Lăp kăl chĕp điên thoăi đĕch, mă đơ̆ng ưh đei măt tơ̆ pơgar, ƀok Lê Trương Thận, tơ̆ plei Tắk Mnga, xăh Ea Ning, dêh char Đắk Lắk oei gơ̆h hơlen năng đĭ đăng đing tơruih đak, săy phŏng ăn vă jê̆ 2 hecta teh hloi. Kiơ̆ ƀok Thận, đơ̆ng sơ̆ truh dang ei, tơruih đak hiong năr jang păng lap hlŏh, mă lei hăm kơmăy tĭt đơ̆ng hơtăih, rim tơdrong jang hăm kơmăy ngăl. Gơnơm đơ̆ng kơmăy âu, đak tơruih tơjur dang 30%, oei kŏng jang ‘nŏh jur 1 puăt: “Dang ei kơmăy kơmŏk ‘nao tŏk pran, ba chă hŏk jang kiơ̆. Dang ei 1 tơnơm ba tơruih đak dang 1 jơ, đang kơ ‘nŏh pĭt lê̆ kơmăy vă tơruih tơm nai dơ̆ng. Thoi noh hăm 2ha lăp kăl tơruih lơ̆m 2 năr ‘nŏh đang bơih, mưh tơruih ba lăp tĭt kơmăy đơ̆ng hnam đĕch, ưh kăl jur tơ̆ pơgar.”

        Ưh lăp tơroi hăm kơmăy tơruih kơdih đĕch, lơ unh hnam kon pơlei oei jang kiơ̆ kơmăy sô̆, chih tơroi hơdăh tơmam jang đei hloi. Ƀok Nguyễn Công Điềm, tơ̆ xăh Ea Knuếc, dêh char Đắk Lắk, jang lơ̆m HTX choh jang xa rơgŏh ‘lơ̆ng Krông Pach, hlôi pơtăm sầu riêng kiơ̆ tơdrong hơgăt VietGAP đơ̆ng lơ sơnăm ‘nâu. Tơ̆ 2ha rầu riêng unh hnam ƀok Điềm, rim tơm ‘long đei pơklep mã QR vă hơlen rim tơdrong mư̆h bơ̆ jang, đơ̆ng vei rong, săy phŏng, chih răk rim tơdrong lơ̆m khei ‘năr bơ̆ jang klĕp truh phĕ tĕch.

        Ƀok Nguyễn Công Điềm akhan, hăm tơdrong vang jang hơdoi, tơdrong tơgŭm tôch pơneh đơ̆ng khul kơdră tơring păng dôm anih jang kơpal, kon pơlei hlôi kơchăng ƀiơ̆ lơ̆m tơdrong jang kiơ̆ khoa hŏk ki thuơ̆t păng tơplih hăm kơmăy sô̆ lơ̆m tơdrong choh jang xa: “Jang kiơ̆ kơmăy sô̆ ‘nŏh kon pơlei jang răh, hŏk răh. Mă mônh ba athei pơm kiơ̆ dôm tơdrong hơgăt găh kơchơ̆t kâm mưh choh jang xa, athei chih tơroi rim tơdrong mưh choh jang xa vă đei kơsô̆ rơđăh ‘lơ̆ng truh pơyan phĕ tĕch”.

       Yak hơdoi hăm kon pơlei jang chŭn mir tơ̆ Đắk Lắk oei đei hloi dôm anih tĕch mơdro hăm lơ kơmăy kơmŏk ‘nao, kơmăy AI păng kơsô̆ chih răk găh teh. Nhen tơ̆ xăh Ea Knuếc, lơ̆m tơdrong jang “Yak hơdoi hăm kon pơlei jang chŭn”, dôm anih jang bơ̆ jang lơ trong tơmât yoa kơmăy sô̆, iŏk yoa dôm kơmăy kơmŏk rơgei.

        Hăm kơmăy pơtŏ kơchơ̆t mơ̆r ‘lơ̆ng lơ̆m teh đơ̆ng Công ty TNHH Kơmăy kơmŏk choh jang xa Enfarm, mă đơ̆ng lăp hơdrô̆ hăm điên thoăi đĕch mă lei gơ̆h tơblang hơdăh hrơ̆ch 7 tơdrong hơgăt ƀơm truh tơ̆ teh, đei: kơchơ̆t đam, lân, kali, hơ uh lơ̆m teh, pH, teh tơnŏ thoi yơ. Kơsô̆ đơ̆ng rŏng kơ pơtŏ đei gơih ăn kơmăy vei lăng, đơ̆ng noh ki sư pơtrŭt choh jang xa tơlĕch nơ̆r pơtho tơƀôh trong săy phŏng mă lăp.

         Bơngai tang măt ăn công ty tơroi: kơmăy kơmŏk tơblang hơlen teh tơ̆ pơgar âu tơgŭm pơm tơjur ƀiơ̆ jơ năr gô chang đơ̆ng 2,3 năr jur pă 2,3 pơnĭt đĕch: “Hơmet ming mơ̆r lơ̆m teh: ‘long pơtăm khei ‘năr ‘nŏh kăl đei dôm yơ mơ̆r vă bơ̆n hơmet ming mă lăp; tơlĕch trong tơmât jên jang, răt phŏng mă trŏ hăm tơdrong ‘mĕh vă đơ̆ng ‘long pơtăm. Bơ̆n săy phŏng lăp tôm, ưh đei thĭu, kŭm ưh đei rơkăh, gơ̆h đei yoa đunh đai păng pơm ăn ‘long đei plei lơ, plei ‘lơ̆ng ƀât hơtuch pơyan”.

         Dôm kơmăy chĕp ti oei jing kơmăy tôch đei yoa vă tơgŭm ăn kon pơlei vei rong ‘long pơtăm. Kơmăy ư̆ng dung 2NÔNG đơ̆ng Công ty pơm phŏng đak dâu Cà Mau bơ̆ jang nhen “bơngai tơgŭm găh jang hăm kơmăy sô̆”, tơmât hơdai AI vă hơlen năng sơdrông phă, pơrang jĭ, kon pơlei gơ̆h phĭn iŏk hla dăh mă tơm ‘long vă kơmăy AI hơlen năng, đơ̆ng rŏng kơ ‘nŏh roi tơƀôh trong hơmet. Iŏk yoa kơmăy âu dang ei gơ̆h chă ƀôh 22 kơloăi sơdrông, pơrang jĭ phă tơ̆ 4 kơloăi ‘long pơtăm, ‘nŏh jĭ cheh phe, tiu, sầu riêng, ƀa păng 8 tơdrong ưh kơmăh mơ̆r tơ̆ ‘long tiu păng cheh phe. Anih jang Khoa hŏk ki thuơ̆t choh jang xa, pơtăm ‘long Tây Nguyên akhan, kơmăy AI hơlen năng trŏ hlŏh 96%.

        Bơngai tang măt ăn Kơdră chĕp kơ̆l Công ty pơm phŏng, đak dâu Cà Mau tơroi: “Kơmăy ư̆ng dụng Tơgŭm ăn tơdrong choh jang xa ưh kơ đei huach jên kiơ. Mih ma duch nă gơ̆h iŏk yoa smartphone vă tai iŏk ứng dụng păng chih măt. Tơ̆ ứng dụng đei dôm tơdrong AI hơlen năng sơdrông, pơrang jĭ păng trong jang ki thuơ̆t. Lơ̆m noh, trong jang ki thuơ̆t gô đei chih akŏm yoa đơ̆ng dôm bơngai juăt jang lơ̆m công ty, anih tơchĕng hơlen, hơdai hăm dôm hnam trưng păng dôm hla ar chih đơ̆ng Anih pơtrŭt choh jang xa, chih akŏm hơtŏk tơ̆ noh vă kon pơlei ƀônh hlôh”

        Mưh rim tơdrong tơroi đei roi tơbăt tơtom, trong jang đei hơmet ‘lơ̆ng păng mih ma duch nă đei tơgŭm trŏ hăm tơdrong ‘mĕh vă, tơdrong iŏk yoa, jang kiơ̆ trong tơplih hăm kơmăy sô̆ mưh jang xa gô tơgŭm ăn kon pơlei jang chŭn mir hơtŏk đon hlôh vao, pơm tơjur ƀiơ̆ tơdrong, jang ưh đei xa păng pơih xă tơdrong ‘lơ̆ng vă gơ̆h truh hăm anih tĕch mơdro hiôk hian ƀiơ̆.

           Tơplih kơsô̆ tŏk bŏk yak mơ̆t lơ̆m tơdrong choh jang sa tơ̆ Dak Lăk. Mă lei, vă tơplih kơsô̆ tơpă đei jing hơyak kơjăp, hơnăp jang kơ khul jang pơtrŭt choh jang sa ‘noh tôch kơ gĭt kăl. Vă băt hơdăh hloh dơ̆ng hơnăp jang kơ pơtrŭt choh jang sa lơ̆m khei ‘năr kang tơplih kơsô̆ lơ̆m tơdrong jang choh jang sa. Ƀok Đinh Văn Đang, Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơnih pơtrŭt choh jang sa dêh char Dak Lăk tơroi tơbăt hơdăh dơ̆ng găh tơdrong ‘ nou.

- Ƀok ăi, khei năr ou ki Hơnih jang Pơtrŭt choh jang sa dêh char Dak Lăk hlôi lăng kơjăp păng vang iung jang lơ liơ hăm tơdrong tơplih kơsô̆ lơ̆m choh jang sa?

Ƀok Đinh Văn Đang: Hơnih pơtrŭt choh jang sa dêh char Dak Lăk khei năr ou ki lăng kơjăp truh tơdrong bơ̆ jang tơplih kơsô̆ lơ̆m choh jang sa. Nhôn hlôi iung jang hơdoi hăm rim hơnih, rim kŏng ty, hơnih mơdro sa lơ̆m tơdrong jang tơplih kơsô̆ lơ̆m choh jang sa tơ iung pơjing rim hơnih jang pơm yă, mă kăl ‘noh “nơ̆r pơtho ti chro jang hloi” vă tơgŭm ăn kon pơlei dar deh băt hơdăh lơ̆m tơdrong hle, iŏk yoa ư̆ng yŭng kmăi kmŏk hơgei, kmăi kmŏk gơh hơgei AI lơ̆m choh jang sa.

Pơtih gia nhen ư̆ng yŭng kmăi kmŏk ENFARM vă băt hơdăh teh ju lơ liơ adoi nhen găh teh ‘lơ̆ng lơ liơ kơ ‘long pơtăm, đơ̆ng noh tơlĕch nơ̆r pơkă ăn kon pơlei hơdăh hloh dơ̆ng vă kon pơlei hơlen trong jang sa lơ liơ mă trŏ lăp hăm mir pơgar ‘long pơtăm bơ̆n. Trong jang chehphe gơ̆h hơgei trŏ lăp hăm tơplih tŏ ‘mi kial, trong jang ƀa pơm tơjur yuh tŏ, mĭnh ƀar trong jang pơtăm ‘long sâu riêng kiơ̆ trong tuh mơ̆r phŏng sinh hŏk păng ‘măng blŭng hlôi iŏk đei jơnei hơ iă. Đơ̆ng noh pơtho tơbăt vă pơm hơtŏk jơhngơ̆m đon hlôh vao ăn kon pơlei choh jang sa lơ̆m dêh char.

- Đơ̆ng rŏng tơlĕch jang kiơ̆ jơnei, Hơnih pơtrŭt choh jang sa hlôi đei tơlĕch trong jang yă kiơ vă pơtho pơhrăm, lang să păng tơgŭm djru ăn kon pơlei pơm kiơ̆, jang kiơ̆ kmăi kmŏk gơh hơgei ƀônh hloh hŏ ƀok?

Ƀok Đinh Văn Đang: Lăp đơ̆ng rŏng trong jang ou đei pơjing jơnei ‘noh Hơnih pơtrŭt choh jang sa dêh char hlôi iung jang proh hơmet tơdrong vă jang ‘noh pơgơ̆r rim lăm pơtho pơhrăm, ba năm tơmang lăng, hŏk pơhrăm, lang să hơnih jang kiơ̆. Lơ̆m khei năr ou ki, hlôi pơgơ̆r tôch kơ lơ lăm pơtho pơhrăm adoi nhen pơtho tơbăt vă tơgŭm ăn kon pơlei choh jang sa băt, jang kiơ̆ dôm tơdrong gơh hơgei khoa hŏk kih thuơ̆t lơ̆m jang kiơ̆ dôm kmăi kmŏk hle, tơplih kơsô̆ lơ̆m choh jang sa vă pơm hơtŏk jang sa đei iŏk yoa kơjăp đơ̆ng trong jang ou.

- Khei năr kơnh, Hơnih pơtrŭt choh jang sa dêh char Dak Lăk gô akŏm lơ̆m dôm tơdrong jang tơm yă kiơ vă hơnơ̆ng atŏk kơtang jang kiơ̆ tơplih kơsô̆ lơ̆m choh jang sa păng tơgŭm ăn kon pơlei jang sa iŏk yoa kơjăp, hŏ ƀok?

Ông Đinh Văn Đang: Khei năr kơnh ‘noh Hơnih pơtrŭt choh jang sa dêh char Dak Lăk hơnơ̆ng jang kiơ̆ dôm tơdrong jang tơm, lơ̆m ou: Mĭnh ‘noh tơ iung pơjing hơnih jang pơm yă, pơtho tơbăt rim tơdrong gơh hơgei khoa hŏk kih thuơ̆t. Mă ƀar ‘noh gô pơgơ̆r pơih lăm pơtho pơhrăm, tơƀôh tơbăt, lang să, rim hơnih jang kiơ̆. Mă pêng ‘noh tơgŭm djru kon pơlei choh jang sa băt hlôh ƀôh hơdăh, tơgoăt jang hơdoi hăm rim kŏng ty, rim bơngai khoa hŏk, rim hơnih mơdro sa vă tơ iung pơjing rim tơring pơm tơlĕch đei tơmam drăm ‘lơ̆ng hơ iă.

Hơnih pơtrŭt choh jang sa gô jing hơnih tơm hloh vă tơgoăt dih băl ƀar păh puăn khul ‘noh: Teh đak, bơngai choh jang sa, bơngai khoa hŏk păng hơnih mơdro sa vă đơ̆ng noh tơgŭm ăn kon pơlei tơƀơ̆p pơma dơnuh hăm rim bơngai jang khoa hŏk, rim bơngai jang mơdro sa adoi nhen rim hơnih jang anai vă tơ iung pơjing rim tơring pơtăm ‘long pơtăm pơm tơlĕch tơmam drăm ‘lơ̆ng.

Hơnơ̆ng pơchoh trong ăn dêh char adoi nhen ăn hơnih jang vă tơgŭm djru kon pơlei lơ̆m pơrô̆ pơrôp, pơtho tơbăt pơm hơtŏk hlôh vao ăn kon pơlei dôm tơdrong kăl hloh lơ̆m pơtăm păng vei lăng mĭnh ƀar ‘long pơtăm tơm dơnơm lơ̆m dêh char.

          - Lei ah, bơnê kơ ih ƀok hơ !