VOV4.Bahnar -  Đei tơdrong ư̆h kơ măh ê lơ̆m plei tĕh, jĭ hơbŭh pơm ăn kơ jă phŏng apŭng plĕnh tĕh tok măt, pơm kơnê̆ trŭh tơdrong tĕch mơdro phŏng lơ̆m tĕh đak. Hrei au, kơ jă phŏng hlôi ,tŏk hlŏh 20% păng kiơ̆ tơdra hơdrol kơ mĭnh ƀar hơnĭh mơdro sa păng rim bơngai joăt jang găh au, kơ jă phŏng lơ̆m khei năr kơnh rŏ năng oei tok măt dơ̆ng. Lơ lŏh kon pơlei pơm kiơ vă kơ chăng hăm kơ jă phŏng măt? Tơdrong hlô̆h vao păng hơmet pơm joăt đunh đai đơ̆ng kon pơlei lơ liơ?

00 Nga ‘nŏh tĕh đak tĕch mơdro phŏng lơ hlŏh, tơmơ̆t dang 30% akŏp ‘mĕh vă iok yua phŏng lơ̆m apŭng plĕnh tĕh. Mă kăl, Nga pơtrŭh ăn hlŏh 70% tơmam drăm vă pơm tơlĕch phŏng tơ̆ châu Âu. Kơ yuơ lơ lŏh, đei ƀơm kơnê̆ đơ̆ng ‘măng tơblăh vang ƀar păh Nga hăm Ukraine tŏk bŏk pơm ăn kơ jă phŏng lơ̆m apŭng plĕnh tĕh tŏk măt.Tơdrong anai dơ̆ng, tơdrong tơchơ̆t pơvang tang găn tĕch mơdro tơ̆ tĕh đak đe mĭnh ƀar tơmam drăm phŏng kơ Nga păng Trung Quốc rŏ năng oei hơnơ̆ng đĕch pơm ăn tơdrong tĕch răt phŏng gĭt kăl ‘nŏh kali păng DAP gô tơ jur kơtang lơ̆m khei năr kơnh.

        Tơ̆ Việt Nam, kơ jă phŏng hlôi tok măt kơtang hlŏh lơ̆m 50 sơnăm au ki. Rim hơnĭh mơdro sa tơdra hơdrol rŏ năng gô ư̆h kơ măh kơtang DAP ‘nŏh dang 64% răt tơmơ̆t lơ̆m jăl 2 păng pơhlom kơ jă lơm tĕh đak tŏk trŭh 25 trĭu hlak jên lơ̆m 1 tân. Mă hơdăh, tơ̆ tơring tơmăn đak kroong Cửu Long, kiơ̆ đơ̆ng kon pơlei tơbăt, pơtêng hăm giĕng hơdrol, kơ jă phŏng hlôi tok đơ̆ng 300 - 700 hlak jên lơ̆m 1 kĭ kơ mơ̆ng kơ loăi. Tơ̆ hơnăp kơ jă phŏng tŏk măt, lơ hơp tak xah chŏh jang sa hlôi chă tơchĕng hơlen chŭn na atŭm hăm trong jang sa joăt joe đơ̆ng kon pơlei vă tơlĕch trong chŏh jang sa trŏ ƀlep hlŏh kiơ̆ trong lăp săi 50% phŏng vă dă ƀiơ̆ tơhoach kon jên. Tơring jang ƀa tơ̆ tơring Trí Lực, apŭng Thới Bình, dêh char Cà Mau dang ei tŏk bŏk đei 1.100ha ƀa ‘lơ̆ng, 300 hecta ƀa tŭh mơ̆r hăm lơ chŭn na să.Kiơ̆ đơ̆ng ƀok Hà Văn Sữa, Kơ iĕng Kơdră chĕp pơgơ̆r Dơnŏ anĭh vei lăng kon pơlei tơring Trí Lực, gơnơm pơchŏh trong jang sa ‘lơ̆ng, jang tŭh mơ̆r kơna kon pơlei dă ƀiơ̆ đei ƀơm răm kơ yuơ kơ jă phŏng măt:“Lơ̆m khei ‘năr kơ jă tơmam drăm pơ yua jang sa, mă kăl phŏng tơgŭm ăn chŏh jang sa ‘nŏh hăm phŏng mơ̆r, tơring Trí Lực ư̆h gan lăng trŭh jang sa tŭh săi phŏng mă lei lăng trŭh đunh đai tai sơnăm. Kơdră tơring hơnơ̆ng pơtho khan ăn kon pơlei tơplĭh prôi phŏng chă tŭh mơ̆r, phŏng sinh hŏk vă jang sa. Kơ jă phŏng tŏk măt, kơdră tơring hlôi pơkă, đơ̆ng nŏh tơring pơm tơlĕch đei phŏng mơ̆r organic, mơ̆r. Kơna mă đơ̆ng tơdrong Nga-Ukraine pơm ăn trŭh kơ jă phŏng mă mă lei hoei ƀơm kơnê̆ kơtă trŭh tơdrong kon pơlei chŏh jang sa ră.”

Ƀok Lê Văn Mưa, Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơp tak xah jang ƀa Trí Lực tơbăt, sơ̆ hơp tak xah đei ƀar kơ loăi ƀa ‘nŏh ƀa rơgŏh ‘lơ̆ng păng ƀa tŭh mơ̆r. Tơ̆ hơnăp kơ jă phŏng tŏk măt kơtang, trŭh au kơnh Hơp tak xah gô tơplĭh pơ đĭ hơgăt tĕh jang ƀa chă tŭh mơ̆r ngăl, minh păh vă dă ƀiơ̆ tơhoach lơ kon jên jang, adoi đei iŏk yua kơ jăp dơ̆ng:“Phŏng đơ̆ng 700 tŏk trŭh 1 trĭu hlak jên lơ̆m 1 ƀi,lơ lŏh hăp tŏk măt 50.000hlak jên lơ̆m 1 kĭ.Lơ̆m mă mơ̆r lăp 10.500 hlak jên lơ̆m 1 kĭ. Trŭh au kơnh gô tơplĭh jang kơtang  găh jang ƀa tŭh mơ̆r. Kơ yuơ ƀa tŭh mơ̆r dă ƀiơ̆ tơhoach kon jên adoi tĕch măt hlŏh dơ̆ng.”

        Găh rim hơnĭh jang hlôi đei pơjing trong jang tŭh prôi phŏng ƀlep trong jang vă pơm dă ƀiơ̆ tơhoach kon jên jang păng tơmam drăm jei ‘lơ̆ng ƀlep pơkăp ‘lơ̆ng VietGAP nhen tơ̆ Kŏng ty Sơn Dương Green farm, apŭng Sơn Dương, dêh char Tuyên Quang, kơ jă phŏng tŏk măt nhen ei đei ƀơm kơnê̆ kơtang trŭh tơdrong chŏh jang sa. Mă hơdăh, kơ jă phŏng tŏk hlŏh 20 – 50%,  lơ̆m mă phŏng prôi tơmơ̆t trŭh 30% kon jên tơmơ̆t jang, pơm ăn kon jên tơmơ̆t jang sa tŏk lơ dơ̆ng 10%. Kon jên chơ hmok plei gao, tơmam vă pơtăm ‘long tơ̆ hơnĭh jang mir pơgar să jei tŏk măt, tŏk trŭh vă jê̆ 40 trĭu hlak jên lơ̆m contener, ‘nŏh jing măt vă jê̆ hloh 2 ‘măng kon jên răt hmok plei gao. Kiơ̆ đơ̆ng ‘nhŏng Nguyễn Việt Lâm, Kơdră chĕp pơgơ̆r công ty, kơ yuơ đĭ băt hơdrol tơdrong kơna ‘nhŏng hlôi răt răk phŏng vă prôi ăn lơ̆m 1 sơnăm au hloi. Mă lei kiơ̆ tơdra hơdrol, kơ jă phŏng oei tŏk măt hlŏh dơ̆ng, ‘nhŏng jei hlôi đei trong jang hle vă jang sa gei kơ jăp lơ̆m đunh đai tai sơnăm:“Rŏ năng dang ei gô tơplĭh iŏk yua phŏng mơ̆r pơm hăm ‘ngiĕt au to đĕch bơih. Mă lei ĭnh kơtĕch 4 sơnăm vă đei mĭnh trong jang sa ƀlep ‘lơ̆ng dang ei tơplĭh dơ̆ng ‘nŏh mơmat tat tơpă mơ̆n. ‘Nau tơdrong mơmat tat atŭm, mă lei rim pơgar anai tơnap tap hlŏh kơ bơ̆n dơ̆ng, mă blŭng đe hăp ư̆h kơ răt răk tơmam drăm jang sa, mă ƀar đe hăp tĕch mơdro ư̆h sơđơ̆ng. Dang ei đei 2 trong, mă mĭnh ‘nŏh tơ plĭh trong jang sa, mă 2 ‘nŏh atŏk kon jên tơmơ̆t jang sa mă lei jei tơmơ̆t păh ai đĕch vă dă ƀiơ̆ tơhoach lơ, hơdrin yak hlŏh khei ‘năr mơmat tat au.”

        Lơ bơngai joăt jang chă pơkă, vă sơđơ̆ng ăn khei năr hrei au, iŏk yua phŏng mơ̆r tơplĭh ăn phŏng. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh, pơtrŭt, tơgŭm djru kon pơlei jang sa păng iŏk yua mơ̆r vă pơjing đei tĕh jing ‘lơ̆ng, adoi iŏk yua kơ jăp, đơ̆ng nŏh dă ƀiơ̆ gơnang lơ̆m prôi phŏng. Ƀok Nguyễn Như Cường, Kơdră Hơnĭh vei lăng Chŏh pơtăm găh Dơnŏ anĭh tơm vei lăng Chŏh jang sa păng Atŏk tơ iung tơring tơrang tơbăt:“Kơ jă phŏng tŏk măt tơdrong mă au pơm kơnê̆ trŭh jang sa, pơm kơnê̆ trŭh tơmơ̆t jên jang, pơm kơnê̆ trŭh đei iŏk yua kơ kon pơlei chŏh jang sa. Kơ yuơ lơ lŏh, mă blŭng ‘nŏh apĭnh athei rim hơnĭh bơ̆ jang vei lăng chŏh jang sa tơring kăl pơtho tơbăt trong jang sa hle, rim trong jang kih thuơ̆t, tơmơ̆t jên răt hơdrĕch, phŏng păh ai vă đei pơkom ƀiơ̆ păng pơkom đak pơro tơruih. Vă pơm lơ liơ bơ̆n iŏk yua phŏng đei jơnei hơ iă. Mă ƀar, iŏk yua bơ̆n mơ̆r chă tŭh ăn jang sa, đơ̆ng nŏh pơm dă ƀiơ̆ tơhoach kon jên tơmơ̆t jang sa lơ̆m khei ‘năr kơ jă phŏng tŏk măt nhen hrei au”. 

Tơ̆ hơnăp phŏng tŏk măt kơtang lơ̆m khei năr tơjê̆ au, pơm kơnê̆ kơtang trŭh tơdrong jang sa, tơdrong iŏk yua lơ kơ loăi phŏng mơ̆r ‘nŏh jei jing tơdrong kăl hlŏh. Dơno anĭh vei lăng chŏh jang sa jei hlôi chă athei rim dêh char, pơlei tơm pơtho tơbăt ăn kon pơlei iŏk yua phŏng mă ƀlep păng jơnei, atŏk kơtang jang sa, iŏk yua mơ̆r chă tŭh ăn ‘long pơtăm.

Bơngai chĭh đơ̆ng VOV 1

Tơblơ̆ nơ̆r: Amazưt