Lơ̆m teh să hloh 1,2hek tar pơtăm hơlam cheh phe, tiu păng sầu riêng tŏk bŏk lơ̆m khei ‘năr phĕ plei, ƀok Triệu Văn Phúc, tơ̆ xăh Quảng Phú, dêh char Đắk Lắk, chhôk ‘nă tơroi: tơdrong jang âu ‘noh iŏk yua đơ̆ng rŏng lơ sơnăm vang jang lơ̆m hơp tak xăh păng iŏk yua khoa hŏk ki thuơ̆t đei pơhrăm đơ̆ng dôm lăm pơtrŭt choh jang sa. Kiơ̆ kơ ƀok Phúc, hơdrol sơ̆ ŭnh hnam jang sa găh lơ kiơ̆ hlôh vao đơ̆ng kơdih kơna plei tŏ sĕt, iŏk yua tam mă lơ. Iŏk đơ̆ng vang jang lơ̆m hơp tak xăh, đei pơtho pơtăm cheh phe hăm kơmăy tơruih kơtoh, vei lăng, tang găn hơdrông phă, pơtăm hơlam păng iŏk răt pơđĭ, iŏk yua jang sa tŏk rơđăh rơđong.

“Ƀơ̆t hơdrol tam mă mơ̆t lơ̆m hơp tak xăh ‘noh iŏk yua ưh kơ lơ. Đơ̆ng rŏng âu đei hơp tak xăh, ĭnh mơ̆t lơ̆m hơp tak xăh ‘noh iŏk yua lơ ƀiơ̆, Pơtăm ming cheh phe jang kiơ̆ hơp tak xăh ‘noh đei lơ tơdrong đei yua. Kon pơlei jang kiơ̆ tơdrong jang đơ̆ng hơp tak xăh găh ki thuơ̆t vei lăng, pơgang hơdrông, pơtăm hơlam cheh phe hăm tiu, sầu riêng”.

Ƀok Phúc jĭ 1 lơ̆m 27 ‘nu bơngai jang kơ Hơp tak xăh Choh jang sa păng Pơvih pơvăn Bình Minh, tơ̆ xăh Cư Suê (dang ei ‘noh xăh Quảng Phú, dêh char Đắk Lắk). Pơjing đơ̆ng sơnăm 2016, blŭng a Hơp tak xăh tơƀơ̆p lơ pơmat tat găh jên păng ki thuơ̆t. Mă lei, gơnang đơ̆ng đei tơgoăt hơdai dôm lăm pơhrăm, hop akŏm, jơnŭm kơchơ roi tơƀôh tơmam yua đơ̆ng khŭl jang pơtrŭt choh jang sa pơgơ̆r, dôm bơngai jang lơ̆m khŭl hlôi tơplih đon tơchĕng jang sa, pơ̆n iŏk yua ki thuơ̆t ‘nao. Yă Triệu Thị Châu, Kơdră vei lăng hơp tak xăh roi tơbăt, jang hơdai pơm tơlĕch cheh phe, tiu kiơ̆ trong kơjăp ‘lơ̆ng tơgŭm tơdrong hơrih sa bơngai jang lơ̆m khŭl sơđơ̆ng hloh.

“Ƀar pêng sơnăm kơ âu plei cheh phe sơđơ̆ng ƀiơ̆ kơ dôm sơnăm mă nhôn tam mă iŏk yua tơdrong vei lăng ‘nhĕt hơ yơ̆l âu. Nhôn băt dơ̆ng găh vei lăng kơsô̆ phŏng, băt iŏk yua phŏng kơ loăi hơ yơ yua ăn pơyan hơyơ, kơna plei cheh phe ‘lơ̆ng hloh kơ sơ̆ tôch kơ lơ, Kŏng ti tơm lăng ‘lơ̆ng tơmam đơ̆ng nhôn”.

Ưh khan lăp hơdrô̆ Hơp tak xăh Bình Minh đĕch, lơ anih jang nai tơ̆ Đắk Lắk kŭm tŏk bŏk iŏk yua ‘lơ̆ng hơnăp jang tơklep hơdai đơ̆ng pơtrŭt choh jang sa vă pơjing tơring tơmam kơjăp. Nhen Hơp tak xăh Choh jang sa kơjăp Cư Suê 2-9, xăh Quảng Phú, hlôi jang hơdai hăm Kŏng ti răt tơmơ̆t tĕch tơlĕch tơ̆ teh đak đe 2-9 Đắk Lắk (SIMEXCO Đắk Lắk) pơm tơlĕch cheh phe kiơ̆ pơkăp ‘lơ̆ng Fairtrade. Ƀok Đặng Dậu Thanh, Kơdră vei lăng Hơp tak xăh choh jang sa kơjăp Cư Suê 2-9 roi tơbăt, jang hơdai hăm anih mơdro sa, hơp tak xăh đei jên jang vă tơmơ̆t jên jang pơm hơnih mong răk ‘lơ̆ng vei lăng, kơmăy sơ̆k cheh phe plei hơdrih, hơdai hăm pơjing tơdrong jang vei lăng ‘nao:

“Vang jang hơdai, hơp tak xăh đei kŏng ti tơgŭm kơmăy tơplih kơsô̆ lơ̆m choh jang sa, gơh chih iŏk dơ̆ng năr pơm tơlĕch, vei lăng hơdrông, pơrang jĭ lơ̆m kơmăy, kon pơlei jang chŭn mir gơh vei lăng kơtă lơ̆m điên thoăi kơgei đơ̆ng kơdih, kiơ̆ đơ̆ng noh tơgŭm đei yua ăn kơdih pơting hơlen đei tơdrong pơm tơlĕch rim sơnăm, hơnhăk ăn kơjă vei lăng ‘lơ̆ng hloh, tơchă băt anih pơm tơlĕch ƀônh ƀŏ hloh”.

Băt hơdăh tơdrong gĭt kăl đơ̆ng jang hơdai kơjă kăp gĭt, dêh char Đắk Lắk hlôi tơlĕch lơ trong jang hơtŏk hơnăp jang đơ̆ng mŭk drăm tơpôl păng hơp tak xăh choh jang sa. Kơhrĕng trong jang hơdai hlôi đei kĭ ăn, lơ anih mơdro sa kơchăng tơklep hơdai hăm kon pơlei jang chŭn mir vă pơjing tơring tơmam akŏm. Lơ̆m jăl jang 2021–2025, Hơnih pơtrŭt choh jang sa dêh char Đắk Lắk hlôi jang hơdai hăm dôm anih jang, anih mơdro sa tơlĕch jang dôm jĭt tơdrong jang tơƀôh, akŏm hơtŏk tơiung ‘long pơtăm, kon tơrong tơm kơ dêh char. Ƀok Đinh Văn Đang, Kơdră vei Hơnih Pơtrŭt choh jang sa dêh char Đắk Lắk roi tơbăt:

 “Nhôn hlôi jang hơdai hăm dôm anih jang, dôm kŏng ti, anih mơdro sa lơ̆m tơdrong jang tơplih kơsô̆ lơ̆m choh jang sa vă pơjing dôm tơdrong jang roi tơƀôh, mă loi ‘noh jĭ pơtho tơƀôh tơ̆ yan âu vă tơgŭm kon pơlei jang chŭn mir ƀrư̆ ƀrư̆ gơh băt dôm tơdrong jang ‘nao, iŏk yua kơmăy gơh hơgei, kơmăy kơmŏk AI lơ̆m choh jang sa”.

Pơtrŭt choh jang sa ‘noh jing hơnăp jang kăl hloh, chông ba, tơgoăt dih băl păng yak hơdoi hăm kon pơlei choh jang sa vă iung jang ‘lơ̆ng hơnăp jang vang jang hơdoi 4 khul. Pơm hơdăh hơnăp jang ou, bơngai chih tơdrong tơroi pơma dơnuh hăm ƀok Đặng Bá Đàn, Kơ iĕng Kơdră Hơnih jang găh tơring Pơbăh kơ Hơnih tơm Pơtrŭt choh jang sa Teh đak.

- Ƀok ăi, tơdrong pơtrŭt choh jang sa tŏk bŏk tơgop gĭt kăl lơ̆m tơgoăt dih băl ƀar păh kon pơlei choh jang sa, hơp tak xah păng Hơnih mơdro sa tơ̆ Tây Nguyên. Ih tơroi mă hơdăh hloh dơ̆ng lăng găh hơnăp jang chông ba đơ̆ng hơnih jang pơtrŭt choh jang sa lơ̆m pơjing păng atŏk tơ iung lang să tơring pơtăm ‘long pơtăm tơm dơnơm nhen chehphe, tiu, sâu riêng?

Ƀok Đặng Bá Đàn: Hloh 30 sơnăm ou, khul jang pơtrŭt choh jang sa hlôi iung jang lơ tơdrong jang, tơgoăt dih băl hăm kon pơlei choh jang sa, mă kăl tơ̆ tơring Tây Nguyên. Hơdrol ou ki, nhôn iung jang pơtrŭt choh jang sa hăm trong yak truh pơm lơ liơ vă pơtăm đei rim ‘long pơtăm chehphe, tiu, sâu riêng ‘ngoăih mir pơgar păng iŏk đei plei. Mă lei hrei ou, tơ̆ hơnăp tơdrong pơkoel ‘nao kơ lơ̆m tơpôl, kơ apŭng plĕnh teh, kăl hlôh vao găh pơtrŭt choh jang sa jrŭ hloh dơ̆ng, tơdrong jang trăp trĭn hloh dơ̆ng, pơm hơtŏk loi dơ̆ng hơnăp jang kơ pơtrŭt choh jang sa.

Hrei ou, khul jang Pơtrŭt choh jang sa Teh đak adoi nhen khul jang Pơtrŭt choh jang sa ƀar kâp kiơ̆ trong jang ‘nao kơ Tơdrong tơchơ̆t mă 60. Hrei ou, hơnăp jang kơ pơtrut choh jang sa, mă blŭng ‘noh yak hơdoi hăm kon pơlei choh jang sa vă iung jang tơgoăt hăm rim hơnih mơdro sa, hăm rim khul jang choh jang sa pơm tơlĕch adoi nhen rim khul jang apŭng plĕnh teh vă atŏk tơ iung khul jang, jơhngơ̆m pran, sơđơ̆ng tơgŭm djru ăn choh jang sa atŏk tơ iung, rim khul jang atŏk kơtang ăn kon pơlei choh jang sa hlôh vao găh tơdrong atŏk tơ iung pơjăp ‘lơ̆ng, pơm hơtŏk ‘lơ̆ng tơmam drăm choh jang sa, pơm hơtŏk kơjă hơnhăk đei iŏk yoa kơjăp ăn kon pơlei.

-Lơ̆m khei ‘năr tơplih tŏ ‘mi kial păng tơdrong pơ koel đei tĕch răt hăm teh đak đe roi năr roi kơtang, hơnih pơtrŭt choh jang sa tŏk bŏk iung jang lơ liơ hŏ ƀok?

Ƀok Đặng Bá Đàn: Rŏ năng vă chă pơma, lơ̆m khei ‘năr tơplih tŏ ‘mi kial lơ̆m plei teh ‘noh tơdrong kăl hloh ‘noh khul jang pơtrŭt choh jang sa kăl đei hŏk pơhrăm ming vă pơm lơ liơ trŏ lăp hăm dôm tơdrong long hle kơ tơdrong choh jang sa, ‘noh choh jang sa ăn bơngai răt yoa păng tơdrong lui kiơ̆ ăn bơngai choh jang sa, pơm hơtŏk kơjă tơmam drăm choh jang sa lơ̆m tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe.

Tơplih kơsô̆ ‘noh mĭnh lơ̆m dôm trong iung jang kơ apŭng plĕnh teh lơ̆m choh jang sa păng lơ tơdrong jang anai. Hăm khul pơtrut choh jang sa, nhôn hlôi pơjing dôm phân mêm, dôm app rơvơn hloh vă tơgŭm ăn kon pơlei băt hlôh ƀôh hơdăh sơdrông pơrang pơrăm, găh teh jing ‘lơ̆ng, găh chă phĕ adoi nhen rim tơdrong đei ƀơm truh tŏ ‘mi kial. Rim phân mêm hlôi tơlĕch jang kiơ̆ nhen lĕ vang mơ̆t hơdoi hăm Enfarm, vang mơ̆t hơdoi hăm đạm Cà Mau, Agri-plus Bayer…. Đe sư jei đei phân mêm mơ̆t hơdoi hăm kon pơlei choh jang sa, pơm lơ liơ vă kon pơlei jei gơh chă lăng hơlen dôm tơdrong lơ̆m choh pơtăm, hơnhăk iŏk đei jơnei tang găn hơlou adoi nhen jang sa iŏk đei ‘lơ̆ng hơ iă hloh.

- Kiơ̆ kơ ih, tơdrong kiơ kăl hloh vă trong jang “hơp tak xah-tơgoăt jang hơdoi-tơplih kơsô̆”, iung jang iok đei jơnei păng kơjăp ‘lơ̆ng tơ̆ Tây Nguyên?

Ƀok Đặng Bá Đàn: Atŏk kơtang pơtho pơhrăm ming ăn khul jang pơtrut choh jang sa, đơ̆ng noh, tơgoăt hăm kon pơlei choh jang sa, rim hơp tak xah, khul choh jang sa vă tơƀôh tơbăt ư̆ng yŭng dôm tơdrong đei ƀơm truh tơplih kơsô̆ ăn kon pơlei. Nhôn tơƀôh tơbăt dôm ư̆ng yŭng mă kon pơlei gơ̆h iŏk yoa lơ̆m điên thoăi.

Lơ̆m choh jang sa tơnăp ‘lơ̆ng ‘noh hăm rim tơring nhen tơring Tây Nguyên ‘nou jĭ bơ̆n tok bŏk choh jang sa dôm ‘long pơtăm tơm. Nhôn pơchoh ăn atŏk tơ iung kơjăp ‘lơ̆ng găh rim tơmam drăm mŭk drăm, tơpôl, cham char; pơm lơ liơ vă kon pơlei jang sa iŏk yua kơjăp păng băt jang kiơ̆ choh jang sa kiơ̆ kih thuơ̆t, đơ̆ng tơdrong choh jang sa vă đei tơmam drăm, đei lơ tơplih jing choh jang sa đei kơjă măt, pơm hơtŏk jang sa iŏk yoa kơjăp păng sơđơ̆ng ‘lơ̆ng ăn cham char, kĕ tang găn hăm tŏ ‘mi kial tơplih pơrăm.

Bơ̆n kăl atŏk tơ iung găh choh jang sa mă lei jei lăng kơjăp dôm tơdrong pơm sơđơ̆ng ăn vei lăng năng tông cham char, vei lăng năng tông mŭk drăm teh, găh tơdrong đei lơ ‘long pơtăm păng tơplih tŏ ‘mi kial. ‘Nou jĭ tơdrong kăl hloh lơ̆m atŏk tơ iung kơjăp ‘lơ̆ng hrei ou.

- Lei ah, bơnê kơ ih ƀok hơ!