VOV4.Bahnar - Tơ̆ dôm tơ ring kon kông oei lơ̆m dêh char Kon Tum, gơ nơm jang ‘lơ̆ng tơ drong kla jên vei lăng bri, kon pơ lei vang iŏk vei lăng bri đei xa jên kơ na đon vei lăng bri roi tơ năp ‘lơ̆ng ƀiơ̆. Ưh lăp thoi nŏh đĕch, dôm sơ năm tơ jê̆ âu dêh char Kon Tum pơ tăm lơ kơ loăi ‘long pơ gang tơ̆ hơ la yơ̆p ‘long bri kơ na bri ‘long hơ nhăk tơ drong đei yoa tôch lơ ăn kon pơ lei, đơ̆ng vei lăng bri păng pơ tăm ‘long pơ gang hơ la bri hai.

Lơ̆m dôm sơ năm âu ki, gơ nơm vei lăng bri, kơ hrĕng unh hnam bơ ngai Sêdang tơ̆ 3 xăh Măng Ri, Tê Xăng păng Ngọc Lây, apŭng Tu Mơ Rông, dêh char Kon Tum đei pơ tăm ‘long sâm Ngọc Linh tơ̆ hơ la yơ̆p bri ‘long. Dang ei gơ nơm đei iŏk yoa xa jên đơ̆ng tơ drong vang vei lăng bri păng pơ tăm ‘long pơ gang hơ la yơ̆p ‘long bri kơ na tơ drong arih xa kơ kon pơ lei tŏk roi ‘lơ̆ng. Ƀok A Tôn, 1 lơ̆m dôm bơ ngai pơ tăm sâm Ngọc Linh rơ gei hlŏh tơ̆ plei Pu Tá ăn tơ băt, đĭ đăng 65 unh hnam kon pơ lei tơ̆ plei vang pơ tăm ‘long pơ gang ngăl. Hnam đei ƀôh ƀiơ̆ đe pơ tăm sâm Ngọc Linh, mưh ưh ‘nŏh pơ tăm sâm hro, ngũ vị tử dăh mă 1,2 kơ loăi ‘long pơ gang nai hai:

“Đơ̆ng năr mih ma duch nă băt sâm jĭ kơ loăi pơ gang kăp gĭt, tĕch măk, gơ̆h atŏk tơ iung mŭk drăm lơ̆m hnam kơ na đe băt ‘mêm, chă trong pơ tăm roi lơ, vei rong sư vă gơ̆h đei mŭk drăm sơ đơ̆ng. Gơ nơm pơ tăm sâm mă kon pơ lei đei mŭk drăm roi tŏk, đei phe xa ƀa sŏng, hơ băn ao hrŭk, răt gre hon đa, man hnam, răt tơ mam yoa lơ̆m hnam, đei jên ăn kon hơ ‘lơ̆p năm hŏk”.

Hăm kơ jă tĕch jô̆ păh lăp hlŏh 100 triu 1 kĭ sâm Ngọc Linh hơ drih đei hloi hla nhen dang ei, lơ unh hnam bơ ngai Xơ đăng tơ̆ dôm xăh: Măng Ri, Tê Xăng păng Ngọc Lây kơ apŭng Tu Mrông hlôi jing bơ ngai pơ drŏng tih.

Mĭnh tơm sâm Ngọc Linh 1 sơ năm lĕch pơ kao 1 ‘măng, jô̆ păh lăp 1 tơm đei đơ̆ng 25 - 30 tŏ găr, đei tơm truh 50 tŏ găr. Hơ tuch sơ năm phĕ tĕch 1 găr kŭm đei hlŏh 100.000 hlak, tơ dăh ơng chăt jing tơ đăh, tĕch kŭm truh 300.000 ‘năi.

Ƀok A Sĩ, Bí thư Đảng xăh Măng Ri ăn tơ băt, vă gơ̆h đei lơ bơ ngai vang pơ tăm ‘long sâm, kon pơ lei tơ tă ăn băl athei vei lăng bri, song băl mơng hơ drĕch, tơ đăh ‘long. Kơ dih kâu ƀok A Sĩ jĭ bơ ngai mă blŭng ơng đei tơ đăh sâm Ngọc Linh đang kơ ‘nŏh chă klăih song ăn kon pơ lei:

“Inh tơ chĕng, tơ dăh hơ nơ̆ng chă buch iŏk ‘nŏh Sâm gô đĭ ngơ ngei. Đơ̆ng noh, inh pơm pơ gar ơng, răt thim hơ drĕch, tơ đăh đơ̆ng kon pơ lei chă tơ̆ bri vă pơ tăm. Inh pơ tăm đơ̆ng sơ năm 2003, sơ năm 2004 dang ei chă klăih song tơ đăh ăn mih ma duch nă dơ̆ng. Lơ hnam jing đei ‘long sâm lơ đơ̆ng tơ đăh inh chă asong ăn”.

Jô̆ truh hơ tuch sơ năm 2020 dêh char Kon Tum hlôi pơ tăm đei dang 630ha ‘long sâm Ngọc Linh, lơ̆m nŏh dôm jĭt ha ‘long sâm kơ kon pơ lei Sêdăng tơ̆ 3 xăh: Măng Ri, Tê Xăng păng Ngọc Lây găh apŭng Tu Mrông. Đĭ đăng tĕh pơ tăm sâm Ngọc Linh âu đei pơ tăm tơ̆ hơ la yơ̆p ‘long bri ngăl. Đei 1 tơ drong đei yoa tôch dêh ‘nŏh tơ̆ yơ pơ tăm sâm Ngọc Linh tơ̆ nŏh bri ‘long đei vei lăng tôch ‘lơ̆ng. Ƀok A Phú, Ƀok pơ gơ̆r pơ lei Long Láy ăn tơ băt, ‘long sâm Ngọc Linh ưh lăp kăp gĭt đĕch mă oei đei ƀĕnh jơ hngâm đon ‘mêm kơ eng dơ̆ng, ‘nŏh jĭ tơ drong đei yoa găh lơ tơ drong mă kơ loăi ‘long pơ gang âu hơ nhăk ăn tơ drong arih xa kơ kon pơ lei: 

“Pơ tăm đei sâm Ngọc Linh kon pơ lei đei iŏk yoa lơ, đei hnam man, kon hơ ‘lơ̆p đei năm hŏk truh truh um. Vă pơ tăm đei sâm mih ma duch nă athei vei đei bri ‘long, lê̆ kơ kŏh phă bri pơm mir. Đei tơ gŭm tôch ai, pơ tho tơ ƀôh tôch pơ nĕh, nhôn băt trong pơ tăm sâm păng jang kiơ̆ nơ̆r pơ tho. Kon pơ lei khan băl adrin pơ tăm sâm, ưh đei iŏk sâm ya, ưh đei iŏk hơ drĕch đơ̆ng tơ ring nai vih pơ tăm păng đĭ đăng vang vei lăng bri”.

Tơ drong pơ tăm sâm Ngọc Linh pơ ma hơ drô̆ păng ‘long pơ gang nai tơ̆ hơ la yơ̆p ‘long bri pơ ma atŭm tơ̆ dêh char Kon Tum tŏk bŏk hơ nhăk ba lơ tơ drong jang ăn kon pơ lei kon kông tơ̆ dêh char Kon Tum. Đei 5 sơ năm pơm công nhân ăn 1 Công ty juăt pơ tăm ‘long pơ gang tơ̆ hơ la yơ̆p ‘long bri tơ̆ thĭ trơ̆n Măng Đen, apŭng Kon Plông, mŏ Y Đa, hnam tơ̆ plei Kon H’ring, xăh Đăk Blà, plt Kon Tum, ăn tơ băt:

“Klo kăn măr nhi chă hơ len năng, apĭnh đe bôl boăl đang kơ ‘nŏh pơm hla ar apinh năm jang tơ̆ nŏh. Klo kăn măr nhi jang tơ̆ âu đei iŏk yoa kŭm lơ ƀiơ̆, vă pơ ‘nhŏ ăn tơ drong arih xa lơ̆m hnam. Klo kăn măr nhi vă adrin jang hăm Công ty”.

Đei pơ jao vă jê̆ 40 ha bri ‘long tơ̆ apŭng Tu Mrông păng Kon Plông, dêh char Kon Tum vă vei lăng hơ drĕch, pơ tăm păng tưk tơ iung ‘long pơ gang, Công ty TNHH Thái Hòa jĭ 1 anih jang ‘lơ̆ng lơ̆m tơ drong jang atŏk tơ iung mŭk drăm hơ dai hăm vei lăng, atŏk tơ iung bri ‘long. Bri ‘long đei pơ jao ăn Công ty ‘nâu ưh lăp đei vei lăng ‘lơ̆ng đĕch mă tĕh bri roi xă, ‘long roi lơ kiơ̆ đơ̆ng chă pơ tăm ming rim sơ năm vă pơm pơ drŏng đơ̆ng bri ăn anih jang. Ƀok Tô Thanh Tùng, Kơ dră vei lăng Khul pơ gơ̆r, Công ty TNHH Thái Hòa ăn tơ băt, kŭm hăm jên đei xa đơ̆ng vei lăng bri, tơ drong kăl hlŏh dơ̆ng jĭ vei kơ jăp bri ‘long, tơ gŭm ăn ‘long pơ gang bluh jing ‘lơ̆ng hơ nhăk đei yoa lơ ăn Công ty: 

“Nhôn oei bơ̆ jang vei lăng păng atŏk tơ iung ‘long pơ gang, pơ tăm ‘long pơ gang hơ la yơ̆p bri. Pơ tăm hơ la yơ̆p ‘long bri kơ na ưh đei pơm kơ nê̆ truh tơ̆ bri brăh. Nhôn hơ nơ̆ng đei khul vei lăng bri, pơ tăm ‘long bri păng atŏk tơ iung bri ‘long kơ jăp ‘lơ̆ng, hơ nhăk ba tơ drong đei yoa ‘lơ̆ng hlŏh ăn anih jang păng tơ ring”.

Jô̆ đơ̆ng sơ năm 2020, dêh char Kon Tum pơ tăm đei hlŏh 1.500 ha ‘long pơ gang, lơ̆m nŏh dang 630 ha ‘long sâm Ngọc Linh, vă jê̆ 400 ha ‘long hồng đẳng sâm păng 1,2 kơ loăi ‘long pơ gang kăp gĭt nai hai. Tơ drong tôch hơ iă ‘nŏh đei lơ tĕh pơ tăm ‘long pơ gang âu pơ tăm hơ la yơ̆p bri ‘long, kơ na đei yoa găh vei lăng bri ‘long hai, atŏk tơ iung đei mŭk drăm tơ̆ hơ la bri ‘long ăn kon pơ lei kon kông tơ̆ dêh char hai.

Dơ̆ng: Tơ blơ̆