Theo các cụ, món bánh uôi truyền thống này có từ rất xa xưa, có thể hàng nghìn năm trước. Truyền thuyết kể rằng Tổ mẫu Âu Cơ sau khi chia tay Lạc Long Quân để đưa các con về Mường Trời, trong hành trang mang theo là một loại bánh nếp, trên mặt bánh rắc vừng và lạc, những nguyên liệu gắn liền với đời sống nông nghiệp. Từ đó, người dân nhớ cội nguồn, đặt tên là bánh Tổ, sau này theo tiếng Việt cổ được gọi là bánh Uôi.

Bánh Tổ hay còn gọi bánh Uôi. Ảnh: KT

Ngày nay, bánh uôi thường được làm vào các dịp lễ tết. Đặc biệt là trong tang ma của người Mường không thể thiếu được bánh này. Trong các dịp lễ tết hay những ngày lễ đại đoàn kết, người Mường cũng làm bánh uôi. Trong dịp Tết nguyên đán, ngoài việc để thờ cúng tổ tiên, người Mường còn dành bánh uôi chia cho gia súc hay nông cụ sản xuất. Mượn cặp bánh uôi, người Mường tỏ lòng biết ơn những công cụ, những con vật nuôi đã một năm vất vả với người làm ra những mùa vụ tốt tươi.

Để món bánh uôi được thơm ngon thì quan trọng nhất là khâu chọn gạo nếp. Người Mường thường chọn gạo nếp ngon, hạt mẩy, thơm dẻo. Ngày xưa khi vào mùa giáp hạt, không có gạo nếp, người Mường phải dùng sắn để thay thế.

Lá cũng là một yếu tố quyết định đến độ ngon của cặp bánh. Ở xứ Mường, tùy vào từng vùng mà lá gói khác nhau. Ông Bùi Văn Nhinh, ở xã Nhân Nghĩa, huyện Lạc Sơn, bảo rằng để bánh đạt được mùi thơm đặc trưng, thì lá bương là tốt nhất.

Với anh Bùi Văn Nạt, ở xã Bình Hẻm, Lạc Sơn, thì bánh uôi lại dùng lá chuối để gói. Nhưng phải có cách lấy lá và phơi lá. Trong trường hợp này, thì lá dong lại không phù hợp để làm bánh uôi vì khi gấp lá rất dễ bị rách. 

Bánh Uôi truyền thống của người Mường. Ảnh: KT

Gạo sau khi được xay hoặc giã được trộn thêm một ít muối trắng để cho món ăn đậm đà hơn. Bánh được cuộn tròn vào hai đầu lá thành một cặp đều nhau. Chính vì  thế mà nhiều nơi ở xứ Mường, bánh uôi  còn có tên là bánh tình yêu hay bánh hạnh phúc.

Bánh sau khi đồ được vớt ra để khô. Hương nếp hòa cùng mùi thơm của lạc, vừng rất hấp dẫn. Tùy vào khẩu vị của từng người mà ăn với đường hoặc ăn kèm với các loại gia vị khác.

Nếu có dịp đến với vùng đồng bào Mường ở Hòa Bình vào các dịp lễ tết hay ngày đại đoàn kết, du khách đừng quên thưởng thức món bánh dân dã truyền thống này. Ăn bánh uôi, bạn sẽ phần nào cảm nhận được tấm lòng, tình cảm của những người con đất Mường gửi gắm vào cặp bánh dẻo thơm. Và bạn sẽ hiểu thêm rằng, vì sao món ăn này lại đi vào tiềm thức của biết bao nhiêu thế hệ người Mường, và những người con xứ Mường dù đi đâu cũng không thể quên hương vị quê hương tỏa hương thơm ngát qua những cặp bánh xanh mềm mang tên tình yêu này.

 Việt Phú/VOV4