Tơdroăng hơ’muăn mâu vâi phô̆m xông kân rĕng xo on veăng maluâ ôh tá xê nếo ai la xuân tá hâi teăm tâi tơdroăng ki mê a tơring Đức Cơ, kong pơlê Gia Lai, ing mê, khoh pro chiâng ai tơdroăng ki pá puât ăm rơpŏng hngêi ƀă pơlê pơla. Drêng hlo ai tơdroăng ki păng ‘nâng mê, tơring Đức Cơ hiăng kơdo mơ-eăm rak vế, pêi pro adrêng mâu troăng hơlâ vâ kơdroh tah tơdroăng ki thâ rĕng xo on veăng drêng mâu vâi o tá hâi teăm tro hơnăm kêi.

Tung hngêi trăng ki hiăng tơ’nhê, o H’Chu 16 hơnăm ối a pơlê Chan, cheăm tíu tơkăng kong Ia Pnôn hmái ôh tá tơpui tối ki klâi dế ‘mâi on a kơnoh vâ pế hmê, pơchên kơchâi, bu ai to iâ ká măn khăng, kơchâi tơkôm dêi kơnốu prếo ing pêi cheăng. On ki dế ‘mâi a kơnoh mê xuân ôh tá bâ eăng, ôh tá bê vâ hơtô drêng djiâ drêng troh a rơnó mê hngê há thâp. Ôh tá ai cheăng pêi, H’Chu rêh ối tơkôm to tơdroăng pêi cheăng dêi kơnốu tê. Tơdroăng rêh kâ ối dêi H’Chu trâm tơdroăng ki pá puih má môi. Xua kuăn ối tơxĭn tá hâi teăm lo ối krê mê prế rêh ối tơdjuôm ƀă nôu pâ peăng ngế kơdrâi, ing mê, nôu pâ xuân pôu râng tơ’nôm tơdroăng chĕm mơ’drêh, xua mê, ki kơtiê thăm rế kơtiê xahpá hên tơdroăng.

‘’Tung pơla mê, ngế ngoh dế hriâm lâm 9, la xua dêi tơná hiăng pôu hngăm mê á kơmêi lăm hriâm a hngêi trung, ai hên tơdroăng khéa hơ’nêng, á pơchân tối troh vâi pú mâ tá thâ rĕng xo on veăng tá hâi tro hơnăm môi tiah á’’.

Xuân môi tiah o H’Chu, o Rơ Lan H’Hương ối a cheăm Ia Kriêng, tơring Đức Cơ hiăng hbrâ ăm tơdroăng vâ pro nôu a hơnăm má 17. Tung pơla mê, mâu vâi pú dế râng hlá mơ-eá troh a hngêi trung vâ pêi pro dêi tơdroăng ki pói rơhêng vâ tơná, pơla mê, o H’Hương bú ‘nâi ối to a hngêi tơkôm hâi ki vâ mơhum kuăn ‘nĕng. Ngăn ngiâ méa dêi H’Hương, ngế ki lâi xuân tá khéa kho xua o hơnăm ối iâ ‘nâng la hiăng vâ pro nôu. Nôu pâ ga ai tối: ‘’Drêng ối tơxĭn nah, ga athế lăm rêh ối peăng hngêi pá kơnốu, rơpŏng hngêi khéa hơ’nêng ƀă hiăng mơdât. La drêng hiăng pôu hngăm, mê pá ‘nâi pro ti lâi xếo, athế po ôu kâ pơkoăng tê, tơkôm tro hơnăm mê nếo pơkoăng’’.

Tơring Đức Cơ dế nôkố ai vâ chê 19 rơpâu 500 rơpŏng, ai dâng 82 rơpâu pơ’leăng mâ mơngế, tung mê, rơpŏng hdroâng kuăn ngo ki iâ mơngế ai vâ chê tơdế. Tiô tơdroăng riân ngăn sap ing hơnăm 2021 troh nôkố, lâp tơring ai vâ chê 200 on veăng ki rĕng xo dêi pó, 1 on veăng xo dêi pó môi mơheăm, tơkéa vâ tối môi jâ môi pôa. Ki xiâm khoh chiâng ai rĕng thâ xo on veăng ƀă xo dêi pó môi mơheăm chhá mê ki xiâm cho ôh tá ai tơdroăng hnê tối, tŏng kum ƀă tơdroăng rak ngăn dêi nôu pâ ƀă kuăn ‘nĕng, ing mê, khoh chiâng ai hok tro lôi hriâm a hngêi trung, hmâ dêi pó dế hơnăm ối kŭn, pa kĭng mê, cho tơdroăng ki nôkố hmâ xúa hên facebook, zalo tơdjâk tơdjêp tơdroăng ki mơhno mơđah tơbleăng um méa ing kong têa vâi ê, túa rêh ối ki mơnúa la tá hâi teăm hlê klê nhên pơla vâi kơdrâi ƀă vâi kơnốu, ing mê hiăng tơdjâk hên troh a tơdroăng hơnăm hriâm dêi vâi o hok tro, mê khoh chiâng rĕng hmâ pơyô, kơdrâi kơnốu, vâi o kơdrâi rĕng ai tơdroăng ki mơ-êa, pôu hngăm kuăn ngá ti xê tiô tuăn mơno tơná vâ, ing mê, athế lo pơtê hriâm vâ rĕng xo on veăng drêng hơnăm tá hâi kêi. Pakĭng mê nếo, hnoăng cheăng hnê tối, mơhno khĕn, hnê hriâm luât a pơlê cheăm xuân tá hâi teăm troh tui lui, rêh kâ ối dêi kuăn pơlê hdroâng kuăn ngo ối trâm hên xahpá tâng vâ pơchông ngăn ƀă hên mâu tíu ki ê, ing mê, tơdroăng hnê tối ’na luât tá hâi teăm tơtro khât. Kơxô̆ on veăng ki thâ rĕng xo dêi pó tá hâi tro hơnăm ƀă xo dêi pó môi jâ pôa khoh chiâng tơdjâk troh tơdroăng kơklêa, kơtiê xahpá, maluâ ƀă mâu rơpŏng hdroâng kuăn ngo ki iâ mơngế. Ƀă mâu ngế ki thâ rĕng xo dêi pó ƀă xo dêi pó môi mơheăm chhá mê ki hên ối tung pơlê cheăm dêi hdroâng kuăn ngo ki iâ mơngế. Pôa Siu Luynh, Kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan tơring Đức Cơ ai tối tiah kố:

‘’Ngin hiăng hnê tối rêm khu râ, kơvâ cheăng dêi khu ngăn ‘na hdroâng kuăn ngo, klêi mê, khu ngăn ‘na cheăng pêi tơrŭm ƀă khu pơkuâ ngăn vâi kơdrâi thăm mơdêk tơdroăng hnê tối a pơlê cheăm, mâu thôn pơlê ƀă mâu ngế ki veăng tung kâu lăk ƀô̆ dêi khu droh rơtăm ing 16 hơnăm, malối, hnê tối ăm mâu vâi muăn, vâi o ki ai tơdjâk troh tơdroăng ki thâ rĕng xo dêi pó, pêi pro tơdjêp troh mâu hnoăng, mâu tơdroăng tơkêa bro vâ thăm mơdêk tuăn hiâm ki hloh hlê, rơkê plĕng’’.

Ƀă tơdroăng ki khŏm kơdo mơ-eăm pêi pro châ tơƀrê tơdroăng Tơkêa bro kơdroh má môi tơdroăng xo on veăng tá hâi tro hơnăm ƀă xo dêi pó môi jâ pôa tung pơlê cheăm dêi hdroâng kuăn ngo ki iâ mơngế pơla sap hơnăm 2021-2025, tơring Đức Cơ hiăng hnê tối, mơhnhôk khĕn mơdât tơdroăng ki thâ rĕng xo dêi pó drêng tá hâi teăm tro hơnăm, xo dêi pó môi jâ pôa, ƀă mâu hlá mơ-eá ki hnê tối ai tơdjâk troh pơlê pơla dêi mâu hdroâng kuăn ngo ki iâ  mơngế. Tung mê, ai 34 hdroh hnê tối a mâu cheăm, pơlê kân hiăng tơ’mot châ lối 1 rơpâu 600 ngế ki veăng tơmâng, xing xoăng 630 kơtâ hlá mơ-eá hnê tối, 10 video clip hnê mơnhên ‘na tơdroăng ki ‘mêi dêi tơdroăng thâ rĕng xo dêi pó ƀă xo dêi pó môi mơheăm chhá, hnê ăm mâu kăn ƀô̆ thôn, pơlê, tôh kơphô̆ ƀă  Vi ƀan hnê ngăn mâu cheăm, pơlê kân; tơkŭm po vâ chê 50 to lâm hnê hriâm ƀă lối 1 rơpâu ngế ki mot hriâm veăng hbrâ mơdât ‘na tơdroăng rĕng xo on veăng tá hâi tro hơnăm, xo on veăng tơdjuôm môi jâ môi pôa. O Nguyễn Hà Cẩm Vy, hok tro lâm 9 Hngêi trung râ má pá ai tíu kâ koi ối pơtê tơring Đức Cơ sap ing hâi ki veăng hriâm a lâm ki hnê kố hiăng châ ‘nâi nhên, ƀă hlê plĕng khât mâu tơdroăng ki ôh tá tơtro tung rĕng xo on veăng ƀă xo dêi pó môi mơheăm chhá.

‘’Veăng a mâu lâm ki hnê ‘na mơdât tơdroăng xo on veăng tá hâi tro hơnăm ƀă xo dêi pó tơdjuôm môi jâ, môi pôa, xua mê, á kô ôh tá vâ thâ rĕng xo on veăng, á athế kơhnâ mơ-eăm hriâm vâ ai troăng hơlâ kum ăm dêi tơná tung la ngiâ ah, la lâi hiăng ai tơdroăng cheăng pê tơniăn, mê á nếo tơmiât troh tơdroăng xo on veăng ƀă drêng vêh a thôn pơlê, á xuân athế kơdo mơ-eăm hnê tối ăm mâu vâi pú ki tơdâng hơnăm, pin mâ tá thâ rĕng xo on veăng drêng tá hâi teăm tro hơnăm, ƀă kô hnê tối nhên ki pá puât tung la ngiâ ah ga ti lâi, ƀă hnối hnê mơhno ăm mâu vâi pú pin athế kơdo mơ-eăm hriâm tâp vâ mơdêk dêi tơdroăng cheăng kâ-rêh ối tơná tung la ngiâ ah, ƀă klêi mê, drêng hiăng ai cheăng pê tơniăn, mê pin nếo xo on veăng’’.

Kơnôm pêi pro kơhnâ khât mâu troăng hơlâ ki tơtro xua mê, mâu hơnăm kơ’nâi rế hía rế kơdroh tơdroăng ki vâi phô̆m xông kân thế rĕng xo dêi pó. Tâng a hơnăm 2021 nah ai 82 ngế ki thâ rĕng xo on veăng, 1 on veăng ki xo dêi pó môi mơheăm chhá, mê troh a hơnăm 2023 hiăng kơdroh ối 22 ngế ki thâ rĕng xo on veăng ƀă ôh pá ai xếo tơdroăng ki xo dêi pó tơdjuôm môi jâ, môi pôa. Hơnăm 2023, tơring Đức Cơ pơtối hnê mơhno vâ kơdroh tơdroăng ki thâ rĕng xo dêi pó ƀă xo dêi pó môi mơheăm chhá tung pơlê cheăm dêi hdroâng kuăn ngo, tiô Hnoăng cheăng hnê mơhno xiâm dêi Tơnêi têa ‘na mơnhông pêi cheăng kâ-rêh ối pơlê pơla kơpong pơlê cheăm dêi hdroâng kuăn ngo ƀă kong ngo. Pôa Siu Luynh, Kăn phŏ hnê ngăn Vi ƀan tơring Đức Cơ tối ăm ‘nâi:

‘’Tơdjâk troh Hnoăng cheăng xiâm vâ mơnhông cheăng kâ-rêh ối kơpong pơlê cheăm hdroâng kuăn ngo, ngin hiăng pơcháu ăm mâu kơ koan ki pơkuâ ngăn hdroâng kuăn ngo ƀă Bơrô ngin hiăng pêi cheăng ƀă mâu kơ koan, tíu pêi cheăng, mâu cheăm, tơkŭm hnê mơhno ăm kuăn pơlê, dế nôkố hiăng pơkâ pêi pro a mâu pơlê cheăm, môi tiah cheăm Ia Tấk, Ia Kra ƀă mâu cheăm ki ê. Ing tơdroăng pơkâ pêi pro mê xuân ăm hlo, ki kơhnâ mơ-eăm dêi kuăn pơlê xuân hiăng rak vế, pêi pro dâi khât’’.

Ƀă mâu troăng hơlâ ki kơhnâ khât, pêi pro kơtăng, mơngế hdroâng kuăn ngo ki iâ mơngế a tơring Đức Cơ, kong pơlê Gia Lai dế chôa ‘lâng hlê plĕng nhên tơdroăng ki hơ’lêh tung rêh kâ ối, kơhnâ mơ-eăm tí tăng ‘nâi plĕng tơdroăng ki nếo, ƀă mơhnhôk thế rêm ngế kuăn pơlê, tơdrêng amê, pơtối mơdêk hnoăng cheăng hnê tối dêi rêm râ, mâu kơvâ cheăng, rêm khu kuăn pơlê vâ tah lôi khôi túa, vêa vong ki u pá tơtro tung tơdroăng thâ rĕng xo on veăng, xo dêi pó tơdjuôm môi jâ, môi pôa, mơjiâng tơdroăng rêh kâ ối rế hía rế phâi tơtô, hơniâp ro păng ‘nâng.