Drêng châ êng mơnhên ‘na ki pơxúa dêi 3 hnoăng cheăng xiâm tơnêi têa tung mơjiâng thôn pơlê nếo, kơdroh kơtiê tơniăn ton ƀă mơnhông cheăng kâ - rêh ối pơlê pơla kơpong hdroâng kuăn ngo ki iâ mơngế ƀă kong ngo dế châ pêi pro, ai hên ngế tối kố cho troăng hơlâ ki pơkâ mơdêi vâ po troăng hơlâ dêi Kuô̆k hô̆i vâ kum kuăn pơlê châ hluăn ing kơklêa, kơtiê, chôa ‘lâng mơnhông tơtêk dêi a pơlê cheăm tơná vâi. Pôa Hoàng Sơn Nhị, Kăn pơkuâ hnê ngăn Đảng cheăm Xín Mần, kong pơlê Hà Giang tối, ing kơxô̆ liăn kơdroh kơtiê, hnoăng cheăng xiâm tơnêi têa, mê cheăm dế mơjiâng ki kơnía ing pêi pêt, rak ngăn troh a mơ’no tê kế tơmeăm:

“A kong pơlê kố trâm hên xahpá mê ngin krếo tơ’mot mâu khu mơdró kâ vâ pơkâ pêi pro ‘na kơvâ cheăng chiâk deăng tung tơdroăng cheăng kơdroh kơtiê, hnoăng cheăng xiâm dêi tơnêi têa. Dế nôkố, ngin ai mâu troăng hơlâ ki pêi tá xiâm troh a mơ’nui lui, môi tiah ing tơdroăng pêi pêt hơpê pôm, pêt tơpăng bát độ, păn roăng ká têa hngíu, pêt chế, thảo quả, ing tơdroăng păn, tê, siê chêh hơ’nêh chu, hơ’nêh ro laga dế kố, mâu khu mơdró kâ dế tơrŭm cheăng ƀă vâi krâ-nhŏng o tro păng ‘nâng’’.

Klêi kơ’nâi pêi pro 2 hơnăm ‘na 3 hnoăng cheăng xiâm tơnêi têa ‘na mơjiâng thôn pơlê nếo, kơdroh krá tơniăn ton, mơnhông pêi cheăng kâ-rêh ối kơpong pơlê cheăm dêi hdroâng kuăn ngo ki iâ mơngế ƀă kong ngo hiăng hlo nhên, pơkâ kơlo kơxô̆ rơpŏng hngêi ki rêh ối hơniâp ro rế hía thăm rế tâk. Maluâ ti mê, tiô tơdroăng ki nếo achê pơla kố ăm hlo, Khu kăn ki mơnhên ngăn dêi Kuô̆k hô̆i tối tơbleăng a Hneăng má 6 Kuô̆k hô̆i hneăng 16, ăm ‘nâi, tơdroăng ki rak vế, pêi pro mâu tơdroăng cheăng a hên tíu xuân tá hâi teăm chiâng pêi pro, trâm hên xahpá, pêi pro mơdon hâi khế, tơvâ tơvân, xêk xêng ôh tá ‘nâi pêi pro ti lâi ăm tơtrro. Thăm nếo, ai mâu khu pêi pro mâu tơdroăng cheăng achê kuăn pơlê, kăn ƀô̆ ối tro tối cho ‘’kăn ƀô̆ tơhrâ pơloi’’ a ngiâ  kuăn pơlê, môi tiah tơdroăng dêi pôa Nguyễn Trường Chinh, Kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan cheăm Thượng Trạch, tơring Bố Trạch, kong pơlê Quảng Bình:

‘’Tơhrâ pro ăm kuăn pơlê hngêi ối. Hơnăm 2022 tơhrâ, 2023 xuân pơtối tơhrâ nếo (tó). Dế nôkố tâng pro hngêi ối kô châ tŏng kum châ 44 rơtuh, la mung tiô tơdroăng pơkâ 28 vâi krâ-nhŏng o akố ôh tá vâ mung, xâu ôh tá ai liăn vâ mơdrếo. Hngêi ki pro túa mơjiâng a tơdế cheăm tâi 130 rơtuh liăn, yă kơnâ ó tiah mê, pro pá ăm kuăn pơlê. Hơnăm 2022-2023 ôh tá ai pro híu 1 toăng hngêi ki lâi ôh ăm kuăn pơlê’’.

Ôh tá trâm pá drêng pơkâ pêi pro hnoăng cheăng môi tiah a Quảng Bình, kong pơlê Hà Giang troh a chôu phut kố hiăng pêi pro châ 80% ‘na hngêi ối ăm mâu rơpŏng hdroâng kuăn ngo, kong ngo. Cho kơxô̆ ki kân pro hên kong pơlê, maluâ mâu kong pơlê a kơpng hơngế hơngo pói châ ai tiah mê. Ti mê, la Hà Giang xuân ai trâm tơdroăng ki pá puât krê xêh. Pôa Dương Việt Hùng, Kăn Ƀơrô ngăn ‘na cheăng kâ, kơvâ ngăn ‘na mơjiâng pro hngêi trăng, troăng klông dêi tơring Xín Mần, Hà Giang tô tuăn tối tiah kố:

“Ai mâu rơpŏng ki ‘nâ tiô tơdroăng riân ngăn apoăng tro mơngế. Laga, tiô tơdroăng riân ngăn ing hơnăm 2022 ƀă troh a hơnăm 2023 nếo pơkâ pêi pro, thâo mơni tung pơla mê, vâi hiăng mơhnŏng pro xêh hngêi, lơ châ hluăn ing kơtiê, lơ ai mâu troăng hơlâ ki ê, ôh tá ối tung tơdroăng ki tơkôm vâ xúa tơdroăng tŏng kum xếo’’.

Ôh tá ối tung khu ki châ tŏng kum, ti xê to kuăn pơlê hiăng tâi tơdroăng xahpá, laga, môi tiah tơdroăng ki kong pơlê kố ôh tá kâi chiâng vâ ăm mung liăn ngân. Ki tơvâ tơvân, pro chiâng pá puât mê hmâ trâm hlo hên, drêng mâu kong pơlê pơkâ pêi pro 3 hnoăng cheăng xiâm tơnêi têa. Klêi mê, pơtối ai nếo tơdroăng ki klâ xoăng tơnêi, pơkuâ krê xêh, ôh tá vâ tơmâng tơdroăng pơkuâ ngăn dêi tơnêi têa, klâ tơnêi ukố umê, iâ êt, pro ôh tá tro tơdroăng tung xing xoăng hnoăng cheăng, hnoăng pêi pro ki pơkuâ xiâm, troăng pơkâ dêi tơnêi têa ôh tá châ pêi pro tro khât. Tơpui tơno ƀă ngin, pôa Hoàng Xuân Ánh, Kăn hnê ngăn Vi ƀan kong pơlê Cao Bằng vêh mơnhên:

“Tâng vâ tối păng ‘nâng, a mâu pơlê cheăm ối trâm hên tơdroăng ki tá hâi teăm tro, pơtih, drêng ăm mung liăn ngin ôh tá ‘nâi pêi pro ti lâi ăm ga tơtro. Kơ koan ki hnê mơhno troăng cheăng hâi kố tối tiah kố, xo ah tơmâng khu râ pá pêng ing khu xiâm tơnêi têa, ah pơkâ pêi pro phá tơ-ê. Troh mơ’nui, tá hâi ai troăng prôk, ôh tá pêi pro tiô pơkâ ki apoăng hiăng mơ’no tối’’.

Ki phá tơ-ê cho drăng kố, tung pơla kuăn pơlê ôh tá ai liăn, tá hâi ai tơdroăng tơkêa bro, pơla mê, liăn ki vâ pro tơdroăng kố ối tung hnôu liăn, kong pơlê xêk xêng, tơvâ tơvân, ôh tá ‘nâi ‘no liăn vâ pêi pro ki klâi ôh. Thăm nếo, ai tối ‘nâ tí tăng troăng vâ mơdrếo tơvêh ăm hngêi rak liăn, môi tiah tơdroăng ki ai a kong pơlê Sơn La. Tiô pôa Hồ Tiến Thiệu, Kăn hnê ngăn Vi ƀan kong pơlê Lạng Sơn tối, xua rêm tơdroăng cho môi kơ koan ki pơkuâ, la khu ki châ xúa mê, cho kuăn pơlê, la tiô pơkâ môi ngế bu châ xúa môi troăng pơkâ tê, ing mê, khoh chiâng ai bô bối, môi tiah dêi pó drêng vêh mơnhên mâu tơdroăng kố, mê kong pơlê la ngiâ ah mơni kô mơdrếo lối 355 rơtal liăn, cho kơxô̆ liăn cheăng xiâm dêi tơnêi têa.

‘’Liăn ki vâ mơjiâng pro tơmeăm khoăng ăm kuăn pơlê trâm hên xahpá păng ‘nâng. Dế nôkố, ối ai 355 rơtal liăn cho kơxô̆ liăn ki ôh tá chiâng vâ mơ’no ƀă ngin kô mơdrếo ăm tơná tơnêi têa’’.

Xêk xêng, ôh tá ‘nâi pêi pro ti lâi vâ pêi pro tro tiô tơdroăng hnê mơhno tối mê. Pêi pro xuân xâu xôi, vâ mơdrếo ăm tơná Tơnêi têa mê kô ai tơdjâk troh hnoăng cheăng la ngiâ, hnoăng cheăng dêi kong pơlê kô plong. Ing tơdroăng ki ai păng ‘nâng kố dế pro mâu pơlê cheăm kơpong ki pêi pro hnoăng cheăng xiâm tơnêi têa trâm tơdroăng ‘’prôk kreăng ngo, prếo kreăng têa kroăng’’.