VOV4.Bahnar - Pơtơm đơ\ng ‘năr âu, tơdrong tơroi pơma nơ\r Bahnar ăh ‘năr tơdrâu rim gie\ng gô đei dơ\ng minh tơdrong tơroi noh: “Pơm jang yuơ xơnong grơ\n kon bơngai”. Lơ\m noh, nhôn gô tơroi lơ [ai chih găh xơnong grơ\n kơ kon pơlei kon kông păng xơnong jang đơ\ng kon pơlei kon kông hăm teh đak, hơdrung hơdre\ch. Tơdrong tơroi ‘năr âu, nhôn tơroi găh Xơnong grơ\n kon bơngai păng xơnong jang kơ kon pơlei kon kông. Xơnong grơ\n kon bơngai păng xơnong jang kon pơlei kon kông mă đei tơrek dih băl mă lei tơdrong mă nhôn pơtruh âu noh phảa păng bơ\n athei hlôh vao mă tro\ [lep

Xơnong kon pơlei pơkăp đei hơlen lăng lơ\m tơpôl apu\ng plenh teh kơ rim hơdrung hơdre\ch lơ\m tơdrong pơjing chăl jang ch^nh tr^ păng hơto\k tơ iung mu\k drăm tơpôl kiơ\ tơdrong pơgơ\r kơ minh teh đak. Lơ\m tơchơ\t đơ\ng Liên Hợp quốc, kon pơlei pơkăp đei lăng jing tơdrong tơchơ\t vă pơtoi vei xơđơ\ng rơngei păng tơguăt đơ\ng dôm hơdrung hơdre\ch. Tơchơ\t pơkăp : “Hơto\k tơdrong tơbôl đơ\ng dôm hơdrung hơdre\ch kiơ\ tơdrong pơg^t păng pơyom tơdrong hơto\ hơnơ\ng păng pơkăp kơdih kơ dôm hơdrunghơdre\ch”; noh jing tơdrong tơbôl đơ\ng dôm teh đak rơngei hiôk hian, pơgơ\r kơdih păng đei xơnong pơkăp kơdih tơdrong erih jang xa kơ po.

Thoi noh, “xơnong kon pơlei pơkăp kơdih” đei hlôh vao jing tơdrong kơ minh teh đak – hơdrung hơdre\ch noh hiôk hian lơ\m tơdrong tơle\ch iung tơjră vă pơjei io\k rơngei hiôk hian duh nhen rơih trong jang ch^nh tr^, trong jang vă hơto\k tơ iung teh đak.

Tơdrong pơkăp “xơnong grơ\n kon pơlei kon kông” đei chih pơkăp lơ\m 2 hla bar tơchơ\t kăp g^t. Lơ\m tơchơ\t kơso# 2 apu\ng plenh teh găh xơnong grơ\n kon bơngai đơ\ng Liên hợp quốc (UDHR) xơnăm 1948 chih: “Rim bơngai đei rơneh adoi đei yua tôm xơnong grơ\n păng hiôk hian, ưh đei tơdrong tơklăh oei xa yơ găh kon bơngai, hơkâu hơkar, dro\nglo dăh drăkăn, nơ\r pơma, kiơ\ tơdrong khop kiơ. hơdrung hơdre\ch đơ\ng dăh mă tơpôl ”.

Tơchơ\t kơso# 3 Apu\ng plenh teh găh dôm xơnong tơno\k kon pơlei păng ch^nh tr^ (ICCPR) xơnăm 1966 chih: “Tơ\ dôm teh đak đei lơ hơdrung bơngai kon kông, tơdrong khop păng nơ\r pơma atu\m erih xa, noh rim tơ ‘ngla kơ hơdrung kon kông noh, tơdrong khop, nơ\r pơma kơ hơdrung kon kông noh, atu\m hăm dôm bơngai nai lơ\m kon kông po, ưh gơh prơih le# xơnong pơyua găh joh ayo\ kơdih, xơnong gơh pơm jang păng kiơ\ dôm tơdrong khop kơdih dăh mă xơnong gơh pơma kơdih nơ\r kon kông po”.

‘Nâu jing [ar tơdrong chih pơkăp apu\ng plenh teh xơkơ\t xơnong kăp g^t kơ kon bơngai găh tơno\k kon pơlei, ch^nh tr^ mă xơnong kon kông đei lăng jing xơnong dơnơm lơ\m khul dôm xơnong tơno\k kon pơlei, ch^nh tr^, mu\k drăm tơpôl. joh ayo\ nhen dôm bơngai lơ\m hơdrung lơ măt bơngai lơ\m tơpôl, hơto\ hơnơ\ng dih băl păng ưh đei tơdrong tơklăh chere oei xa.

Oei tơ\ Việt Nam bơ\n, kon pơlei athei vao hơdăh, Việt Nam tơchơ\t xơnong grơ\n kon bơngai, xơnong kon pơlei ; noh jing xơnong kơ tôm kon pơlei Việt Nam, ưh đei tơklăh chere bơngai kon kông to\ xe\t măt bơngai dăh mă lơ măt bơngai. Xơnong grơ\n kon bơngai lơ\m rim kon kông drơ\ng minh đơ\ng xơnong grơ\n tơ ‘ngla păng xơnong grơ\n kơ tơpôl kon pơlei đei pơkăp atu\m lơ\m xơnong grơ\n kơ teh đak – hơdrung hơdre\ch. {ok Kơdră Hồ Chí Minh păng Đảng Cộng sản Việt Nam hơnơ\ng pơkăp drơ\ng minh vei xơđơ\ng xơnong grơ\n kon bơngai, lơ\m noh đei xơnong grơ\n kon pơlei hlôi tơchơ\t lơ\m Kơluơ\t teh đak Việt Nam io\k đơ\ng kơluơ\t apu\ng plenh teh. Xơnong grơ\n kon bơngai hlôi tơchơ\t lơ\m Kơluơ\t teh đak Việt Nam păng lơ\m hla bar chih pơkăp kơluơ\t teh đak bơ\n. ‘Nâu jing trong tơm vă vei xơđơ\ng, hơto\k xơnong grơ\n kơ rim bơngai lơ\m teh đak Việt Nam, ưh đei tơklăh dro\nglo drăkăn, hơkâu hơkar, kon kông, anih jang lơ\m tơpôl... đei hơto\ găh oei xa, hru\k hrơ\p, vih vơ\t, ho\k pơhrăm, kiơ\ dôm tơdrong khop...

Tơdrong mă minh [ar bơngai đei đon kơche\ng ‘meh phă pơrăm Đảng păng teh đak bơ\n pơhno\ng io\k tơdrong ưh kơ hlôh vao hơdăh đơ\ng kon pơlei, mă kăl noh kon pơlei kon kông vă kon pơlei vao glăi găh xơnong kon pơlei pơkăp kơdih, xơnong grơ\n kon pơlei kon kông kiơ\ tơchơ\t đơ\ng kơluơ\t apu\ng plenh teh. Đơ\ng noh pơchu\t kon pơlei kon kông tơ\ teh đak bơ\n iung pơgrơ\n pơkăl “xơnong pơkăp kơdih kơ kon pơlei”. Đe xư chă tơle\ch tơroi, pơchu\t đon bơnôh kơne# vă chere tơdrong tơguăt tơguăl kon pơlei kon kông tơ\ Việt Nam; pơchu\t kon pơlei iung tơjră trong pơkăp jang hăm bơngai kon kông, dôm tơdrong khop đơ\ng Đảng, teh đak ; pơm tơxu\l tơxa\l ch^nh tr^, tơpôl, mă hăt noh tơring kon pơlei kon kông, tơring ataih yaih. Akhan, trong jang đơ\ng Đảng păng teh đak bơ\n tam mă tơre\k truh xơnong grơ\n kon pơlei kon kông.

Vă kon pơlei kon kông hlôh vao hơdăh hloh găh tơdrong âu, athei jang tơnăp hloh dơ\ng tơdrong tơroi tơbăt, pơtho pơhrăm. Pơm hơdăh hloh tơdrong tơchơ\t xơnong grơ\n kon pơlei pơkăp kơdih păng xơnong grơ\n kon pơlei kon kông, trong pơkăp jang đơ\ng Đảng păng teh đak bơ\n găh tơdrong âu thoi yơ. Kiơ\ Giáo sư Đỗ Quang Hưng, Kơdră Khul hơlen chih ako\m găh Tơdrong khop păng Kơluơ\t pơkăp, kơ hnam trưng Đăi ho\k Kuôk ya Hà Nội; Kơdră Jơnu\m tơgu\m jang găh Tơdrong khop kơ Anih jang Măt tra#n tôh kuôk Việt Nam, tơdrong tơroi pơtho truh kon pơlei kon kông vă kon pơlei băt hơdăh tro\ [lep găh tơdrong âu noh ưh kơ hiôk ôh, mă lei duh athei jang păng jang mă tơnăp: Jăh vă akhan đei dôm tơdrong găh xơnong hiôk hian kơ kon bơngai noh greh tro\ kon kông âu, kon kông nai, teh đak âu, teh đak nai. Tơchơ\t kơpal hloh noh gơh pơm kiơ\ apu\ng plenh teh noh bơ\n pơm, oei dôm tơdrong kiơ hăp kơdih kơ teh đak bơ\n noh athei vei mă lei athei vei xơđơ\ng tơdrong tơm ăn đe ye\t. {ơ\t bơ\n pơma dơnuh hăm đe ye\t noh ba athei tơroi găh tơdrong ‘lơ\ng păng ưh kơ ‘lơ\ng noh adrol ki kon pơlei tam mă đei yua xơnong mă âu mă to, dang ei noh rim tơdrong tơplih bơih, teh đak tơplih bơih, apu\ng plenh teh adoi tơplih, kon pơlei adrin io\k yua tôm tơdrong âu. Mă lei rim tơdrong adoi đei păh lăp đe\ch, tơ\ Việt nam bơ\n noh athei kiơ\ tơdrong pơkăp âu.

Hlôh vao tro\ găh xơnong kon pơlei pơkăp kơdih, xơnong grơ\n kon pơlei kon kông păng trong pơkăp jang đơ\ng Đảng, teh đak Việt Nam lơ\m vei xơđơ\ng pơm kiơ\ dôm xơnong âu gô tơgop tang găn dôm tơdrong pơm kơne# đơ\ng khul bơngai pơrăm kon pơlei, tơjră teh đak, hơnơ\ng đei tơdrong pơhlu\ pơhlôm io\k xơnong grơ\n kon pơlei kon kông vă chă tơdui, pơchu\t teh dong, pơrăm tơdrong tơguăt tơguăl kon pơlei. Kơche\ng lăng âu jing tơdrong kăp g^t lơ\m đon hlôh vao hăm rim kon pơlei kon kông, rim kang [o# jang tơ\ tơring kon pơlei kon kông dang ei.

Lan chih păng rapor