VOV4.Bahnar - Ƀa ‘nŏh ‘long pơtăm hơnhăk ba iŏk yua kơ jăp ăn kon pơlei apŭng Ea Sŭp, dêh char Dak Lăk păng Ea Sŭp jei jing tơring jang ƀa să hlŏh lơ̆m dêh char. Mă lei, tơdrong  jang sa iŏk đei tơm hlŏh kơ kon pơlei Ea Sŭp tă răm kơtang kơ yuơ yăde pơrăm tŏk bŏk lang să. Kon pơlei chŏh jang sa, rim kơdră tơring păng hơnĭh bơ̆ jang vei lăng chŏh jang sa kơ apŭng tŏk bŏk tĕnh koăng iung jang tang găn yă de pơrăm, vei lăng ‘long pơtăm.

Hlŏh 1 giĕng au, Khŭl kon pơlei chŏh jang sa tơring Ea Lê, tơring đei chŭn na ƀa đak xă hlŏh kơ paŭng Ea Súp, dêh char Dak Lăk hlôi jing mơ suơ̆t mơ soăt kơ yuơ yă de pơrăm kơtang. Kiơ̆ đơ̆ng yă Trần Lệ Thủy, Kơ iĕng Kơdră Khŭl kon pơlei chŏh jang sa tơbăt, ‘nau pơyan jang ƀa răm yăde pơrăm kơtang hloh lơ̆m 6 sơnăm au ki. Khul hlôi iung jang hơdoii hăm Hơnĭh pơtrŭt chŏh jang sa, hơnĭh vei lăng ‘long pơtăm apŭng, dăr lăng vă tơtom pơtho tơbăt ăn kon pơlei găh trong pơlôch yăde. Yă Trần Lệ Thủy pơma, kơ yuơ yăde pơrăm lang să, mĭnh ƀar ŭnh hnam măh yô̆ prĕh ƀa mŏk. Mĭnh ƀar ŭnh hnam anai jĭ gô chang lăng đĕch bơih.“Yă de pơrăm kơtang tơ̆ ƀa ‘lơ̆p ‘nŏh jĭ nhen lĕ hŭch ƀa đĕch bơih. Găh dôm ŭnh hnam đei ƀa vă jê̆ đum, tim mă trŭh khei ‘năr yô̆ prĕh jei yô̆ prĕh hloi. Tơdăh lê̆ lơ lŏh ‘nŏh hiong đĭ đĕch. Lơ lŏh tơring jei hiong răm lơ, păng pơyan phang au jing pơyan ƀa đum lơ̆m sơnăm”.

Tơring Ea Lê pơyan au, ƀa vă jê̆ đum ƀrŭng ƀrăng glơch glach ƀar păh jih trong năm tơ̆ tơring. Dơ̆ng tơ̆ trong tơmang lăng jei ƀô̆h rơ ông rơ ang ƀơ̆t au ƀơ̆t to đơ̆ng yăde pơrăm. Lăp đơ̆ng rŏng brŏk đơ̆ng lăng chŭn na, ƀok Nguyễn Đức Thịnh oei tơ̆ thôn 3, tơring Ea Lê trơ trĕh kơ̆l sơ ‘nhôi sơ ‘ngon kơ yuơ ƀa răm yăde pơrăm tôch kơtang.“Yăde hăp sa tôch kơlơ.To ih lăng năng văi, jur tơ̆ chŭn ‘nŏh mă ƀô̆h. To, nhen tơ̆ to ‘nŏh, ƀa đĭ kro đĭ đăng to”.

Lơ̆m dôm kon pơlei chŏh jang sa oei tơ̆ Ea Lê măh yô̆ prĕh ƀa hrôih vă dă ƀiơ̆ hiong răm, ‘nhŏng Hồ Giáp oei tơ̆ thôn 3, hlôi yô̆ prĕh đĭ 4 sao ƀa lơ̆m 2 ha ƀa kơ ŭnh ham. ‘Nhŏng Giáp tơroi, jei lơ̆m 4 sao au, sơnăm sơ̆ ŭnh hnam yô̆ prĕh iok đei 2 tân 5 tă. Pơyan hơdrol ŭnh hnam iŏk hloi hơnong ƀa vă hiĕm rơmo, mă lei pơyan au hơnong ƀa măh sŏh hŭt pơgŏh.“Năr au yô̆. Tơdăh gơmăng au ư̆h kơ ‘mi lei năr dơning soh hŭt pơđĭ. Sŏh hŭt pơ đĭ ‘nŏh ‘lơ̆ng hlŏh, kơyuơ kơtăp yăde hăp lôch đĭ đăng. Tơdăh ư̆h, lê̆ trŭh pơyan đơ̆ng rŏng kơnh hăp chek lar char lơ hlŏh dơ̆ng”.

Kiơ̆ đơ̆ng Dơnŏ anĭh vei lăng ‘long pơtăm apŭng Ea Sŭp, cư̆ mă 6 sơnăm, yă de pơrăm dơ̆ng tơ̆ rim tơring jang chŭn na ƀa đak kơ apŭng, mă lei ‘măng mă au hăp pơrăm kơtang hlŏh hăm rim ‘măng hơdrol. Mă kăl tơ̆ Hơvĕn chŭn na 1, tơring Ea Lê, hơnĭh au hlôi ƀô̆h lơ chŭn na ƀa đak răm yăde pơrăm tôch kơtang, akŏp hlŏh 20.000 met vuông. Kiơ̆ đơ̆ng ƀok Nguyễn Văn Thủy, Kơdră chĕp pơgơ̆r hơnĭh au tơbăt, vă tang găn yăde pơrăm lang să, pơm kơnê̆ trŭh tơdrong chŏh jang sa trŭh au kơnh, hơnĭh au hlôi iung jang pơrô̆, pơtho tơbăt rim kih thuơ̆t trŏ lăp. Adoi atŏk kơtang dăr lăng hơnĭh tĕch mơdro pơgang vei lăng ‘long pơtăm, veh ver tơdrong tŏk kơ jă, pơm kơnê̆ trŭh kon pơlei chŏh jang sa:“Mĭnh ƀar hơgăt tĕh chun na răm yăde pơrăm, mă lei lăp pă minh ƀar năr ‘nŏh yô̆ prĕh bơih lei nhôn athei kon pơlei chă yô̆ prĕh hloi. Hăm chŭn na ƀa đak ayơ tim mă gơ̆h vă yô̆ prĕh lei chă pruih pơgang. Mă ƀar nhôn jei năm trŭh tơ̆ hơnĭh tĕch mơdro pơgang vei lăng ‘long pơtăm, pơma athei đe sư ư̆h kơ gơ̆h tok kơ jă lơ̆m khei ‘năr pơran pơrăm au. Tơdăh ƀô̆h hơnĭh ayơ pơm glăi gô apĭnh kơdră kơpal sek tơlang kơ hret hloi.

Ea Súp ‘nŏh apŭng jang chŭn na ƀa đak să hlŏh lơ̆m dêh char Dak Lăk, hăm 8.000 ha chŭn na ƀa phang au. Kơ yuơ pơnơ̆t đak ‘lơ̆ng, găh lơ kon pơlei lơ̆m apŭng chŭh jang 3 pơyan lơ̆m 1 sơnăm, khei ‘năr jang sa tôch kơ đeh. Atŭm hăm ‘nŏh, tŏ ‘mi kial sơnăm au ư̆h sơđơ̆ng, tŏ ư̆h kơ jrăh, ‘mi lơ hlŏh pơtêng hăm rim sơnăm. ‘Nau jei jing dôm tơdrong tơm pơm ăn đei dơ̆ng yă de pơrăm lơ̆m pơyan jang sa đơ̆ng rŏng kơ apŭng. Kon pơlei chŏh jang sa, khŭl kơdră chĕp pơgơ̆r păng rim hơnĭh bơ̆ jang tơ̆ apŭng tŏk bŏk hơnơ̆ng  tơlĕch trong jang trŏ lăp hlŏh vă pơlôch pơrăm yă de, sơđơ̆ng ăn đei plei ăl kơ ƀa-‘nau jei jing ‘long pơtăm tơm kơ  kon pơlei chŏh jang sa lơ̆m tơring.

* Dêh char Đăk Lăk dang ei đei hloh 100.000 ha ƀa na ƀar pơyan Puih Phang păng Tô̆ 'Mi. Vă tơgŭm bơngai jang ƀa pơm jang đei yua lơ, tơ̆ hơla âu yă Vũ Thị Thanh Bình – Phŏ Kơdră Anih jang găh Choh Pơtăm păng Vei lăng 'long pơtăm dêh char Đăk Lăk tơroi kơ dôm tơdrong kăl băt lơ̆m tang găn, păng hơmet măng dăk lơ̆m tơm ƀa, vă đei yua lơ hloh.  

- Kơ kuh kơ yă Vũ Thị Thanh Bình, bơnê kơ ih hlôi asong jơ pơma dơnuh âu. Ih hăm gơh ăn tơbăt găh trong ƀôh băt dôm hơdrĕch hơdrông, măng dăk yă de pơrăm tơm ƀa ưh?

- Yă Vũ Thị Thanh Bình: Tơ̆ tơm ƀa tơpă noh đei lơ hơdrĕch hơdrông, măng dăk yă de pơrăm, pơtih nhen hơdrông xa tơm ƀa, măng dăk gam pơm tơm jô honh 'nâu nai hia. Mă lei, minh ƀar hơdrĕch hơdrông pơrăm kăl băt hloh mă hăp chêk lar pran jing pơrang noh măng dăk yă de. Yă de âu tơ̆ minh ƀar tơring đe krao noh pơrang, mă lei tơpă hăp noh yă de sôch trep đak pơrăm tơm ƀa. Vă hơlen pơlôch pơrang âu lơ̆m tơm ƀa, adrol hloh noh bơ̆n athei băt um ai păng tơdrong pơrăm đơ̆ng hăp, kơlih yă de hăp iĕ, iĕ hloh găr phe. Yă de, đei 2 kơloăi, mă mônh noh pơnăr kơđeh, mă ƀar noh pơnăr kơjung. Yă de hơnơ̆ng gam ăh rơh tơm ƀa, ƀơ̆t năm hơlen mir na ƀa noh bơ̆n athei tak hơlen tơm ƀa noh mă gơh băt hơdăh.

- Yă de hơnơ̆ng đei băt tơ̆ tơm ƀa ăh khei năr ayơ, păng tơdrong tơm pơm ăn ƀa ƀơm pơrang âu, yă koh?

- Yă Vũ Thị Thanh Bình: Yă de hơnơ̆ng ƀôh lơ̆m tơm ƀa đơ̆ng khei năr rei pơtăm truh ăh kăt yua. Mă lei, khei năr hăp chêk lar lơ lơ̆m dôm tơdrong tơ̆ hơla. Pơtih nhen  dôm hơdrĕch ƀa hlôi ƀơm yă de sa mă bơ̆n ưh kơ hơlen hơdăh 'nhăk rei pơtăm, dôm hơdrĕch ƀa tơyông ƀâu phu, dăh mă bơ̆n rei pơtăm pơtoi hơnơ̆ng ưh ăn teh pơdơh lơ̆m minh hơgăt teh dăh mă rei pơtăm hơƀơ̆l. Ăh rei pơtăm duh jing tơdrong mă yă de ƀônh chêk lar. 'Nguaih kơ noh, tơdrong tuh rơkăh phŏng adoi pơm ăn yă de chêk lar mơ̆n; pruih pơgang hơdrông đơ̆ng hrôih duh jing tơdrong tơm pơm ăn yă de chêk lar hloh. Ăh bơ̆n pruih hrôih đơ̆ng rŏng 40 năr kơ rei pơtăm duh pơm yă de chêk lar, khei năr âu bơ̆n pruih noh dôm kon char kơmar 'lơ̆ng gô lôch ưh đei tơgŭm tang găn măng dăk yă de chêk lar.

- Ih 'nao tơroi dôm tơdrong tơm adoi nhen khei năr măng dăk yă de chêk lar pơrăm tơm ƀa. Thoi 'noh vă tang găn păng hơmet đĭ yă de 'noh kon pơlei kăl jang thoi yơ vă vei ăn kơ ƀa gơh đei lơ plei, yă koh?

- Yă Vũ Thị Thanh Bình: Tơpă hăm yă de dăh mă dôm hơdrĕch hơdrông 'mê̆ pơrăm 'long pơtăm, noh anih jang vei lăng 'long pơtăm hơnơ̆ng tơroi hăm kon pơlei athei vei lăng kiơ̆ pơkăp atŭm, dang kơtă đơ̆ng blŭng ưh kơsĭ gô đei hơdrông 'mơ̆i noh pơtơm yua pơgang pruih vă hơmet. Vei hơlen hơdrông pơrang pơrăm hăm 'long pơtăm noh vei lăng kiơ̆ pơkăp ABM, păng hăp đei 4 tơchơ̆t tơm noh: Pơtơm hơdrĕch pran, hơnơ̆ng năm hơlen mir na, vei rong kon char kơmar pơyua ăn 'long pơtăm păng bơngai jang mir jing bơngai juăt jang. Dôm tơdrong pơkăp vei hơlen pơrang hơdrông hăm 'long pơtăm tang găn păng hơmet măng dăk yă de duh nhen dôm hơdrông 'mê̆ nai noh kăl jang kiơ̆ dôm tơdrong nhen: Mă mônh noh choh chong rơgoh mir na, đơ̆ng rŏng kơ kăt ƀa đang noh athei pơchoh xơ̆k teh tong hăm đak kiơ̆ kơ tơring; atŭm hăm noh rei pơtăm hơnơ̆ng, dang ăh 2 pơyan jang ƀa noh athei ăn teh pơdơh đơ̆ng 20 – 30 năr. Tơdrong mă âu vă pơlôch hơdrông pơrăm oei đei lơ̆m teh đơ̆ng pơyan jang adrol; mă ƀar noh yua dôm hơdrĕch mă kĕ tơjră hăm pơrang, tơroi hăm kon pơlei nĕ iŏk yua ƀa xŏng vă rei pơtăm mă athei răt hơdrĕch 'nao đei pơkăp; pơtoi kơ noh hơnơ̆ng năm hơlen mir na, tuh phŏng trŏ pơkăp. Lơ̆m trong pơm jang, ăh rei pơtăm noh lơ̆m 40 năr nĕ gan pruih pơgang hoă hŏk vă vei rong kon char kơmar pơyua hăm 'long pơtăm; hơnơ̆ng vei đak đơ̆ng 3 – 5 cm vă tơm ƀa gơh tŏk giơ̆ng pran 'lơ̆ng.

- Ŏ ăh bơnê kơ ih hơu!

Lan – Zưt chih păng pơre nơ̆r