Tiô ngế ki rơkê plĕng ‘na cheăng kâ Đỗ Thiên Anh Tuấn giảng viên Hngêi trung Chính sách công và quản lý Fulbright Việt Nam, ki xiâm dêi troăng hơlâ kố dêi kăn xiâm pơkuâ kong têa Mih vâ pơhlêh pro tơdâng tơ’mô tê mơdró. Xua mê, khu mơdró kâ ƀă Chin phuh athế ai troăng hơlâ ki iâ hơnăm ƀă ki ton hơnăm.

Ki hdrối tâ, pakĭng troăng tơpui kâ mê Việt Nam athế thăm mơnhông roê ‘mot tơmeăm, kơmăi kơmok, kong ngê̆ chal nếo dêi Mih nôkố mot tung tơnêi têa. Xua ki hên khu mơdró kâ dêi Việt Nam cho khu mơdró kâ kŭn ƀă krâ kơvâ mê ivá kố xuân ối ‘ro. Troăng hơlâ kố cho “1 troăng pơkâ tro 2 tơdroăng vâ pêi”, rế mơdêk tơƀrê, rơkê tung mơjiâng ƀă ivá tơbriât dêi khu mơdró kâ, rế kơdroh ‘na tê mơdró pơla Mih ƀă Việt Nam.

Laga, vâ pêi pro tro tơdroăng kố, Tơnêi têa athế ai troăng hơlâ tŏng gum khu mơdró kâ ‘na liăn tơkâ ăm mung drêng ‘no liăn pêi cheăng pơhlêh nếo kế tơmeăm xúa, kong ngê̆ mơjiâng pro tơmeăm ƀă hên kong têa tung lâp plâi tơnêi hiăng tŏng gum khu mơdró kâ môi tiah mê.

‘Na troăng pêi ki ton xŏn, ngế ki rơkê ‘na cheăng kâ Đỗ Thiên Anh Tuấn tối tiah kố kal ai troăng tŏng gum khu mơdró kâ pro pơhlêh hên kơchơ tê mơdró tơmeăm ngi kong têa ê.

“Khu tơrŭm châu Âu cho kong têa ki pá, pơkâ tro ‘na trếo mơ’no, mơnhông krá tơniăn ton athế krá. Pin ai ivá ‘mêng rơnêu khu mơdró kâ, pơhlêh vâ pêi pro tro mâu tơdroăng pơkâ pêi nếo, veăng tung mâu kơchơ tê mơdró môi tiah mê. Tơnêi têa athế ai troăng hơlâ ăm khu mơdró kâ mung liăn. Kố cho rôh vâ mơnhông ivá khoa hok kong ngê̆ ăm khu mơdró kâ”.

Ƀă pôa Vũ Thái Sơn, kăn pơkuâ Kŏng ti Tơlo liăn Long Sơn tối tiah kố, tâng Mih xúa nâp hnoăng liăn mơhá kơnâ ƀă kơvâ uâ pơliê kloăng hôt mê kô pro pá ăm khu mơdró kâ, xua kong têa Mih châ 21% kơxô̆ liăn châ xo ing tơmeăm tơmeăm ngi kong têa ê dêi kơvâ kloăng hôt Việt Nam. Nôkố, kơlo nâp hnoăng liăn mơhá ăm kơvâ tơmeăm kố kô ôh tá tro xúa nâp hnoăng liăn mơhá kơnâ, xua gá ối tung khu tơmeăm xúa ki hên dêi Mih.

Tơdroăng ki khu mơdró kâ tôu tuăn cho klêi kơ’nâi kăn xiâm pơkuâ kong têa Mih tơbleăng tơdroăng ki xúa hnoăng liăn mơhá ƀă Việt Nam 46%, tơdrêng amê tơdroăng tê mơdró tro tơdjâk. Hên tơmối hiăng ôh tá khên vâ roê, xo tơmeăm tơdrêng, ki tơkôm troăng hơlâ nâp hnoăng liăn mơhá nhên klêi kơ’nâi 9/4. Rơtế rôh ki mê ai mâu khu tê kloăng hôt ki tá hâi lŏng a Châu Phi hiăng troh tơbleăng kơdroh yă tê, tơdjâk troh hiâm mơno tơmối dêi khu mơdró.

Tiô pôa Vũ Thái Sơn, ki hdrối tâ vâ tơ’lêi hlâu tung tơpui tơno ‘na kơlo nâp hnoăng liăn mơhá ƀă kơvâ cheăng ki kố, Chin phuh Việt Nam chiâng vâ xúa kơlo nâp hnoăng liăn mơhá roê ‘mot mâu tơmeăm ki ai kloăng dêi Mih vêh a kơlo 0%, mâu túa kloăng ki kố la tơdroăng vâ roê xúa ôh ti hên môi tiah: pơ’leăng hạnh nhân, pơ’leăng dế tơpo ƀă hên ki ê mê tơmeăm roê ‘mot tung Việt Nam gá iâ.

Pakĭng mê, pôa Thái Sơn pâ thế, tung tơdroăng ki xơpá nôkố vâ mơdêk ivá tơxup tơbriât dêi khu mơdró kâ, kơ koan ai tơdjâk kal séa ngăn, tah lôi mâu hlá mơ-éa liăn ngân ki ôh ti kal, malối cho tung roê ‘mot mâu tơmeăm pêt mơjiâng vâ khu mơdró kâ kơdroh kơxô̆ liăn ‘no hrê.

“Khu mơdró kâ ngin chiu hên mâu hlá mơ-éa liăn ngân, pơkâ ôh tá tro luât pro ăm liăn ngân ‘no hrê tâk hên. Tung pơla liăn ngân ‘no hrê logistcs hiăng hên mê tơdroăng ki roê xo mâu tơmeăm, tơmeăm vâ xúa tung mơjiâng tê pro chiu hên pơkâ ôh tá tro luât. Pơtih roê ‘mot pul on led vâ xúa, kơdĭng liăn ‘no hrê athế séa ngăn, mê séa ngăn gá kal hên tơdroăng ki chêh pro mơ-éa ôh tá tro luât”.

Pôa Nguyễn Văn Mười, phŏ ngế xiâm chêh tôm xo rơkong Khu tơrŭm kơchâi plâi Việt Nam tối tiah kố, nôkố, ki hên tơmeăm pêi pêi tung chiâk deăng dêi Việt Nam cho tê ngi kong têa ê ối drêh, uâ pơliê gá hên, la yă ki kơnía ôh tá kơnâ ƀă hên tơdroăng ôh tá mơhúa drêng kơchơ tê mơdró pơhlêh lơ pơhlêh ‘na troăng hơlâ ‘na nâp hnoăng liăn mơhá.

Xua mê, kal ai troăng hơlâ mơdêk khu mơdró kâ ‘no liăn uâ pơliê tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng krâu vâ tê ngi kong têa ê. Nôkố, lâp tơnêi têa ai 51.000 khu mơdró kâ tơdjâk troh kơvâ uâ pơliê, tung mê bu ai 7.500 tíu, khu mơdró kâ uâ pơliê tiô pơkâ kơmăi kơmok, ƀă tung kơvâ kơchâi, plâi bu ai 150 khu mơdró kâ uâ pơliê ai kong ngê̆ chal nếo nôkố.

Pôa Mười pâ thế, kal ai hên troăng hơlâ tŏng gum ăm khu mơdró kâ ‘no liăn pêi pro mâu khoa hok kong ngê̆ vâ uâ pơliê, mơdiê, mơdêk ki kơnía dêi tơmeăm pêi lo ing chiâk deăng ki vâ tê ngi kong têa ê ƀă túa pơkâ kơpong pêt tơmeăm, tro a chê ƀă hngêi kơmăi uâ pơliê, kơdroh kơxô̆ liăn ‘no hrê pêt mơjiâng, logistics ƀă hên ki ê vâ mơdêk ivá tơxup tơbriât.

“Nôkố, kơxô̆ liăn ‘no hrê ăm tơdroăng ki pơto chơ gá kơnâ. Pin athế pro túa pơkâ kơpong pêt tro achê ƀă hngêi kơmăi uâ pơliê, xua ai mâu kơpong pêt gá kân la ôh ti ai hngêi kơmăi pro amê. Khu mơdró kâ vâi pá tung tơdroăng ki mơjiâng pro tê. Kố xuân cho rôh ki pin vêh mơdêk túa pơkâ kơpong pêt tơmeăm ƀă hngêi kơmăi vâ kơdroh kơxô̆ liăn ‘no hrê ăm tơdroăng ki pơto chơ”.

‘Na tơdroăng ki ton xŏn, hên khu ki rơkê plĕng ƀă khu mơdró kâ tối tiah kố, Việt Nam kal pơtối pro pơhlêh hên kơchơ tê mơdró tơmeăm ngi kong têa ê. Laga, tơdroăng kố ôh ti xê tơ’lêi hlâu ƀă ôh ti chiâng pêi tung pơla ki rĕng lơ hrá, mê kal hên kơxô̆ liăn vâ ‘no pêi pơhlêh nếo kơmăi kơmok, mơdêk ki dâi lĕm dêi mâu tơmeăm, ivá tơxup tơbriât ƀă pêi pro châ tơdroăng púi vâ mâu pơkâ pêi ngiât lĕm xơpá dêi kơchơ tê mơdró ki xơpá ki ê pơkâ. Tơdroăng kố kal ai mâu troăng tŏng gum ăm khu mơdró kâ kŭn ƀă krâ kơvâ tung pơhlêh nếo kong ngê̆ ƀă pơkâ mơdêk tê mơdró.