Đơ̆ng rŏng kơ tơmât hơdai hăm Phú Yên, tơring pơtăm sầu riêng kơ dêh char Đắk Lắk ‘nao đei pơih xă hlŏh 41.000ha. Trong gre 29 tơƀưh đak dơsĭ Phú Yên hăm tơring sơlam găh Pơmât, kơjung hlŏh 260km, jing “trong gre sầu riêng” mưh kơdâu klĕch dôm tơring pơtăm xă tơ̆ găh Hơlĕch Trường Sơn păng Pơmât Trường Sơn nhen Sông Hinh, Krông Năng, Buôn Hồ, Cư M’gar...

Vă tơring pơtăm ‘long sầu riêng xă hlŏh lơ̆m teh đak kơjăp đơ̆ng tơm hloi, Khul jang Sầu riêng Đắk Lắk hlôi kĭ hăm Anih jang Khoa hŏk ki thuơ̆t choh jang xa, pơtăm ‘long Tây Nguyên hla ar pơkăp jang hơdoi hơmet pơ ‘lơ̆ng kơchơ̆t Cadimi păng dôm kơloăi phŏng, pơgang rơkăh lơ̆m teh; pơjing dôm tơdrong hơgăt găh ki thuơ̆t jang sầu riêng; dôm kơloăi hơdrĕch păng tơring pơtăm ‘lơ̆ng... Ƀok Phan Việt Hà, Phŏ Kơdră Anih jang Khoa hŏk ki thuơ̆t choh jang xa, pơtăm ‘long Tây Nguyên akhan, ‘nâu jĭ hơyak năm tôch gĭt kăl, vă vei lăng ‘lơ̆ng sầu riêng kiơ̆ dôm tơdrong hơgăt tôch kơhret, chih hơdăh rim tơring teh, tŏ ‘mi kial:

“Sầu riêng tơ̆ rim tơring pha ra băl. Tơdăh lăp đei hơdrô̆ 1 tơdrong hơgăt đĕch ‘nŏh jang tôch mơmat. Inh tơchĕng, truh âu kơnh, kiơ̆ đơ̆ng hơlen năng cham char bri brăh, tơdrong jang mŭk drăm, tơpôl păng tơdrong juăt choh jang xa tơ̆ rim tơring, nhôn vă pơjing 1 tơdrong hơgăt atŭm, lơ̆m noh đei hơmet ming hloi dôm tơring, hăm đon pơhnŏng tơm ‘nŏh jang đei tơmam ‘lơ̆ng ngăl”.

Đơ̆ng rŏng kơ tơmât hơdai, Đắk Lắk oei tơlĕch trong jang pơjing 1 pôm trong gre kơdâu hrĕnh đei kơjă 29.000 ti hlak jên, tơƀưh dôm tơring sầu riêng, ‘long kăp gĭt tôch xă đơ̆ng groi kông jur truh tơ̆ đak dơsĭ, kăt tơjur ƀiơ̆ kơ hrĕng kilômét trong jur tơ̆ tơnŏk duk păng năm truh tơ̆ dôm ‘măng jang sơlam tơ̆ găh Tu. Ƀok Nguyễn Văn Hà, Phŏ Kơdră Anih vei lăng choh jang xa păng cham char Đắk Lắk tơroi, trong ‘nao kơdâu klĕch dôm tơring teh tôch xă gô pơjing tơdrong ‘lơ̆ng vă dôm anih tĕch mơdro, dôm xăh găh man anih mong tơmam păng hnam kơmăy pơm tơmam đơ̆ng plei sầu riêng:

“Vă pơm ‘lơ̆ng ăn tơdrong hơgăt vei lăng tơmam xa rơgŏh, athei tơmât yoa dôm trong jang ‘nao, nhen tơdrong pơvih logistics vă anih tĕch mơdro đei tơdrong ‘lơ̆ng pơjing ming man anih mong tơmam, pơm lăp hăm dôm tơdrong hơgăt đơ̆ng dôm teh đak răt iŏk sầu riêng. ‘Ngoăih kơ tĕch plei hơdrih păng pơm sơ ‘ngieu, tơring oei pơlung, sơng iŏk bơngai tơmât jên jang man hnam kơmăy pơm hơmet tơmam đơ̆ng plei sầu riêng jing dôm tơmam yoa kăl nai”.

Tơdrong ‘lơ̆ng tih vă pơjing dôm trong jang hơdoi đơ̆ng choh jang xa-Jang kơmăy pơm tơmam, kon pơlei pơtăm-anih tĕch mơdro roi hơdăh mưh xăh ‘nao đei pơjao tơdrong jang hơdăh ‘lơ̆ng. Phŏ Kơdră tơm vei lăng choh jang xa păng cham char Bùi Thanh Nam akhan, hlôi truh năr dôm xăh gơ̆h tơlĕch trong atŏk tiung choh jang xa đơ̆ng kơ dih kiơ̆ trong hrơ̆ch ‘lơ̆ng, gơ̆h pơm hơtŏk kơjă tơmam. Yoa thoi noh, tơdrong jang xa tơ̆ ning mônh kơnh tơ̆ dôm tơring juăt pơtăm ‘long xa plei-plei sầu riêng oei đei lơ tơdrong tôch ‘lơ̆ng:

“Hrei ‘nâu, kiơ̆ đơ̆ng klăih song hơnăp jang, khul kơdră pơgơ̆r tơring 2 tăl hlôi đei pơjao bơ̆ jang tôch pran, mă loi lơ̆m tơdrong choh jang xa. Nhen thoi, tơ̆ xăh hrei ‘nâu đei pơjao truh 17 tơdrong jang tôch hơdăh. ‘Nâu jĭ tơdrong tôch ‘lơ̆ng vă dôm tơring kơchăng tơmât jên jang, tơgŭm pơm hơmet trong gre, dơnâu, hơbong đak, pơtho tơƀôh ki thuơ̆t... atŭm hăm ‘nŏh vang jang hơdoi kơjăp hăm anih tĕch mơdro, khul jang vă hơtŏk tơdrong jang hơdoi đơ̆ng pơtăm truh tĕch mơdro, vang pơjing dôm tơring pơtăm tơmam sơđơ̆ng ‘lơ̆ng, đơ̆ng pơtruh tơmam jang truh tĕch mơdro tơmam”.

Sầu riêng Việt Nam pơma atŭm, Tây Nguyên pơma hơdrô̆, đei lơ tơdrong ‘lơ̆ng tih pơting hăm dôm teh đak Đông Nam Á găh teh, tŏ ‘mi kial, đei plei prăt sơnăm păng jê̆ lơ ‘măng jang sơlam. Tơdăh hơmet pơ ‘lơ̆ng đei dôm tơdrong ưh pran găh kơmăy kơmŏk pơm tơmam, kơjă tơmam kơ ti đô âu gô roi ‘lơ̆ng hlŏh dơ̆ng. Yă Nguyễn Thị Thái Thanh, Kơdră chĕp kơ̆l Công ty Ban Mê Green Farm tơroi, dôm anih tĕch mơdro oei gô chang tơdrong vang jang, tơdrong tơgŭm ‘lơ̆ng đơ̆ng khul kơdră pơgơ̆r tơring 2 tăl vă hơtŏk trong jang xa, hơmet kơjăp kơsư̆k pơjei, hơtŏk anih dơ̆ng ăn tơmam:

“Pơm hơmet tơmam mă ‘lơ̆ng păng ‘măn răk ‘lơ̆ng tơmam đơ̆ng rŏng kơ phĕ ‘nŏh tôch gĭt kăl. Plei hơdrih ‘nŏh bu bu kŭm ‘mĕh xa, mă lei mât lơ̆m pơyan phĕ tơm, 400.000 tân lăp dang 2 khei tơ̆ Đắk Lắk ‘nŏh bu kĕ xa đĭ? Kơlih đơ̆ng pơyan phĕ tơm plei lơ mă đe hơnơ̆ng pơjoă yă răt. Tôch kăl đei trong tơgŭm, asong ăn anih tĕch mơdro tŏk iŏk jên vă jang xa, hăm jên kon sơđơ̆ng ‘lơ̆ng vă gơ̆h jang xa đei yoa đunh đai”.

Tơdăh pơjing đei tơring pơtăm hăm kơmăy kơmŏk pơm tơmam ‘lơ̆ng jĭ “trong jang tơm hlŏh” ăn anih jang sầu riêng, ‘nŏh tơdrong hơlen năng kơchơ̆t rơkăh lơ̆m plei ‘long jĭ trong athei jang kiơ̆ hơnơ̆ng, tŏk bŏk đei dôm dêh char đei teh pơtăm sầu riêng xă tơchĕng truh. Tơ̆ Hop akŏm atŏk tơiung anih jang sầu riêng Việt Nam yoa Anih tơm vei lăng choh jang xa păng cham char pơgơ̆r tơ̆ Đắk Lắk ƀât hơtuch khei 5/2025, lơ bơngai tang măt pơma hơdăh: Vei lăng ‘lơ̆ng tơ̆ pơgar, găn ưh ăn tơmam rơkăh kơchơ̆t kơnê̆ ‘nŏh jĭ 2 trong jang athei jang kiơ̆ mă ‘lơ̆ng, vă pơjing hơnăn tơmam ăn teh đak găh plei sầu riêng. 

Ƀok Trần Minh Châu, dơ̆ng tang ăn Công ty TNHH Hơlen năng tơmam ‘lơ̆ng Vinacontrol, akhan: “Găh ki thuơ̆t, dang ei nhôn đei tôm tơdrong kăl vă jang kiơ̆. Mă lei vă pơjing ‘nao 1 anih jang pơlong năng ‘nŏh oei đei lơ tơdrong ƀơm truh tơ̆ luơ̆t dơ̆ng: găh cham char, ki thuơ̆t jang, dôm tơdrong hơgăt mưh pơm hla ar kiơ̆ tơdrong Tơchơ̆t 107, đơ̆ng rŏng kơ ‘nŏh jĭ hơlen năng tơmam kiơ̆ tơdrong tơchơ̆t ISO 17025, đang kơ ‘nŏh lăng kiơ̆ nơ̆r pơtho jang dơ̆ng. Tơdăh Kơdră chĕp kơ̆l jang kơtang, kŭm hăm tơdrong vang jang đơ̆ng dôm anih tơm păng khul kơdră tơring, inh lui tơdrong ‘nâu gô đei bơ̆jang hrôih”.

Lăp đơ̆ng rŏng 2 sơnăm tĕch tơmam tơ̆ Trung Quốc kiơ̆ trong tơm, sầu riêng Việt Nam hlôi jang đei lơ tơdrong tôch hơiă: jing tơmam plei ‘long tĕch tơ̆ teh đak đe tŏk hrĕnh hlŏh, hăm jên iŏk đei loi 3 ti USD lơ̆m sơnăm 2024, iŏk đei hlŏh 50% akŏm đĭ đăng tơmam tĕch tơ̆ teh đak đe hăm plei ‘long hơdrih. Tơgĕch iŏk tơdrong ‘lơ̆ng ‘nâu, jang tŏk trŏ trong păng vei lăng ‘lơ̆ng dôm tơdrong krê, sầu riêng gô jing tơmam tĕch mơdro tơm, hơnhăk ba đơ̆ng 5 - 7 ti USD lơ̆m dôm sơnăm truh.

Dôm trong jang hrơ̆ch ‘lơ̆ng păng pơm đei lơ tơmam đơ̆ng plei sầu riêng ưh lăp pơyoa ăn anih jang gĭt kăl âu đĕch, mă oei tôch gĭt kăl hăm bưng ai, đon lui ăn anih choh jang xa kơ Việt Nam dơ̆ng.

Vă sầu riêng tơpă jing tơmam gĭt kăl kơ teh đak, kăl đei tơdrong vang bơ̆ jang mă ‘lơ̆ng, hrơ̆ch ‘lơ̆ng păng rơđăh rơđong đơ̆ng rim anih jang, đơ̆ng bơngai pơtăm, anih tĕch mơdro truh anih vei lăng. Kơplăh dŏh kơnh, anih dơ̆ng đơ̆ng plei sầu riêng – đei pơtih jĭ “plei ‘long pơtao” kơ Việt Nam gơ̆h tĕch truh tơ̆ jơ̆p tơring, hơtŏ hăm dôm tơmam choh jang xa ‘lơ̆ng đei ư hơnhang lơ̆m apŭng plenh teh.

-https://vov4.vov.vn/bahnar/choh-jang-sa-nha-nong/grup-bai-sau-rieng-viet-nam-honih-jang-ko-ti-do-pang-hoyak-sokot-hodah-honih-dong-bai-1-jonei-10-sonam-pang-trong-tohlak-tohlin-493055.vov4

-https://vov4.vov.vn/bahnar/choh-jang-sa-nha-nong/bai-2-pojing-koso-toring-potam-vei-kojap-koja-plei-long-kap-git-493174.vov4