Khei ‘năr blŭng pơyan sâu riêng, tơ̆ bro choh jang sa kơ Hơp tak xah Tĕch mơdro tơmam drăm Choh jang sa Tân Lập Đông, tơring Pơ̆ng Drang, dêh char Dak Lăk, khul mơdro năm tơchă răt. Mă lei, sơnăm ou kơjă răt kơtă tơ̆ mir tim mă hơtŏ 80% kơjă lơ̆m khei năr blŭng pơyan sơnăm sơ̆. Ƀok Nguyễn Hữu Chiến, Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơp tak xah Tĕch mơdro tơmam drăm Choh jang sa Tân Lập Đông tơbăt, pơyan ou pơ đĭ dôm bơngai răt păng kon pơlei choh jang sa jei tôch kơchăng. Tơdrong mă ou ưh khan kơ yuơ đe chă răt sa ưh kơ lơ dăh mă kơjă tĕch re. Đe sư drơ̆ng drơ̆t kơ yuơ tơdrong đei kơchơ̆t Vàng O, Cadimi kơnh hơmơt pơm ăn tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe kơtĕch toch broch nhen khei năr blŭng lơ̆m sơnăm:“Tơdrong mă ou gô mơ̆ng lơ̆m Hơnih bơ̆ jang teh đak kăl ƀôh tơtom tơdrong tơm pơm ăn đei lơ kơ chơ̆t ou, đơ̆ng noh tơlĕch jang ăn hơp tak xah jang kiơ̆, đơ̆ng noh pơtho tơbăt truh hăm kon pơlei. Hrei ou, kon pơlei ưh kơ băt hăp đei đơ̆ng yơ, jơ ‘năr ayơ. Kơna tôch goel kơ đon!”.

Jơhngơ̆m đon tơtăm tơhlăk tơhlĭn tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe kơ yuơ đei lơ kơchơ̆t jei tŏk bŏk pŭ trăp tơ̆ kơdŭ hơnih mơdro sa. Ƀok Vũ Quang Phúc, Kơdră chĕp pơgơ̆r Grup jang Trung Bảo Tín - hơnih joăt tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe tơmam drăm choh jang sa tơ̆ dêh char Dak Lăk tơbăt, kŏng ty tŏk bŏk kơchăng lơ̆m tơdrong chă răt, vei lăng păng lăng hơlen. Tơdrong tơtăm ou tŏk bŏk roi kơtang mưh sâu riêng truh khei ‘năr phĕ tĕch.“Đơ̆ng bŭng sơnăm ou truh dang ei, hơnih ou tơƀơ̆p tôch mơmat tat. Mă hơdăh ‘noh đei gre chơ tơmam drăm gô chang truh mĭnh khei, mă lei mưh truh ăn asong chơ mơ̆t ‘noh tơmam drăm đĭ hư răm”.

Lơ̆m mơjĭt sơnăm ou ki, hơnih jang sâu riêng Việt Nam hlôi lang să kơtang hloh, đơ̆ng 32.000ha sơnăm 2015 lang să vă jê̆ 180.000ha lơ̆m sơnăm 2024, hlôi jing tơmam drăm choh jang sa tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe tơm hloh hăm iŏk đei hloh 3 ti dolar. Dak Lăk dơ̆ng hơlou hăm vă jê̆ 39.000ha păng pơyan ou hlôi đei 41.000ha lăp đơ̆ng rŏng đei dơ̆ng hơgăt teh hơgrop hăm tơring Phú Yên.

Mă lei, tŏk kơtang jei tŏk bŏk pơm ăn dôm tơdrong “hơmơt tơm” kơtang. Ƀok Vũ Phi Hùng - Kơdră chĕp pơgơ̆r Kŏng ty tĕch mơdro tơmam drăm Choh jang sa tơ̆ teh đak đe Cao Nguyên (Sarita) tơtăm: Tơdrong ‘lơ̆ng lơ̆m jang sa ưh hơtŏ dih băl, kon pơlei choh jang sa kiơ̆ kơ joăt đơ̆ng ki hei ‘noh lơ hloh, bơngai pơtăm ưh kơ đei hŏk pơhrăm hlôh vao găh phŏng, pơgang vei lăng ‘long pơtăm, jĭ dôm tơdrong tơm pơm ăn tơdrong sơđơ̆ng ‘lơ̆ng kơ sâu riêng hlôi jing tơnap tap.“Tơdrong lang să tơring pơtăm hrei ou ưh kơ yak hơdoi hăm tơdrong jang sa gơh ‘noh tôch hơmơt. Mă ƀar ‘noh iŏk yoa phŏng, pơgang vei lăng ‘long pơtăm ưh kơ mĭnh kơ loăi kơ yuơ bơ̆n tim mă đei pơkăp ‘lơ̆ng ăn trong jang sâu riêng. Bơ̆n jei tim mă hơlen băt hơdăh đơ̆ng tơring pơtăm, kơna tơdrong pơjing đei sâu riêng ƀlep tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng ‘noh tôch mơmat tat”.

Ƀok Lê Văn Thành, Kơ iĕng Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơp tak xah tĕch mơdro tơmam drăm choh jang sa rơgoh ‘lơ̆ng Krông Pach tơbăt, tơdrong ‘lơ̆ng dăh mă rơkăh kơchơ̆t ‘noh lăp tơdrong kơnhŏng ƀônh ƀôh tơbăt găh sâu riêng. Tơpă yan ou tơdrong jang kơ Hơp tak xah đei ƀôh, tơdrong tơm ‘noh jĭ đơ̆ng lơ̆m tơdrong ưh tơpăt, ưh kơ phăl, ưh kơ ƀlep đơ̆ng rim trong bơ̆ jang. Kơ iĕng kơdră chĕp pơgơ̆r hơnih ou tơbăt, sơ năm 2023, mưh hơp tak xah pơm hla bơar apĭnh ăn asong mã kơsô̆ tơring pơtăm ăn 200 héc ta sầu riêng kơ hơnih ou, hlôi ƀôh đei 57 ha lơ̆m kơsô̆ ou hlôi răm mĭnh hơnih jang anai tơgar iŏk pơm tơ-‘ngla.

Ƀok Lê Văn Thành tôch lao đon mưh pơ đĭ tơ-‘ngla pơgar hăm hơnih bơ̆ jang jei băt tơdrong ou, păh tơgar iŏk jei hlôi drơ̆ng đe sư tơgar iŏk, mă lei tơdrong pơkoăl iŏk tơdrong pơm tơ-‘ngla truh dang ei jei oei tim mă xek tơlang keh đang:“Đơ̆ng sơnăm 2022 ‘noh đe sư đĭ pơm bơih. Truh sơnăm 2023, nhôn năm pơm hla bơar ‘noh pă đei bơih. Mã tơring pơtăm nhen lĕ hla bơar tơ-‘ngla teh kơ kon pơlei. Đe đĭ chĕp lơ loh bơih ‘noh tơdăh ưh kơ đei tơdrong lei hoei ră mă lei mưh đei tơdrong ou to ‘noh ưh kơ jor kon pơlei hiong răm văi”.

Tơdrong ưh tơpăt lơ̆m hơnih jang sâu riêng oei đei truh lơ̆m tơdrong pơm tơlĕch păng tăh ‘nŭng tơmam drăm. Lơ̆m ‘măng dăr lăng pơyan phĕ 2024, hơnih bơ̆ jang dêh char Dak Lăk hlôi ƀôh đei hơnih mơdro sa iŏk yoa mã kơsô̆ tơring pơtăm ưh kơ kơnih sư vă pơklep tơ̆ kơthŭng tăh tơmam drăm tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe, lơ̆m mă hơnih mơdro sa anai pơih dơ̆ng hơnih tăh ‘nŭng mă lei ưh kơ đei apĭnh hơnih bơ̆ jang ăn asong, ưh sơđơ̆ng găh rơgoh ‘lơ̆ng tơmam drăm sa…

Yă Nguyễn Thị Thành Thực, Kơdră jang lơ̆m Khul kơdră chĕp pơgơ̆r Jơnŭm Choh jang sa kơsô̆ Việt Nam akhan, xek tơlang kơhret dôm tơdrong pơm glăi lơ̆m tơdrong jang sâu riêng ‘noh tôch gĭt kăl, vă pơjing đei mĭnh hơnih jang kơjăp ‘lơ̆ng pơđĭ khôi luơ̆t păng jơhngơ̆m đon oei sa ‘lơ̆ng:“Mã kơsô̆ tơring pơtăm ‘noh lĭ lĭch, jĭ mŭk drăm kơ bơngai pơtăm. Tơdrong ƀơk ăn mã tơring kăl jing trong pơkăp tơlĕch jang tơdrong jang hơdăh kơ rim kâp khul kơdră chĕp pơgơ̆r, đơ̆ng tơring năm tơ̆ kơpal. Ưh kơ gơh lê̆ tơdrong ‘nou gei hơnơ̆ng nhen hrei ou: Khul kơdră chĕp pơgơ̆r tơring gô chang kon pơlei, hơnih mơdro sa năm apĭnh pơm hla bơar ƀơk ăn mã kơsô̆ tơring pơtăm. Mĭnh tơring choh jang sa tơm ‘noh khul kơdră chĕp pơgơ̆r kăl iung jang hloi năm tơgŭm djru ăn kon pơlei pơm tơdrong ou”.

Tơpă yan ou đei ƀôh, dôm tơmam drăm ăn chơ brŏk dơ̆ng ‘noh kơ yuơ ưh kơ ‘lơ̆ng păng rơkăh kơchơ̆t jei iŏk đei đơ̆ng tơdrong pơkăp ưh kơjăp, ưh phăl hơlăng, tơpăt lơ̆m bơ̆ jang vei lăng. Hăm lơ tơdrong ưh kơ ‘lơ̆ng hơ iă ou, dôm khei blŭng sơnăm 2025, Việt Nam tĕch mơdro sâu riêng năm tơ̆ Trung Quốc hlôi tơjur 74% găh kon jên iŏk đei, tơmam tĕch răt jei tơjur kơtang đơ̆ng hloh 42% jur pă 28,2%, pơm pơ joă truh trong tơlĕch ăn atŏk tơ iung kơjăp ‘lơ̆ng.

Trong tơlĕch ăn ưh khan lăp kih thuơ̆t choh jang sa, mă lei trong pơkăp bơ̆ jang vei lăng kơhret păng tơdrong vang iung jang hơdoi tơnăp ƀar păh Teh đak, hơnih mơdro sa păng kon pơlei choh jang sa, vă tơ iung pơjing trong jang kơjă sâu riêng tơpă ‘lơ̆ng-hơnih kon pơlei, hơnih mơdro sa păng Teh đak vang vei kơjăp plei ‘ngam kơjăp ‘lơ̆ng.