Nôkố, hên cheăm, tơring a kong pơlê Bình Thuận hiăng ƀă dế tơbleăng “Pêi pro tơdâng tơ’mô pơla kơnốu ƀă kơdrâi ƀă pơkâ tơleăng mâu tơdroăng ki kal ƀă vâi kơdrâi ƀă vâi hdrêng” vâ mơdêk tơdroăng ki rak ngăn troh vâi kơdrâi  ƀă vâi hdrêng, mơdêk hnoăng, diâp rôh tơ’lêi ăm vâi kơdo mơ-eăm, mơhno mơnhên hnoăng cheăng ngế ki pơkuâ tung tơdroăng ki veăng mơjiâng, mơnhông pơlê pơla, veăng kum mơjiâng pơlê cheăm, tơnêi têa.

Tung mâu hơnăm hdrối nah, tơdroăng rêh ối dêi mâu hdroâng kuăn ngo a Bình Thuận pá puât ó păng ‘nâng, tơdroăng cheăng kâ ôh tá hlê plĕng ki klâi, ôh tá ai tiô pơkâ mơnhông tơdroăng rêh ối. Tơ’nôm amê, tơdroăng pơkâ ai kuăn preăng kuăn iâ hâi châ tơmâng khât, hên mâu rơpŏng hngêi ai sap ing 5-8 ngế kuăn thăm nếo ai 10 ngế  kuăn cho tơdroăng ki hmâ. Hdrối nah, vâ tăng on veăng ki ai 2 ngế kuăn tơngi iâ pá puât. Tơdroăng rêh ối ai kuăn hên ƀă hlối pá ‘nâng tung cheăng kâ rêh ối hiăng chiâng tơdroăng pá ing hơnăm kố troh hơnăm ki ê hmôu pơ tiah mê.

Tâng vâi kơdrâi kuăn ngo a mâu kơpong kong ngo rêm hâi hmôu to lăm pêi chiâk tê, mê mâu vâi kơdrâi kuăn ngo ki rêh ối a kơpong tơbăng xuân tơmâng pêi to klâng tê.

A cheăm Đông Giang, tơring Thuận Bắc, nâ K’Thị Thủy, kuăn ngo K’Ho hdrối nah rơpŏng hngêi cho rơpŏng kơtiê. Kơnôm hngêi rak liăn kum mâu kơtiê ăm mung 50 rơtuh liăn tiô tơdroăng mơnhông cheăng kâ - rêh ối kơpong hdroâng kuăn ngo, nâ hiăng ‘no liăn pêt loăng plâi hôt ƀă pêt pôm loăng mê rêm châ xo kơxô̆ liăn lối 100 rơtuh liăn.

Kơ’nâi 3 hơnăm ‘măn kơdĭng nôkố rơpŏng hngêi hiăng hluăn  kơtiê ƀă hiăng châ mơjiâng pro hngêi lĕm, mơjiâng pro ăm dêi rơpŏng hngêi nâ rế tơƀrê, hơniâp ro.  Nâ K’ Thị Thủy cho môi ngế ki pêi cheăng kơhnâ djâ troăng ahdrối ăm mâu ngế tung khu, vâi kơdrâi hriâm, pêi ƀối. Nâ K’Thị Thủy ăm ‘nâi:

“Rêm râ khu xuân hiăng pro tơ’lêi hlâu ăm vâi nâ o vâi kơdrâi mung liăn. Ing tơdroăng mung liăn mê  vâi nâ o hiăng cha xúa tung pêi chiâk, mơnhông cheăng kâ rêh ối dêi rơpŏng hngêi păn ro, păn chu, păn í. Ai  mâu nâ xuân hiăng châ po kuăn tê mơdró kuăn vâ mơnhông cheăng kâ ăm rơpŏng hngêi’’.

Châ Đảng ƀă tơnêi têa tơmâng ing tơdroăng kum tung rêh ối dêi kuăn pơlê a mâu cheăm kơpong kong ngo, kơpong hdroâng kuăn ngo a Bình Thuận hiăng ai troăng pêi mơnhông rơdêi. Vâi ôh tá xê to pơtối rak hnoăng cheăng pêi tơná, ôh tá xê to mơjiâng kuăn ‘nĕng  mê ối pêi tơdroăng cheăng vâ kơdroh kơklêa xăm kơtiê. Ƀă hên tơdroăng mơhnhôk ki rêm râ, khu tơbleăng pêi mâu nâ o xuân vâ môi tuăn veăng pêi ƀă pêi hlo tơƀrê.

Môi tung mâu tơdroăng pêi pro châ ngăn cho ki xiâm dêi rêm râ khu vâi kơdrâi kong pơlê Bình Thuận ƀă mâu cheăm kơtiê xơpá, kơpong hdroâng kuăn ngo a kong pơlê tung hơnăm kô hía nah cho tơdroăng mơjiâng mâu túa cheăng vâ kơdrâi mơnhông cheăng kâ. Ki tơƀrê ing mâu túa mê hiăng kum vâi kơdrâi  hluăn kơtiê, mơ-eăm pro kro mơdrŏng.

Jâ Bùi Thị Thịnh, Kăn phŏ hnê ngăn Khu vâi kơdrâi tơring Tánh Linh, kong pơlê Bình Thuận ăm ‘nâi, vâi kơdrâi cho mâu ki xiâm tung tơdroăng mơjiâng tơdroăng rêh ối dêi rơpŏng hngêi. Vâ ai rơkong tơpui tơdjuôm, kal thế kăn ƀô̆ khu kăn a rêm râ, tôh khu thế rơkê tung tơdroăng hnê djâ pêi mâu tơdroăng cheăng, đi đo tơmâng tơdroăng veăng tơpui tối dêi tơrêm ngế tung chi hô̆i, klêi mê tơbleăng tơpui mơnhên a mâu rôh hôp pú hên.

“Khu ngăn vâi Kơdrâi tơring xuân hiăng tơmâng khât troh mâu tơdroăng cheăng dêi khu cho vâi kơdrâi kuăn ngo, ‘măn ăm pê krê mâu tơdroăng cheăng dêi vâi kơdrâi kuăn ngo. Pơtih: ngin tơmâng veăng kum ‘na pêi cheăng tơkŭm hôp hnê tối, ngin troh veăng tơpui hnê a mâu rôh tơkŭm trâm mâ hôp dêi chi hô̆i vâ kum vâi nâ o hlê tŭm tơdroăng tung rêh ối, hriâm tâp ƀă pêi cheăng ƀă tung mơnhông cheăng kâ dêi rơpŏng hngêi’’.

Rêm hơnăm, Khu vâi kơdrâi kong pơlê Bình Thuận hiăng hnê mơhno ăm rêm râ khu tơkŭm po séa ngăn vâ ‘nâi tơdroăng kal vâ, tơdroăng rêh ối dêi khu malối cho vâi kơdrâi hdroâng kuăn ngo ‘na mơnhông cheăng kâ rơpŏng hngêi, tối nhên, klâ túa cheăng tiô khu, rơpŏng hngêi kơtiê, tăng troăng vâ ’nâi ki xiâm gá vâ ai mâu troăng rơhlâ kơjo kum ki tơtro. Tung mâu hơnăm hdrối,  Khu kố xuân hiăng mơ-eăm tăng ‘nâi plĕng túa pêi chiâk deăng, cheăng kâ ki nếo, mâu troăng pêi pro ki tơtro ƀă tơdroăng rêh ối cheăng kâ dêi kong pơlê ƀă ivá veăng pêi dêi mâu vâi kơdrâi.

Ing mê, mơdêk tơdroăng hnê tối, mơhnhôk vâi kơdrâi mâu kơpong kuăn ngo mơdêk ki hbrâ rơnáu, chôa lâng tơkâ luâ xơpá, kơhnâ veăng pêi tơdroăng cheăng dêi “vâi kơdrâi pêi cheăng kâ rơkê’’, vâi kơdrâi kum dêi rơpó mơnhông cheăng kâ”, “vâi kơdrâi kơhnâ hriâm, hriăn plĕng ki nếo, mơjiâng rơpŏng hngêi hơniâp ro”. Jâ Nguyễn Thị Ánh Nguyệt, Kăn phŏ hnê ngăn Khu vâi kơdrâi kong pơlê Bình Định ăm ‘nâi:

“Ngin tơmâng khât a tơdroăng ‘mâi mơnhông tơkŭm mơnhông tơ’mot hên ngế, mơdêk pêi cheăng tơƀrê tâ dêi mâu tơdroăng mơhnhôk pêi pro a mâu kơpong vâ rak tơniăn mâu tơdroăng cheăng  pơkâ “alâi ai vâi kơdrâi a mê ai tơdroăng cheăng pêi dêi khu”. Pakĭng mê, rêm râ khu ngin xuân hên tơdroăng cheăng túa pêi, mâu tơdroăng trâm mâ tơrŭm pro nhŏng o ƀă mâu cheăm ƀă kơpong  hdroâng kuăn ngo”.

Tiô Khu ngăn vâi kơdrâi kong pơlê Bình Thuận, ƀă hnoăng cheăng pêi cho kơ koan pơkuâ tơbleăng “pêi pro tơdroăng ôh tá pơrah kơdrâi ƀă mâu tơdroăng ki kal ƀă vâi kơdrâi ƀă vâi hdrêng’’ tung kong pơlê, Khu ngăn vâi kơdrâi kong pơlê hiăng tơrŭm ƀă kuăn ngo kong pơlê, mâu tíu pêi cheăng, kơvâ cheăng tí tăng ‘nâi plĕng ăm Vi ƀan kong pơlê  pơkâ tơdroăng  cheăng pêi  tơbleăng troh mâu kơ koan tíu pêi cheăng ƀă pơlê cheăm. Tơdroăng tơkêa bro a 20 thôn/12 to cheăm dêi 4 tơring kong ngo cho Tánh Linh, Bắc Bình, Hàm Thuận Bắc  ƀă Hàm Thuận Nam. Tơkŭm a 4 tơdroăng ki kal cho hnê tối, mơhnhôk hnê pơ’lêh “ tuăn tơmiât, túa pêi cheăng”; mơjiâng ƀă po rơdâ túa pêi cheăng mơnhông cheăng kâ ăm vâi kơdrâi, rak tơniăn rơkong tơpui ƀă veăng pêi cheăng khât dêi vâi kơdrâi, vâi hdrêng tung mâu tơdroăng mơnhông cheăng kâ-rêh ối, mơdêk ivá cheăng tơkŭm pêi ƀă tơdroăng ki ê ăm mâu kăn ƀô̆ cheăng ‘na tơdroăng kal kí, krâ pơlê, kăn thôn, mâu ƀok yah ƀă mâu ngế ki pơkuâ ‘na tơdroăng khôp, mâu ngế kuăn pơlê pâ nhoăm.