VOV4.Sêdang - Tiô tối tơbleăng dêi mâu khu ki rơkê plĕng tung hbrâ mơdât pâk ‘mot pơreăng dêi kong pơlê Dak Lak, tiô tối hdrối hơnăm 2021 cho hơnăm ki pơreăng tơngê lo mơheăm xông tâ tú xông tâ tú, kơxô̆ ngế tâ pơreăng tâk hên, malối cho tung pơla kong prâi dế mê hên, hngiâm kơchoh môi tiah nôkố. Xua mê, pakĭng tơdroăng ki hbrâ mơdât pơreăng COVID-19, kuăn pơlê kal tơtrŏng hbrâ mơdât pơreăng tơngê lo mơheăm, kơdê mâu pơreăng, mơgrúa lĕm tơnêi tíu hyôh kong prâi ƀă hbrâ mơdât tri trôu pâk.

Tiô tối tơbleăng dêi Tíu xiâm séa ngăn châi tamo kong pơlê Dak Lak, 9 khế apoăng hơnăm 2021, lâp kong pơlê Dak Lak ai 619 ngế tro pơreăng tơngê lo mơheăm a 15/15 tơring, pơlê kong krâm, pơlê kong kơdrâm, kơdroh 58,5% tâng vâ pơchông ƀă khế kố hơnăm 2020, tung mê kơxô̆ ngế tâ tơkŭm hên má môi cho a mâu tơring Ƀuôn Đôn, Ea Súp, Krông Pač ƀă pơlê kong kơdrâm Ƀuôn Ma Thuột.

Maluâ kơxô̆ ngế tâ pơreăng tơngê lo mơheăm tung 9 khế apoăng hơnăm kơdroh lối tơdế tâng pơchông ƀă khế kố hơnăm 2020, mâu chih xô̆ séa ngăn vec tơ a kơlo tiah hmâ, laga, tơdroăng ki pơreăng tơngê lo mơheăm đi đo tâng kuăn pơlê ôh tá vâ hmâng, tơngôu, ôh tá mơdêk ki hlê plĕng tung hbrâ mơdât. Ƀok thái pơkeăng Lê Phúc, kăn phŏ pơkuâ Tíu xiâm Séa ngăn châi tamo kong pơlê Dak Lak, ăm ‘nâi:

“Tíu xiâm séa ngăn châi tamo kong pơlê Dak Lak xuân hiăng pơkâ thế mâu tprring cheăm ki mơni tơ’lêi tro pơreăng tơngê lo mơheăm tâ tú tung mâu tíu ki ai pơreăng ki ton mê ngin hiăng tơbleăng kum trếo pơkeăng ƀă pơkâ thế mâu tíu pêi cheăng tối tơbleăng xôh pơkeăng hbrâ rơnáu a mâu tơring, cheăm ki tơ;lêi tâ tú. Mê nôkố, ai mâu tơring, cheăm hiăng pêi klêi, môi tiah: Čư̆ Mgar, Ƀuôn Đôn ƀă mâu kơpong ki xiâm ki ai hên ngế tâ pơreăng tơngê lo mơheăm dêi hơnăm hdrối xuân hiăng xôh pơkeăng hbrâ rơnáu. Pakĭng mê, ngin xuân pơkâ thế mâu tíu pêi cheăng pơkâ mơdêk tơbleăng, pơkâ tơleăng tơdrêng mâu tíu ki ai pơreăng ki iâ ngế tâ tú”.

Dế nôkố, kong mê, kong tôu tơvât dêi pó, kong tôu, hngiâm kơchoh tơ’lêi pro tri trôu pâk ‘mot pơreăng tơngê lo mơheăm. Hlá mơéa pơtroh, to lâi măng tĭng a chê kố, kong pơlê Dak Lak hiăng ‘nâi mâu tơring, cheăm ki ai mâu tíu ki pơreăng tơngê lo mơheăm tâ tú, môi tiah Ea Súp, Čư̆ Mgar ƀă Ea Hleo.

Xuân tiô ƀok thái pơkeăng Phúc, tung mâu hơnăm a chê kố, ing tơdroăng ki séa ngăn tiô khế pơreăng tơngê lo mơheăm hmâ vêh tâ tú nếo sap ing 3 troh 5 hơnăm. ‘Nâi nhên ‘na tơdroăng kố mê sap ing apoăng hơnăm 2021, Tíu xiâm Séa ngăn châi tamo hiăng pơkâ thế Tíu xiâm ngăn pơkeăng ƀă khăm pơlât mâu tơring, pơlê kong krâm, pơlê kong kơdrâm hbrâ rơnáu mơjiâng túa pơkâ hbrâ mơdât pơreăng tơngê lo mơheăm. Tơdrêng a mê hnối pơtroh kăn ƀô̆ séa ngăn mâu tơring ki mơni tơ’lêi; mâu tíu khăm pơlât xôh pơkeăng kơdê tri trôu, hnê kuăn pơlê mơgrúa lĕm, up dêi mâu kơthung tơmeăm ki toăng têa vâ pôi tá ăm tri trôu châ kơtâ, ai kuăn, ing mê kơdroh iâ pơreăng tơngê lo mơheăm tâ tú. Ƀok thái pơkeăng Lê Phúc, kăn phŏ pơkuâ Tíu xiâm Séa ngăn châi tamo kong pơlê Dak Lak, ăm ‘nâi tơ’nôm:

 “Ngin tối tơbleăng hdrối hơnăm kố cho hơnăm pơreăng tơngê lo mơheăm mơni kô tâ tú ó, mâu tơdroăng ki tơ’lêi tâ tú gá tiah mê. Maluâ cho dế nôkố dế cho mâu khế rơnó mê hngê mê kuăn pơlêkal hbrâ rơnáu hbrâ mơdât pơreăng tơngê lo mơheăm pakĭng hbrâ mơdât pơreăng COVID-19 cho kal khât. Ƀă nôkố, a râ tơring ngin xuân hiăng ai mâu tơdroăng ki hnê mơhno ‘na tơdroăng cheăng. Pơchân mâu tơring pakĭng hbrâ mơdât pơreăng COVID-19 mê xuân pêi pro séa ngăn pơreăng vec to dêi pơreăng ki ton vâ rĕng châ ‘nâi, vê hdró kơpong ƀă hbrâ mơdât pơreăng tơngê lo mơheăm. Pôi tá ăm pơreăng tơngê lo mơheăm tâ tú.

Tiô mâu khu ki rơkê plĕng ‘na khăm pơlât, tơngê lo mơheăm cho pơreăng xua virus  Dengue pro. Pơreăng xua tri tro pâk ‘mot pơreăng sap ing ngế ki ai pơreăng ăm ngế ki ôh tá ai pơreăng ing troăng tri trôu pâk. Nôkố tá hâi ai pơkeăng pơlât tơƀrê ƀă tá hâi ai vaccine hbrâ mơdât. Xua mê túa hbrâ mơdât tro má môi cho kơdê tri trôu, kiâ ngu ngê̆ng ƀă hbrâ mơdât tri trôu pâk. Tiah mê, kuăn pơlê kal tah lôi tâi mâu kế tơmeăm ki pro chiâng ai pơreăng, ai kơtâ, ai kuăn dêi tri trôu, kiâ ngu ngê̆ng ƀă túa: ki klŭp tâi tâng mâu kế tơmeăm ki dâ têa vâ tri trôu ôh tá châ mot ai kơtâ; kơ’nêi ká tung mâu kế ki dâ têa ki kân (môi tiah ƀêh, têa klôh, kơlu ƀă hên ki ê) vâ kơdê kiâ ngu ngê̆ng; teăng ăm tơdroăng ki jiếo mâu kế tơmeăm ki dâ têa kŭn, krâ kơvâ rêm măng tĭng; gô̆m văng, prâu tah mâu kế tơmeăm ki hvât tung hngêi ƀă tâ tá hngêi môi tiah kung kếu, kung kếu ki tơhneăng, kơlu ki pơchâ, kơtôu plâi toak, kơtôu rơxế ki ton ƀă hên ki ê, mơgrúa lĕm kong prâi tơnêi tíu, kơduôp mâu kế tơmeăm ki dâ têa drêng ôh tá xúa; tâ po lơ têa châu a chêng ki ‘măn kơtuh mơngeăn mŏng, hơ’lêh têa tâ tung kung kếo reăng; hbrâ mơdât tri trôu pâk ƀă tơdroăng ki xâp hmân ếo xŏn kŏng, koi tung mi tơkel plâ măng; xúa kơƀin têa kơdê tri trôu, nhăng ki kơdê tri trôu, kế ki kơdê tri trôu; ăm ngế ki tro pơreăng tơngê lo mơheăm ối tung mi tơkel, vâ tri trôu ôh tá châ pâk ‘mot pơreăng ăm ngế ki ê; tơrŭm ƀă khu kăn pơkuâ ƀă kơvâ ngăn pơkeăng pơlât tung mâu rôh xôh pơkeăng trếo pơreăng hbrâ mơdât pơreăng.

Nôkố, tơdroăng ki pơlât pơreăng tơngê lo mơheăm ki hên cho mâu tơdroăng pêi pro séa ngăn ƀă rak ngăn xuân môi tiah tŏng kum mâu tơdroăng ki kal ăm châ chăn. Drêng tro tơngê lo mơheăm, tung pơla dế ôh tá tơniăn, pơreăng mơni kô hơ’lêh sap ing kơlo ki iâ troh kơlo ki râ rế râ, xua mê, ngế ki tro pơreăng drêng hlo tơngê hmân 39 – 40 đô̆ C, ton sap ing 2 tơngi klêng, ôh tá kâi kơdroh, châi ko ó a kơpong klĭng, a pêng rơnŏng, lo bi hbríu a châ ƀă hên ki ê kal djâ ngế ki mê troh a hngêi pơkeăng vâ mâu ƀok thái pơkeăng khăm, séa ngăn, pơlât mâu tơdroăng châi ki ê vâ ví chiâng râ ăm ngế ki tâ pơreăng. Malối, pôi tá hmôu pơ séa ngăn ƀă pâk ‘mot têa a hngêi, ah chiâng rơ-iêo tâng ôh tá pơlât tro, malối cho ƀă mâu ngế ki hiăng râ.

Vâ hlê nhên  tâ tơdroăng pêi cheăng dêi tri trô ngré ngro ki pâk pro chiâng tơngê lo mơheăm ƀă túahbrâ mơdât pơreăng, Khu chêh hlá tơbeăng ‘na tơdroăng mê hiăng tơpui tơno tơ’nôm ƀă ƀok thái pơkeăng Lê Phúc: Ngế pơkuâ Tíu xiâm séa ngăn mơdât pơreăng kong pơlê Dak Lak.

-Ô ƀok thái pơkeăng, tiô châ ’nâi hơnăm 2021 cho hơnăm ki to tâ tú dêi pơreăng tơngê lo mơheăm. Tiah mê Tíu xiâm séa ngăn mơdât pơreăng  kong pơlê Dak Lak hiăng tơbleăng pêi pro mâu tơdroăng klâi vâ hbrâ mơdât pơreăng ki mê?

Ƀok thái pơkeăng Lê Phúc: Vâ hbrâ mơdât pơreăng tơngê lo mơheăm, má môi Tíu xiâm Séa ngăn mơdât pơreăng kong pơlê xuân hiăng ai hlá mơ-éa hnê mơhno, hnê pơchân mâu tíu pêi cheăng ‘na tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng hbrâ ăm tơdroăng hbrâ, mơdât tơngê lo mơheăm. Má péa nôkố mâu tíu pêi cheăng môi tiah Buôn Đôn,  Čư M’gar, Buôn Ma Thuột  ƀă mâu kơpong ki tơ’lêi tâ tú  ai hên ngế tơngê lo mơheăm mê xuân hiăng tơbleăng pơkâ xôh pơkeăng hbrâ mơdât pơreăng pro tơngê lo mơheăm. Nôkố, pơkâ xoh pơkeăng ‘nâi hbrâ xêh xuân ai tơbleăng a Čư M’gar ƀă Buôn Đôn, Ea Sup.  Pơlê kong kơdrâm Buôn Ma Thuột  dế mơjiâng pơkâ vâ xôh pơkeăng a mâu bêng ki tơ’lêi tâ tú hên. Ngin hlo mê cho môi tơdroăng  ki kal  má môi vâ kơdê tri trô ki hiăng kân, kơdroh tâ tú. Má péa cho mơdêk tơdroăng cheăng pro mơgrúa  hngêi trăng klông troăng, mơgrúa hyôh kong prâi kơdê kiâ ngu ngê̆ng, oâ tri trô, xiâm  gá pro ti lâi vâ kơdroh tri trô kơtâ ai kuăn  tơdrêng mê tơdroăng tơngê lo mơheăm kô kơdroh.

‘Na tơdroăng séa ngăn kố cho tơdroăng cheăng ki hmâ dêi Tíu xiâm Séa ngăn mơdât pơreăng kong pơlê. Ngin hiăng mơjiâng khu vâ séa ngăn, Tí tăng ngăn chih xô̆  kiâ ngu ngê̆ng, ôa tri trô dêi mâu  tíu pêi cheăng tung mê tơkŭm a mâu tíu ki kal, tơ’lêi tơngê lo mơheăm.  Má péa ki hdrối roh lăm xoh pơkeăng ‘nâi hbrâ hdrối, ngin xuân thế mâu tíu pêi cheăng tơbleăng tối thế kuăn pơlê mơgrúa hngêi trăng, kơdê kiâ ngu ngê̆ng, ôa tri trô ƀă pêi tro mâu tơdroăng mê, mâu chih xô̆ tri trô iâ mê nếo xôh pơkeăng ki hbrâ hdrối. Drêng hâi thế pro mơgrúa, hâi pêi pro tơdroăng kơdê kiâ ngu ngê̆ng, kơdê ôa tri trô, mê ôh tá chiâng tơbleăng xôh pơkeăng ki hbra hdrối.

-Ô ƀok thái pơkeăng, tơngê lo mơheăm tâ tú hên má môi a pơla ki lâi tung hơnăm ƀă túa hbrâ mơdât môi tiah lâi?

Ƀok thái pơkeăng Lê Phúc: Ngin ‘nâi tiah kố tơ ngê lo mơheăm ki tơdjâk troh tơdroăng rế hên dêi tri trô. Malối a mâu khế rơnó mêi, kong mêi hên mê têa toăng hên, têa toăng hên mê tâng pin ôh tá  mơgrúa tah mâu kế ki pro ăm têa châ toăng mê kô ai tri trô  kơtâ ƀă kô rế hên kiâ ngu ngê̆ng , hên ôa tri trô. Drêng ai hên kiâ ngu ngê̆ng, ôa tri trô,  tiah mê tri trô kô rê̆ng kân. Ƀă drêng ai Aedes aegypti, tâng ai ngế ki lâi tơngê lo mơheăm tri trô tro pâk ngế ki tơngê mê hrik mơheăm  ah lăm pâk mâu ki ngế ối mo lê̆m châ ‘mot vâi mơheăm  ki ‘mêi chiâng tâ tú tơngê. Drêng mê tơngê lo mơheăm tâ tú rê̆ng. Xua mê mâu khế rơnó mêi ai hên ngế tâ tú. Tung la ngiâ mâu hngêi pơkeăng cheăm thế mơdêk hnê tối pro ti lâi vâ kâi hbrâ mơdât pơreăng, kơdê kiâ ngu ngê̆ng, ôa tri trô vâ hbrâ mơdât tơngê lo mơheăm.

- Ƀok thái thái pơkeăng hnê tối ti lâi vâ kuăn pơlê pêi pro tơdroăng hbrâ mơdât pơreăng tơngê lo mơheăm?

Ƀok thái pơkeăng Lê Phúc: “Tơngê lo mơheăm cho pơreăng tơngê xua ing virus, xua tri trôAedes aegypti  hrik mơheăm ing ngế ki tơngê pâk ‘mot a mơngế ki ối lê̆m. Ngin tối tiah kố troăng rơhlâ pêi pro tro khât cho hbrâ mơdât pơreăng  mê ngin thế kring vế dêi tơná. Má môi koi kơmăng thế hnhâng mitơkel tung pơla kơxó má ƀă kong xêi  vâ măng, cho rôh tri trô lo lăm hên, thế xâp ếo kŏng xŏn, kô chiâng pêi pro tơdroăng môi tiah pik kem kơdê tri trô, chôu nháng vâ troh tah tri trô hbâ mơdât pơreăng ăm tơná ƀă ăm rơpŏng hngêi. La tơdroăng ki kal thế tơmâng pêi pro hdrối mê cho kơdê kiâ ngu ngê̆ng, ôa tri trô, tah mâu tíu tri trô kơtâ vâ chiâng kiâ ngu ngê̆ng. Tâng tri trô ki pro chiâng tơngê lo mơheăm hên tung kuăn pơlê kô pro tâ tú rê̆ng, mê xuân cho tơdroăng ki má péa. Tơdroăng má pái ngin tơmiêt tiah kố, vâ hbrâ mơdât tơtro tơdroăng pakĭng hbrâ mơdât klêi mê drêng hlo tơná hiăng tro tơngê lo mơheăm thế lăm pôu a hngêi pơkeăng khăm vâ châ hnê tối, pơlât ôu pơkeăng tro tơdroăng, pôi tá hmếo pơ ối a hngêi ah lơ rế tơngê râ chiâng kơdrâ  kô tơ’lêi   hlâ.

-Hôm mơnê ƀok thái pơkeăng!

Katarina Nga + Gương tơplôu ƀă tơbleăng