VOV4.Bahnar - Đảng păng Te\h đak bơ\n hlôi păng to\k bo\k jang kiơ\ lơ trong jang tơgum djru pơm sơđơ\ng sơnong jang gơ\h ato\k tơ iung tôm tong hăm kon kông, lơ\m au tơdrong ato\k kơtang ‘lơ\ng khu\l bơ\ jang kơ kon pơlei kon kông tơ\ tơring Tây Nguyên păng Tây Bắc, tơring Tây Nam Bộ, Tơring Tơmăn To\k bo\k.

Tơring Tây Nam bộ (oei krao akhan miền Tây) ‘no\h tơ\ tơring tơmăn đak kroong Cửu Long, đei 12 dêh char (An Giang, Bạc Liêu, Bến Tre, Cà Mau, Đồng Tháp, Tiền Giang, Sóc Trăng, Long An, Hậu Giang, Kiên Giang, Trà Vinh, Vĩnh Long) păng m^nh pơlei tơm găh Trung ương ‘no\h pơlei tơm Cần Thơ. Tơring tơmăn To\k bo\k ‘no\h đei rim dêh char, pơlei tơm đơ\ng Quảng Bình jur năm tru\h tơ\ Khánh Hoà, hăm hơgăt te\h să 60.000km2, hăm măt kon pơlei hloh 12 tr^u ‘nu, lơ\m iung jang ato\k kơtang jang hăm kma\i kmo\k gơ\h hơgei, vang mơ\t lơ\m apu\ng ple\nh te\h tơklep hăm ato\k tơ iung mu\k drăm gơ\h hơgei kơ rim dêh char pơlei tơm kăl pơ koe\l đei khu\l bơ\ jang gơ\h hơgei.

Io\k đơ\ng tơdrong ‘me\h vă yan au, Dơno\ an^h che\p pơgơ\r Tây Nam Bộ iung jang hơdoi hăm rim dêh char, pơlei tơm lơ\m tơring tơle\ch trong tơ iung pơjing tơdrong jang g^t kăl pơtho pơjing khu\l bơ\ jang bơngai kon kông păng đei Dơno\ an^h tơm vei lăng Hnam trương pơtho pơhra\m drơ\ng nơ\r, tơle\ch jang kiơ\. Mă hơdăh, ăn asong rim hnam trương đăi ho\k lơ\m tơring krao tơmơ\t, pơtho pơjing kiơ\ trong ăn năm ho\k, krao tơmơ\t ho\k, pơtho pơhra\m kiơ\ tơring ‘me\h vă ăn ho\k, adoi asong rim hnam trương đăi ho\k ‘ngoăih khu\l jang hơdoi hăm rim hnam trương lơ\m tơring đei tôm rơvơn vă pơtho pơjing khu\l bơ\ jang lơ\m rim tơdrong jang.

Đơ\ng ro\ng 3 sơnăm jang kiơ\ trong jang kăl, tơdrong jang tơgu\m djru g^t kăl găh pơtho pơjing bơngai bơ\ jang, hlôi io\k đei jơnei hơ iă. Pơtho pơhra\m đơ\ng lăm mâm non tru\h jăl pêng kơ tơring hlôi đei ato\k kơtang ‘lơ\ng hơ iă. Măt bơngai ho\k tro, sinh viên bơngai kon kông kơ rim hnam trương kao đăng, đăi ho\k lơ\m tơring to\k lơ păng sơđơ\ng. ‘Ngoăih dôm bơngai đei pơtho pơjing kiơ\ ăn năm ho\k, măt bơngai ho\k tro kon kông lơ\m tơring đei pơlong gơ\h mơ\t ho\k tơ\ rim hnam trương đăi ho\k lơ\m tơring Tơmăn đak kroong Cửu Long păng rim hnam trương tơ\ pơlei tơm Hồ Chí Minh đei lơ, [rư\ [rư\ hơnhăk rim dêh char, pơlei tơm lơ\m tơring yak hlo\h “tơring thu\ng” pơtho pơhra\m. Hrei au, lơ\m tơring đei vă je# 80.000 ‘nu sinh viên đăi ho\k; hlo\h 4.000 ‘nu ho\k viên kao ho\k păng vă je# 300 ‘nu nghiên cứu sinh. Mă kăl hlo\h ‘no\h nhen apu\ng groi kông atăih yăih A Lưới- dêh char Thừa Thiên Huế, măt bơngai pơm kang [o# hơdrungTà Ôi, Pa Cô ho\k đang đăi ho\k tơmơ\t 90%. Đơ\ng sơnăm 2005, A Lưới ‘no\h jing apu\ng blu\ng a tơle\ch jang kiơ\ tơdrong vă jang tơmơ\t bơngai kon kông ho\k đang đăi ho\k v^h bơ\ jang tơ\ 12 tơring sơlam te\h đak. Lơ kang [o# sơnăm mơlo#h bơ\ jang gơ\h, tơnăp hlôi jang kiơ\ tơdrong ho\k pơhra\m v^h jang kiơ\ lơ\m tơring. Gơnơm tơdrong jang lăng kơ jăp tru\h pơtho pơhra\m đơ\ng Đảng păng Te\h đak, atu\m hăm tơdrong hơdrin đơ\ng kơ d^h, khu\l kang [o# kon kông bơ\ jang gơ\h hơgei tơring Tây Nam Bộ, Tơring tơmăn To\k bo\k roi năr roi đei lơ hăm lơ hơdrech hơdrung hlo\h. Ro\ năng kăl tơroi tru\h găh yă Rơ Đăm Thị Bích Ngọc, bơmgai dro\ kăn tiên sy mă blu\ng kơ hơdrung Xơdang, dang ei to\k bo\k bơ\ jang tơ\ Viện Tâm lý học (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam); ‘nho\ng Cil Duin – bơngai tơdăm mă blu\ng kơ hơdrung K’Ho năm ho\k tơ\ te\h đak đe păng io\k đei [a\ng tiên si apu\ng ple\nh te\h…. Yă Hồ Thị Minh, thạc sĩ bơngai Vân Kiều mă blu\ng tơ\ apu\ng Hướng Hóa dêh char Quảng Trị, dang ei hlôi jing Kơdră tang măt Kuo#k ho#i jăl 14, Kơdră che\p pơgơ\r Ban Tuyên giáo huyện ủy Hướng Hóa, tơbăt: “Kơd^h ba [o#h ba kăl hơdrin hlo\h dơ\ng kơ yuơ tơdrong ho\k ‘no\h hơnơ\ng, tơdrong bơ\ jang tơ\ tơring ‘no\h tơdrong tơm, tơring ba io\k jang pơro# pơrôp pơtho khan ăn kon pơlei jang kiơ\ ‘lơ\ng trong bơ\ jang đơ\ng đảng păng Te\h đak, mư\h băt hlo#h [o#h hơdăh ‘no\h tơdrong er^h sa mă đei sơđơ\ng, jang kiơ\ khoa ho\k kih thuơ\t lơ\m er^h sa, tơdrong er^h sa gô đei tơpl^h”.

Tơdrong vă jang tơmơ\t jên jang ato\k tơ iung mu\k drăm – tơpôl tơring kon kông, tơring groi kông păng tơring tơnap tap hlo\h jăl jang 2021- 2025 xơkơ\t hơdăh tơdrong jang pơtho pơjing khu\l bơ\ jang, mă kăl kang [o# kon kông sơđơ\ng [lep hăm jăl jang ‘nao. Mă lei, kơ yiơ đei răm kơtang đơ\ng phang pơđang păng đak [a\t [o\h hram mơ\t, tơdrong er^h sa kơ kon pơlei kon kông tơring Tây Nam Bộ păng tơring tơmăn To\k bo\k hlôi tơnap tap sa tơnap tap hlo\h dơ\ng. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, jơhngơ\m đon hlo#h vao kơ m^nh [ar ‘nu kang [o# lơ\m tơring tim gan klo\h kle\ch, tim mă lăng ba tơpă tru\h hăm tơring kon kông păng groi kông; tơdrong iung jang hơdoi [ar păh Dơno\ an^h tơm, an^h bơ\ jang, tơring tơrang tim mă hơnơ\ng, tim mă kơ jăp. Chă pơlăp tơring kon kông, groi kông kiơ\ tơdrong ato\k tơ iung hlo#h vao oei tim mă [lep, kon jên tơmơ\t jang oei to\ se\t (m^nh sơnăm tơring 135 đei 1 ti hlak jên, pơlei tơnap tap hlo\h đei 200 tr^u hlak jên); tim mă đei kon jên te\h đak pơjao ăn hơdro# tơdrong jang tơgu\m djru kon kông. GS.TS Phạm Hồng Quang, Kơdră che\p pơgơ\r Đăi ho\k Thái Nguyên – hơn^h pơtho pơjing khu\l bơ\ jang hơgei ăn tơring kon kông, hơlen hơdăh găh tơdrong tơ\ tơring Tây Nam Bộ păng tơring tơmăn To\k bo\k:  “Trong bơ\ jang tơgu\m djru dôm tơring au đei [o#h lơ tơdrong ư\h gan ‘lơ\ng găh cham char, rơ hiu\ng rơ hiăng găh mu\k drăm păng kon bơngai mư\h ư\h kơ đei bơ\ jang ‘lơ\ng lei gô pơm ăn đei tơdrong ư\h sơđơ\ng. Tơdăh pơ đ^ lơ\m m^nh tơring, m^nh apu\ng, pơ đ^ m^nh groi te\h mă ư\h kơ đei mon ayơ ư\h kơ ke\ mơ\t ho\k đăi ho\k lei ‘no\h jing m^nh tơdrong hơmơt tơt tôch kơ dêh, hơmơt pơm ăn đei tơdrong ư\h kơ jăp ‘lơ\ng. Kiơ\ kơ ^nh kăl ako\m khu\l bơ\ jang vă tơmơ\t jang kiơ\ tơring, kiơ\ koeng, pơm lơ liơ rim tơring đei hơn^h tơm pơtho pơhra\m ăn kon kông, đơ\ng găh hnam trương te\h đak rong ‘me tru\h hnam trương pơtho tơdrong jang, kơ jung hlo\h dơ\ng ‘no\h pơtho pơhra\m đăi ho\k, vă kôn kon kon hơ ‘lơ\p bơngai kon kông oei tơ\ tơring atăih yăih, đe sư ke\ yak tru\h tơ\ hơn^h gơ\h hơgei, đe sư tơgoăt io\k tơdrong gơ\h hơgei, mư\h v^h đe sư pơjing hơmet dơ\ng tơring kơ d^h, pơlei pơla kơ d^h sư đei jing ato\k tơ iung. ‘Nao au ki Kuo#k ho#i hlôi pơdrơ\ng kiơ\ tơdrong jang t^h tơmơ\t jên jang ăn tơring kon kông, dang ei bơ\n lăng tru\h lơ\m trong jang, pơjao ăn tơngla bu, pơjao ăn hơn^h ayơ, pơjao ăn an^h tơm ayơ vă tơ iung pơjing khu\l bơ\ jang hơgei”.

Tơm kơ jăp, dơnơm mă gei. Jei lơ lo\h mơ\n, ‘me\h vă đei khu\l bơ\ jang gơ\h hơgei ‘no\h kăl lăng ba tru\h lơ\m tơdrong pơtho pơhra\m. Hrei au, tơchơ\t krao tơmơ\t ho\k kiơ\ trong ăn năm ho\k rim sơnăm ‘noh pă gan [lep bơih, tơdrong pơjao ăn rim dêh char ư\h kơ [lep lơ\m tơpă yan au. Tơ\ tơring Tây Nam Bộ hăm Tơring tơmăn To\k bo\k, lơ dêh char ăn năm ho\k lơ hlo\h tơdrong tơchơ\t ăn năm ho\k; hơdrơ\k dơ\ng m^nh [ar ư\h kơ đei tôm măt bơngai ăn năm ho\k nhen dêh char Bình Thuận lăp 74%... Jei đei bơngai mư\h ho\k đang bro\k v^h tơ\ tơring jei ư\h kơ đei tơmơ\t jang kơ yuơ tơdrong ho\k pơ hrăm ư\h kơ [lep tơdrong jang lơ\m tơring dăh mă tơdrong [iên che# pă đei vă tơmơ\t bơih. Ăn năm ho\k rim sơnăm ho\k đăi ho\k, kao đăng ‘no\h krao mơ\t ho\k kơ d^h kơ d^h tơ\ rim tơring, kơ yuơ lơ lo\h găh lơ đe o\h đei ăn năm ho\k tơ\ hnam trương te\h đak rong ‘me ư\h kơ đei gơ\h vă năm ho\k kơ jung dơ\ng.

Tơdrong tơpă yan au ‘nau kăl tơpl^h hloi găh trong jang tơgu\m djru păng tơdrong pơtho pơhra\m hăm sinh viên tơring ‘nau. ‘Ngoăih tơdrong jang atu\m lơ\m te\h đak, gô đei dôm tơdrong jang anai, kăl đei trong pơtho pơhra\m kơ d^h ăb rim tơring Tây Nam Bộ păng Tơring tơmăn To\k bo\k, [lep hăm rim hơdrung (Khơ me, Chăm, Hoa…). Te\h đak jei kăl tơmơ\t jên tơ iung pơjing hnam trương te\h đak rong ‘me păng hnam trương oei sa kơ ‘năr dơ\ng tro\ [lep hăm tơdrong ‘me\h vă ato\k tơ iung mu\k drăm-tơpôl kơ tơring au. ‘Ngoăih kơ ‘no\h lăng ba tru\h tơdrong pơtho ‘lơ\ng ăn đe ho\k tro, vei lăng năng tông tơ iung pơjing khu\l [ok thây kô pơtho tơ\ rim tơdrong ho\k pơ hrăm, mă kăl bơngai kang [o# [ok thây pơtho bơngai kon kông.

Jang kiơ\ kơ jăp ‘lơ\ng trong tơle\ch jang, tơdrong jang tơgu\m djru đơ\ng Đảng, Te\h đak găh ato\k tơ iung tơring kon kông, hlôi tru\h jơ ‘năr, rim tơring tơrang kơ tơring Tây Nam bộ păng Tơring tơmăn To\k bo\k tơle\ch jang kiơ\ hrơ\p m^nh ‘măng rim trong jang, lơ\m au ato\k kơtang bơ\ jang ‘lơ\ng khu\l bơ\ jang kăl hơyak pran ăn ato\k tơ iung mu\k drăm – tơpôl, lăng tru\h trong jang ato\k tơ iung kơ jăp ‘lơ\ng tơring kon kông, sơđơ\ng roi năr roi ‘lơ\ng hlo\h dơ\ng rim sơnong pơm tơm kơ d^h kơ kon bơngai.

VOV4: Ch^h 

Amazưt: Tơblơ\ nơ\r