Jâ Phan Thị Sương, a thôn 1, cheăm Ia Tơi, tơring Ia H’Drai, kong pơlê Kon Tum ăm ‘nâi: on veăng nâ bro kŏng nhân kúa chhá kơxu, kâ liăn tơniăn. Tơnôu mung liăn dêi hngêi rak liăn tiô rôh, rêm rôh 150 rơtuh liăn, on veăng nâ păn ro kơdrâi, mê nếo pêt 2,5ha kơphế, lối 3ha loăng plâi kâ ƀă hên ki ê. Kơnôm tiah mê rêm hơnăm ôh tá riân liăn ‘no hrê rơpŏng nâ ối pêi châ liăn sap ing 250 troh 300 rơtuh:

“Rơpŏng á xơpá khât la xuân ối khên tơnôu mung liăn dêi hngêi rak liăn vâ păn ro vâ ăm tơdroăng cheăng kâ xông tơtêk. Kơnôm ai liăn mung dêi hngêi rak liăn châ păn ro, ‘no pêi cheăng pêt plâi sầu riêng, kơphế, loăng plâi kâ mê troh nôkố cheăng kâ rơpŏng hngêi á hiăng chiá tơtêk. Tâng ôh tá ai kơxô̆ liăn mung dêi hngêi rak liăn tŏng kum rêh ối pơlê pơla ƀă kơnôm ing cheăm tơring akố tơmâng ngăn troh tơdroăng reh ối ăm kuăn pơlê mê ngin ôh tá ai tơdroăng cheăng kâ môi tiah nôkố ôh”.

Cho tơring tơkăng kong dêi kong pơlê Kon Tum, tơdroăng ki mơnhông  cheăng kâ rêh ối pơlê pơla, mơdêk tơdroăng rêh ối ăm kuăn pơlê đi đo cho hnoăng cheăng ki kal châ khu râ Đảng, khu kăn pơkuâ tơring Ia H’Drai kơjo pêi pro. Kum kuăn pơlê châ mung xo mâu kơxô̆ liăn vâ mơnhông mơdêk cheăng kâ ƀă tơdroăng rêh ối.

Pôa Đinh Văn Trung, Kăn pơkuâ tíu cheăng hngêi rak liăn tŏng kum rêh ối pơlê pơla a tơring Ia H’Drai, ăm ‘nâi:

“Kơxô̆ liăn mung tŏng kum rêh ối pơlê pơla hiăng tŏng kum ăm lối 2 rơpâu rơpŏng kơtiê ƀă mâu ngế ki ai troăng hơlâ tŏng kum châ mung ƀă tâi tâng kơxô̆ liăn mung lối 173 rơtal liăn. Châ mung xo kơxô̆ liăn kố mâu rơpŏng kơtiê phiu ro khât vâ roê hdrê pêt, mơnăn kuăn tơtro ƀă tơnêi tơníu kơpong tơnêi kố. Sap ing kơxô̆ liăn mung kố mâu rơpŏng kuăn pơlê pêi pro tro mâu túa pơkâ mơjiâng bro tê mơdró pro pơxúa tơƀrê ăm tơdroăng cheăng kâ”.

A Gia Lai, sap ing apoăng hơnăm troh nôkố hiăng ai lối 13 rơpâu rơpŏng hdroâng kuăn ngo châ tŏng kum ăm mung liăn ing tơdroăng tŏng kum rêh ối pơlê pơla. Kơxô̆ liăn kố hiăng kum tơƀrê tơdroăng cheăng kâ, mơdêk tơdroăng rêh ối ăm vâi krâ nhŏng o a mâu kơpong ki ối trâm hên xơpá. Rơpŏng ngoh Đinh Văn Hợp a tôh kơphô̆ Plei Dơng, pơlê kân Kông Chro, tơring Kông Chro hdrối nah cho rơpŏng kơtiê. Klêi kơ’nâi 3 hơnăm châ mung 40 rơtuh liăn sap ing Hngêi rak liăn Tŏng kum rêh ối pơlê pơla vâ ‘no pêi cheăng kâ, păn mơnăn, nôkố rơpŏng ngoh hiăng ai 9 to ro.

Tung kơxô̆ ki kố ai 6 to ro kăn sap ing 3 to ro ki apoăng. Ngoh tơngah, tung la ngiâ rơpŏng kô chía niân:

“Hdrối nah pêi klâng pêt báu, á xuân rế păn ro há. Mơhúa á châ mung 40 rơtuh liăn, 40 rơtuh roê 3 to ro, 5 rơtuh nếo pro kơdroăng. Păn rế hía rế ai kuăn mê ăm rơpŏng hngêi păn, pêt tơ’nôm nhâ vâ păn ro vâ tơniăn tâ”.

Kong pơlê nôkố ai lối 38.500 rơpŏng kơtiê, châ 90% tung kơxô̆ ki kố cho hdroâng kuăn ngo. Tung 6 khế hơnăm 2023, tíu pêi cheăng Hngêi rak liăn tŏng kum rêh ối pơlê pơla kong pơlê Gia Lai hiăng mung 964 rơtal liăn ƀă lối 25 rơpâu rơpŏng mung, tung mê, rơpŏng hdroâng kuăn ngo lối 13 rơpâu rơpŏng, kơxô̆ liăn mung vâ chê 500 rơtal liăn, vâ chê 52% tung tâi tâng kơxô̆ liăn mung. Vâ chê 1 rơpâu rơpŏng châ tŏng kum dâng 50 rơtal liăn vâ hơ’lêh cheăng, tơnêi ối, tơnêi pêi ƀă bro hngêi ối. Kơxô̆ liăn mung hiăng kum mâu rơpŏng kơtiê, rơpŏng vâ chê kơtiê ƀă rơpŏng hdroâng kuăn ngo a Gia Lai xúa tung mâu tơdroăng ki xơpá tung tơdroăng rêh ối, mơnhông mơdêk cheăng kâ, mơdêk tơdroăng rêh ối ƀă hluăn ing kơtiê krá ton.

Pôa Đinh Văn Nghĩa – Kăn phŏ pơkuâ Hngêi rak liăn Tŏng kum rêh ối pơlê pơla kong pơlê Gia Lai ăm ‘nâi:

“Nôkố mâu tơdroăng ki ăm mung liăn tŏng kum rêh ối pơlê pơla ƀă mâu ngế kơtiê ƀă mâu ngế ki ai hnoăng tơnêi têa xua hngêi rak liăn tơbleăng a kong pơlê hiăng kum tơƀrê rơtế ƀă kong pơlê vâ pêi pro mâu tơdroăng pơkâ tơnêi têa ‘na kơdroh kơtiê krá ton, mơjiâng thôn pơlê nếo, mơnhông cheăng kâ rêh ối pơlê pơla kơpong hdroâng kuăn ƀă peăng kong ngo.

Sap ing kơxô̆ liăn kố hiăng kum kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo ai xếo tơdroăng ki kơxiâp kơmêi tung rêh ối, teăng amê cho túa tơmiât, túa pêi, ‘nâi xúa kơxô̆ liăn kố tro tơdroăng, hên rơpŏng hdroâng kuăn ngo hiăng mơ-eăm hluăn ing kơtiê”.

A Dak Nông, klêi kơ’nâi 20 hơnăm pêi pro Pơkâ 78 hơnăm 2002 dêi Chin phuh ‘na ăm mung liăn kơjo, kum hên rơpŏng rơpŏng ai ivá mơ-eăm, mơjiâng tơdroăng rêh ối tơniăn. Nôkố, Hngêi rak liăn tŏng kum rêh ối pơlê pơla a kong pơlê Dak Nông dế tơbleăng ăm mung 18 tơdroăng, ƀă tâi tâng kơxô̆ liăn mung châ lối 3.500 rơtal liăn.

Ing kơxô̆ liăn kố, rơpŏng kơtiê ƀă mâu ngế ki ai troăng hơlâ tŏng kum ki ê ai tơ’nôm rôh vâ ‘no cheăng, mơnhông cheăng kâ, mơ-eăm hluăn ing kơtiê krá ton. Troh nôkố, kơxô̆ rơpŏng kơtiê a kong pơlê Dak Nông bu ối 11%. Sap ing môi kong pơlê ki malối xơpá, Dak Nông hiăng hluăn ing khu kong pơlê kơtiê, hrá mơnhông mơdêk.