VOV4.Sêdang - Môi tiah ngin tiăng tối, Tây Nguyên dế trâm môi rơnó tô mơdrăng khăng khoăng ó tâng vâ ngăn tung plâ 100 hơnăm achê kố. Hr^ng rơpo\ng kuăn pơlê dế trâm pá xua ôh tá ai têa vâ pêi cheăng kâ [ă ôu kâ hum roh jiố. La a mâu tíu ki ‘nâ, mâu rơchôa têa hên h^n la ôh tá ăm kuăn pơlê xúa vâ tôh báu klâng, loăng plâi, tung pơla mê, a hên pơlê, kuăn pơlê ôh tá ai têa ôu, têa hum roh jiố, ai hr^ng to rơchôa, long têa krúa ’’dế ôh tá ai têa’’. Công Bắc ngế chêh hlá tơbeăng dêi Rơ’jiu Việt Nam kơpong Tây Nguyên ai chêh tối ‘na tơdroăng mê a kong pơlê Gia Lai.

Krông Pa cho môi tung mâu tơring dêi kong pơlê Gia Lai dế trâm tơdroăng ki xơpá má môi xua kong tô mơdrăng khoăng khoăng ó. A hên tíu tung tơring, têa ki vâ kum tôh kế tơmeăm pêt hiăng siâ tâi sap ing hên khế hiăng hluâ, têa ôu kâ hum roh xuân ôh tá ai sap ing to lâi măng t^ng kố. Tung pơla a hên pơlê, cheăm, kuăn pơlê hêng hôu xua rơchoâ Ia Mlah, châ ‘no lối 750 rơtal liăn mơjiâng pro a cheăm Ia Mlah, tiô tơdroăng ki pơkâ rơchôa kố ‘măn dâng 54 met kho#i têa la ôh tá kum klâi ăm kuăn pơlê. Pôa Tạ Chí Khanh, kăn pho\ hnê ngăn Vi [an tơring Krông Pa, ăm ‘nâi, rơchoâ Ia Mlah kố môi to rơchoâ ki xiâm dêi tơring [ă dêi kong pơlê tá hâi châ tơ-[rê, xua ‘no liăn pro tá hâi tơtro. Rơchoâ kố bu kum tôh ăm môi iâ [ăng klâng cheâk ki pêt achê, mê mâu tíu ki hơngế dế athế tơkôm ai hno vâ ‘măn rak têa: Rơchôa têa Ia Mlah châ ‘no liăn hên [ă hiăng pơxiâm ‘no têa tôh klâng cheâk sap ing hơnăm 2009 nah. Laga, xua ‘no liăn cheăng tá hâi tơtro, mê tá hâi châ mơdêk ivá vâ tôh tơmeăm pêt. Ki nhên gá, xua ‘no liăn ăm tơdroăng ki mơjiâng pro hno têa [ă kơxo# liăn dêi hngêi rak liăn lâp plâi tơnêi-WB mê dế ai hnoăng pơkuâ mơjiâng, tá hâi tối tơbleăng mơjiâng pro [ă ki kơnâ lối 100 rơtal. Ki má péa, tơdroăng ki mơjiâng, khu po pông mơjiâng [ăng klâng xuân kơnâ 41 rơtal, nôkố dế ối mơjiâng pro, xua mê tơdroăng ki vâ kum pêi chiâk deăng tá hâi châ pơxúa khât.

Rơchôa Ia Mlah ai pêng têa la ôh ti kum ki klâi hên tung mơ’no tôh ăm ăm chiâk klâng  kuăn pơlê

Tiô túa ki kơchuâ pro rơchôa kố, long têa Ia Mlah ai ivá tôh lối 5 rơpâu 500 ha hdrê loăng pêt tu\m túa [ă kum ‘no têa ôu kâ hum roh ăm dâng 36 rơpâu rơpo\ng kuăn pơlê, ki hên cho kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo a 6 to cheăm ối tung kơpong hơngế hơngo, kơpong kơtiê xơpá dêi tơring Krông Pa. Ki rơhêng vâ tối, klêi 7 hơnăm pêi cheăng, long têa kố hiăng kum lối chât rơpâu kuăn pơlê tơring Krông Pa tơkâ hluâ xơpá xua rơnó ki tô mơdrăng khăng khoăng pro. Laga, xua ing ‘no liăn tá hâi tơxâng, hên pơlê, cheăm xuân athế tơkôm tá hâi ‘nâi troh drêng lâi ah vâ châ xúa ing rochôa ki kố?

Ôh ti xê tối to rơchôa têa ki kố, tá tơdroăng ki ê xuân dế ối hlo a hên tíu ki kum ‘no têa ôu kâ hum roh a kong pơlê Gia Lai, xuân ti tơniăn. Tung pơla kuăn pơlê a hên pơlê, cheăm dế ối tơpá xua ôh tá ai têa ôu kâ hum roh mê lối hr^ng tíu ki ai têa krúa hiăng châ ‘no liăn tro tiô kơ tơdroăng, tiô túa ki ‘mâi rơnêu. Pôa Ksor Munh, kăn pơkuâ pơlê Thim, cheăm Phú Cần, tơring Krông Pa ăm ‘nâi, hơnăm 2006 pơlê kố châ ‘no liăn mơjiâng pro tíu ki ‘măn têa kum kơdoăng têa la bu xúa châ to lâi hơnăm tê mê hiăng tơ’nhiê. Vâi krâ nho\ng o tung pơlê athế lăm xo têa a têa kroăng, têa long vâ xúa la hơnăm kố têa long hiăng siâ xua kong tô, têa kroăng Apa tro ‘mêi ó, ôh tá chiâng ôu. Pôa Ksor Munh, tối: Á rơhêng vâ kăn pơkuâ tơring, cheăm hriăn ngăn tíu ki ‘măn têa kum ‘no ăm vâi krâ nho\ng o tung pơlê, pro tiah lâi vâ vâi krâ nho\ng o châ xúa têa krúa. Tíu ki ‘măn têa krúa kố gá hiăng tơ’nhiê mê têa kroăng, têa long xua kong tô mơdrăng môi tiah kố gá ‘mêi khât.

Mơjiâng pro tíu ‘măn rak, mơ’no têa krúa ăm kuăn pơlê la ôh tá rơhéa, pro mơ’nhiê troh a rơtal liăn

Sap ing hên kơxo# liăn ‘no cheăng tơ-ê dêi rơpó môi tiah kơxo# liăn sap ing tơdroăng pơkâ dêi tơnêi têa ‘na têa krúa [ă têa kum ăm hyôh kong prâi, kơxo# liăn 134, 135 [ă hên kơxo# liăn ki ê tung lâp kong pơlê Gia Lai hiăng ‘no liăn mơjiâng pro châ 304 to tíu ki ‘măn têa krúa ăm mâu pơlê, cheăm. Klêi tối tơbleăng Tơdroăng pơkâ ki ôh tá mơhúa xua kong tô mơdrăng khăng khoăng, [ă lối 7 rơpâu rơpo\ng kuăn pơlê ôh tá ai têa ôu kâ hum roh tung pơla kố, kong pơlê Gia Lai, [ă 96 to tíu ki ‘măn têa krúa hiăng pơtê tâi, 28 to tíu ki ‘măn têa ôh tá dâi le#m. Tung mê, kơxo# liăn ‘no mơjiâng pro ăm rêm to tíu kố ai 200 rơtuh troh 5 rơtal liăn. {ă 124 to tíu ki mơjiâng pro, ‘mâi rơnêu, kơxo# liăn ki mơhrê tê kơtê hiăng tâk troh tá hr^ng rơtal liăn.

Tiô xing xoăng pơkuâ ngăn, mâu tíu ki ‘măn têa krúa cho xua râ tơring pơkuâ ngăn. Vi [an hnê ngăn kong pơlê Gia Lai hiăng ai hla mơ-éa tối rơdêi: Hên tíu ki ‘măn têa hiăng tơ’nhiê xua hnoăng cheăng ‘no liăn cheăng, rak ngăn [ă ‘no têa ôh tá châ tơ-[rê, khu kăn pơkuâ, cheăm ôh tá vâ hmâng ‘mâi rơnêu mê chiâng pro chiâng ai tơdroăng ki pơtê cheăng, pro mơhrê liăn ngân tê kơtê dêi Tơnêi têa, pák^ng mâu khu râ kơvâ cheăng ôh tá ai hnoăng pơkuâ séa ngăn kơtăng. Mơhé tiah mê, tung pơla ôh tá ai têa ó môi tiah dế nôkố, mâu tơring athế pâ thế kong pơlê ‘no liăn ‘no cheăng, ‘mâi rơnêu mâu tíu ki ‘măn têa, mê kong pơlê athế pâ liăn ing Tơnêi têa.

A rôh pêi cheăng dêi pôa Nguyễn Xuân Phúc, Ngế pro xiâm pho\ hnê ngăn tơnêi têa prếi Kăn xiâm ngăn chiâk deăng [ă mơnhông mơdêk cheăng kâ rêh ối thôn pơlê, pôa Võ Ngọc Thành, kăn hnê ngăn Vi [an kong pơlê Gia Lai pâ thế hbru 31 rơtal liăn vâ chiâ tăng ki hdrối tâ, tung mê tơku\m tăng têa ôu kâ hum roh ăm kuăn pơlê kơpong trâm kong tô mơdrăng. Xuân a rôh pêi cheăng kố, kong pơlê Gia Lai tối, ôh ti xê to mâu tíu ki ‘măn têa krúa, mê ối hên h^n rơchoâ, long têa drêng pơcháu ăm râ tơring rak ngăn xuân ai tơdroăng [ă troh nôkố pơrá hiăng siâ. Pôa Võ Ngọc Thành, kăn hnê ngăn kong pơlê Gia Lai, tối: Klêi kơ’nâi pơkâ thế hên khu ki lăm séa ngăn, mê hlo tiah kố, tung tơdroăng ki xing xoăng rak ngăn mâu rơchoâ, long têa, ai mâu long têa ki ‘nâ xua tơring rak ngăn ôh tá hlo tơ-[rê. Xua tơdroăng ki rơkê ple\ng dêi ngế ki pơkuâ ngăn mê hơ’lêh đi đo mê vâi ôh tá ‘nâi rak ngăn môi tiah lâi ăm gá tro, mê tâi tâng mâu long têa xua tơring rak ngăn hiăng khăng khoăng, siâ tâi. Tơdroăng kố xuân cho tơdroăng ki ngin hlo tiah kố, xuân pơkâ thế tung hnê, rak ngăn rơchoâ, long têa la ngiâ kố ah, athế ai tơdroăng ki xing xoăng, pơkâ nhên ‘na tơdroăng kố.

Tung pơla mê, athế chơ têa troh a mâu pơlê cheăm vâ kum ăm kuăn pơlê châ xúa têa

Tung rôh kong tô mơdrăng khăng khoăng a Gia Lai ăm hlo, mâu long têa, tíu ki ‘măn têa krúa hiăng châ ‘no liăn cheăng lối hr^ng rơtal, tiah mê pro mơhrê liăn ngân tê kơtê. Tung pơla mê, kuăn pơlê a hên pơlê, cheăm trâm tơdroăng ki ôh tá ai têa xúa kong tô mơdrăng khăng khoăng. Mê cho mâu tơdroăng ki phá tơ-ê kal athế hơ’lêh tơdrêng hlối tung pơla kố.

Katarina Nga tơplôu [ă tơbleăng