Dăng hơlŏng jĭ 1 huan iĕ tơ̆ lăm ƀât hơko, sư pơm lĕch hoóc-môn hơmet pơ ‘lơ̆ng tơdrong tơplih kơchơ̆t, hơyuh lơ̆m hơkâu jăn. Mă lei, mưh dăng hơlŏng ưh kơjăng, kơsô̆ hoóc-môn đei tơlĕch ưh kơ tôm, hơkâu jing huŏng lơ̆m tơdrong rơmơ̆n, đơ̆ng noh jing đei tơdrong jĭ trŏk. Kơsô̆ chih jô̆ găh jĭ trŏk tơ̆ Việt Nam ăn ƀôh tơ̆ đe drŏ kăn đei jĭ lơ hlŏh đơ̆ng 5-8 ‘măng drŏ nglo păng tŏk kiơ̆ sơnăm. Tơdrong jĭ trŏk đei tơ̆ dang 3% kơsô̆ kon pơlei.

Tơ̆ Hnam pơgang Đa khoa Buôn Ma Thuột, lơ̆m 9  khei kơ sơnăm 2025, kơsô̆ bơngai jĭ năm khăm păng hơmet dôm tơdrong jĭ ƀơm truh jĭ ƀât dăng hơlŏng dang hlŏh 500 ‘nu bơngai, lơ̆m noh dang 1/2 kơsô̆ bơngai jĭ trŏk. Mă tơpă, lơ bơngai jĭ ƀôh lap, rơmơ̆n hơkâu, lơ bơngai đa hơvơl, ngeh kơ hiôk jơhngâm dăh mă tep ưh hrăp, klep sư năm khăm ‘nŏh băt kơdih kâu jĭ trŏk, kơplăh âu tơdrong hơmet jing mơmat bơih.

Ƀak si Phạm Thị Kim Quế, Kơdră vei lăng Khoa Nội, Hnam pơgang Đa khoa Buôn Ma Thuột ăn tơbăt: “Jĭ trŏk ‘nŏh jĭ tơdrong jĭ pơm ăn dăng hơlŏng rơmơ̆n, vă akhan pơm tơjur tơdrong pơm tơlĕch hoóc-môn đơ̆ng dăng hơlŏng. Tơdrong tơm đei jĭ trŏk, yoa ƀât dăng hơlŏng đei tơdrong jĭ. Tơdrong nai dơ̆ng ‘nŏh yoa tơdrong jĭ tơ̆ tuyến yên. Tơdrong jĭ trŏk ƀât lăp yoa jĭ hơlŏng đa đei ‘năi, blŭng a sư pơm ăn dăng hơlŏng pơpông, đơ̆ng rŏng kơ ‘nŏh jing rơmơ̆n, pơm tơlĕch jĭ trŏk. Dôm bơngai jĭ hlôi hơmet jĭ pơpông ƀât dăng hơlŏng kiơ̆ trong yoa pơgang dăh mă răih, ƀet pơgang xạ trị gô pơm tơjur hoóc-môn ƀât hơlŏng jing đei jĭ trŏk… ‘Ngoăih kơ ‘nŏh, tơdrong tơm pơm tơlĕch jĭ trŏk hrei ‘nâu hui kơ đei ‘nŏh yoa ưh măh I-ốt. I-ốt jĭ 1 tơmam tơgŭm ăn hơkâu jăn pơm tơlĕch hoóc-môn dăng hơlŏng. Tơdăh ưh măh I-ốt gô pơm tơjur nồng độ hoóc-môn ƀât hơlŏng. Tơdrong jĭ ‘nâu đa đei tơ̆ dôm teh đak oei tơnuh, mă lei tơ̆ teh đak bơ̆n hrei ‘nâu đĭ jur lơ bơih, iŏk đơ̆ng teh đak đei nơ̆r tơtă athei yoa ƀoh I-ốt."

Dăng hơlŏng jĭ huan tôch gĭt kăl lơ̆m hơkâu jăn kơna mưh đei jĭ trŏk sư gô ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh tơ̆ hơkâu jăn. Jĭ trŏk ‘nŏh jĭ tơdrong jĭ đei dar deh, đei đunh, pơm ăn lơ bơngai ƀôh lap, tŏk kân tŏ sĕt, đa hiơt, hơkar tơkhoih, sŏk hơlŭng… kơna ưh đei pơngơ̆t mă ưh ‘nŏh hơmet kiơ̆ đơ̆ng huch pơgang pran. Mưh năm khăm tơ̆ hnam pơgang, jĭ đĭ đei lơ khei bơih, ƀât lăp lơ sơnăm bơih. Tơdăh ưh đei hơmet tơtom, jĭ trŏk gô pơm tơlĕch lơ tơdrong krê nhen pơjuăl lơ̆m plei nuih, tŏk cholesterol pham, ‘mĕh ngôi hơdrô̆, ƀât lăp jing jĭ rơmơ̆n plei nuih. Tơ̆ đe drŏ kăn oei hơnăp, jĭ oei đa pơm ăn nge huŏng mă ưh ‘nŏh ƀơm ưh ‘lơ̆ng truh tơ̆ kơ̆l ‘ngok nge ning mônh kơnh. Mŏ Nguyễn Thị Mai, 48 sơnăm, tơ̆ xăh Ea Knuếc, dêh char Đắk Lắk, jĭ 1 lơ̆m dôm bơngai jĭ trŏk hlôi đei hơmet tơ̆ khoa Nội, Hnam pơgang Đa khoa Buôn Ma Thuột.

Mŏ Mai tơroi: “Blŭng a inh ƀôh lap, hli tơngiĕt, sŏk ruh kơna ngĕh tep ưh kơ hrăp dăh mă ưh măh vitamin. Klep truh đơ̆ng rŏng âu năm khăm tơ̆ hnam pơgang, ƀak si akhan jĭ trŏk. Dang ei inh huch pơgang hơnơ̆ng, năm khăm kiơ̆ khei păng pai xa hăm ƀoh i-ốt rim năr. Hrei ‘nâu jơhngâm pran inh hiôk hơđơ̆ng ƀiơ̆ bơih."

Kŭm đei ƀôh thoi noh mơ̆n, mă lei yă Phạm Thị Lợi (57 sơnăm, tơ̆ phường Buôn Hồ, dêh char Đắk Lắk) băt jĭ klui ƀiơ̆: “Blŭng a năm khăm plei nuih, khăm huyêt ap ƀôh ưh đei tơdrong kiơ. Đơ̆ng rŏng âu ƀak si nội tiết ‘nao khan inh jĭ trŏk. Dang ei athei huch pơgang rim năr păng năm khăm hơnơ̆ng kiơ̆ khei.”

Kiơ̆ đe ƀak si, đei lơ bơngai jĭ trŏk tơtă ưh kơchăng, lăng pơhơi hăm dôm tơdrong hlĭch lơ̆m hơkâu vă gơ̆h băt jĭ hrôih ngăl, jing năm hơmet klui păng hiong lơ jên. Vă rim tơdrong jĭ trŏk gơ̆h hơmet klăih ‘lơ̆ng tơdăh băt hrôih păng pơm kiơ̆ trong hơmet đơ̆ng ƀak si. Tơdrong kăl hlŏh jĭ bơngai jĭ lê̆ kơ pơdơ̆h huch pơgang kơdih, tơplih kơliêu dăh mă yoa pơgang rơh hla ‘long, tam mă băt hơdăh thoi yơ. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh, đơ̆ng rŏng kơ hơmet, bơngai jĭ athei năm khăm kiơ̆ khei vă lăng năng hoóc-môn păng pơm ‘lơ̆ng ăn dăng hơlŏng đơ̆ng rŏng kơ hơmet.

Dăng hơlŏng jĭ 1 anih iĕ đĕch mă lei sư ƀơm truh jơ̆p hơkâu jăn. Tơdrong kơchăng hơlen năng, tang găn păng vei lăng jĭ trŏk jĭ trong ‘lơ̆ng hlŏh vă vei lăng jơhngâm pran đunh đai, pơm ‘lơ̆ng ăn tơdrong arih. Lê̆ kơ hŭt dôm tơdrong đei ƀôh hlĭch lơ̆m hơkâu mă đơ̆ng iĕ ră. Dăng hơlŏng pran jăng ‘nŏh jĭ “chơ khoă măih” pơm ‘lơ̆ng ăn hơkâu jăn.

Apĭnh ƀak si chuên khoa găh jĭ trŏk (yuan khan tuyến giáp)

Gơh tơroi akhan dăng hơlŏng ‘noh jĭ 1 hoan iĕ đei tơ̆ lơ̆m hơko mă lei pơm hơnăp jang tôch kơ gĭt kăl lơ̆m hơkâu jăn. Mưh dăng hơlŏng ưh kơ jăng, hơkâu jăn gô ưh kơ ‘lơ̆ng pơm ăn rơmơ̆n trŏk- 1 tơdrong ưh kơ ‘lơ̆ng lơ̆m hơkâu gô pơm ăn lap rơmơ̆n, tŏk kĭ, sŏk ruh, ƀơ̆t lăp ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng plei nuih păng đa hiơt, ưh kơ ƀlŏk. Vă tơgŭm kon pơlei chă hơlen lăng rơđăh hloh jĭ trŏk, kiơ̆ đơ̆ng ‘noh kơchăng tang găn, vei lăng păng hơtŏk ‘lơ̆ng jơhngơ̆m pran, bơngai chih kơtơ̆ng ang apĭnh ƀak si Phạm Thị Kim Quế, Kơdră vei lăng Khoa Nội, Hnam pơgang Đa khoa Buôn Ma Thuột, dêh char Đắk Lắk.

- Apĭnh ƀak si roi tơbăt dăng hơlŏng đei hơnăp jang thoi yơ hăm hơkâu jăn kon bơngai? Dôm tơdrong đei ƀôh jĭ hrôih hơyơ tơgŭm lăng băt đei jĭ trŏk?

Ƀak si Phạm Thị Kim Quế: Dăng hơlŏng ‘noh jĭ huan tôch kơ gĭt kăl lơ̆m hơkâu jăn. Tơdrong ‘lơ̆ng đơ̆ng dăng hơlŏng ‘noh jĭ tơlĕch dôm hoóc môn, tơ̆ nge ‘nao rơneh păng nge oei lơ̆m klak gô tơgŭm ăn tơdrong hơtŏk tơiung ‘ngok, tơ̆ đĭ đăng rim sơnăm gô pơtruh ‘lơ̆ng protein, carbohydrate păng kơchơ̆t bek.

Đei ƀôh jĭ đơ̆ng jĭ trŏk ưh kơ gan hơđăl, ưh kơ đei ƀôh rơđăh, đa đei ƀôh ưh kơ mơn kơna ƀơ̆t lăp mưh bơngai jĭ ưh kơ chă bôh đei tơtom. Mĭnh ƀar tơdrong jĭ đa tơƀơ̆p nhen: mong đak, đei pơ ‘ngeh tơ̆ măt, jum dăr măt dăh mă bơngai jĭ hli kơ tơ ngiĕt, đei ưh kơ ‘lơ̆ng tơ̆ kơ̆l ‘ngok nhen ưh kơbăt kiơ, bơvĭnh, ưh kơ ƀlok đa hiơt. Mưh khăm hơlen gô ƀôh đei plei nuih tơteh hiơ̆ dăh mă bơngai jĭ tŏk kĭ yua đơ̆ng lơ̆m hơkâu ưh kơ tơplih. Mưh hơlen lăng dôm hoóc-môn dăng hơlŏng gô ƀôh hoóc-môn ranh tŏk. Dôm hoóc-môn T3 (triiodothyronine) păng T4 (thyroxine) jur. (T3, T4 ‘noh jĭ 2 hoóc-môn yua đơ̆ng dăng hơlŏng pơm tơlĕch vă pơm hơtŏ tơdrong tơplih kơchơ̆t lơ̆m hơkâu).

 - Dôm bơngai hơyơ đei hơmet jĭ trŏk păng trong hơmet jĭ trŏk hrei ‘nâu thoi yơ hă ƀak si?

Ƀak si Phạm Thị Kim Quế: Đei ƀôh đơ̆ng jĭ trŏk ‘noh ưh kơ mơn, ưh kơ rơđăh kơna dôm bơngai đei hơmơt kơ jĭ nhen: bơngai jĭ đei ŭnh hnam đei jĭ trŏk, hlôi đei jĭ bŏng ko dăh mă hlôi hơmet dôm tơdrong jĭ dăng hơlŏng hăm trong răih dăh mă yua pơgang, dôm bơngai đei xạ trị tơ̆ hơko, kơtơh ‘noh jĭ dôm bơngai kăl kơ năm khăm hơlen lăng vă hơmet tơtom.

Trong hơmet jĭ trŏk ‘noh yua pơgang hoóc-môn tơplih, vă khan tơplih ăn hoóc-môn thyroxine mă dăng hơlŏng tơlĕch ăn. Pơgang âu athei yua đĭ chăl hơrih, hăm tơdrong răp hơlen păng pơtho đơ̆ng y, ƀak si. Hăm jĭ trŏk khei ‘năr ‘blŭng, bơngai jĭ tam mă đei hơmet pơm pơ ‘lơ̆ng ming truh khei ‘năr đei jĭ kơnăl gô mơ̆ng kiơ̆ lơ̆m hơkâu đơ̆ng bơngai jĭ mă ƀak si gô chih hla ar pơgang păng pơtho răp hơlen lơ̆m 1 khei ‘năr kơđeh. Đơ̆ng rŏng ‘noh, mưh đĭ sơđơ̆ng, dăng hơlŏng đĭ ƀôh sơđơ̆ng gô chih hla ar pơgang huch đunh năr păng yua pơgang kiơ̆ pơtho đơ̆ng ƀak si.

 - Ƀak si ăi, bơngai jĭ trŏk kăl kơ vei lăng jơhngơ̆m pran thoi yơ? Păng bơ̆n kăl kơ pơm kiơ vă tang găn tơdrong jĭ ‘nou?

Ƀak si Phạm Thị Kim Quế: Bơngai jĭ athei sa tôm I ốt tơgŭm tang găn tơdrong jĭ trŏk yua đơ̆ng ưh kơ măh I ốt. Trong sŏng sa kăl kơ sa dơ̆ng dôm tơmam sa đei lơ I ốt nhen: kơ tăp iĕr, bip, đak toh, ‘nhĕm ‘ier, bip, dôm kơloăi ka hơdang, rơna đak dơsĭ... păng bơngai jĭ kăl kơ yua ƀlep pơgang păng tôm kiơ̆ nơ̆r pơtho đơ̆ng y, ƀak si.

Jĭ trŏk đa tơƀơ̆p tơ̆ bơngai kră, đơ̆ng 65 sơnăm tơ̆ kơpal. Kiơ̆ kơ chih jô̆ hơlen dang 10% drŏ kăn păng 6% drŏ nglo đei jĭ trŏk. Thoi noh athei năm khăm jơhngơ̆m jăn hơnơ̆ng. ‘Ngoăih kơ ‘noh, dôm bơngai đei hơmơt  kơ jĭ pơtih gia nhen đei tơdrong jĭ dăng hơlŏng dăh mă hlôi đei hơmet hơdrol ‘noh nhen răih dăh mă xạ trị tơ̆ hơko, kơtơh kăl kơ năm khăm hơlen hơnơ̆ng. Tơdăh đei ƀôh jĭ trŏk gô hơmet ƀlep păng tôm kiơ̆ nơ̆r pơtho đơ̆ng ƀak si.

- Lei ah, bơnê kơ ih ƀak si hơ!