Đơ̆ng rŏng ‘mi tih đak lơ̆p, lơ ŭnh hnam kon pơlei athei tơjră hăm tơdrong trong nơnăm lơ̆p ƀĕnh teh trôk, pơm mơmat tat lơ̆m tơdrong chă năm vih vơ̆t păng oei sa rim năr. Lơ hnam đei hư răm, tơglơh pơ blŭng, đak lơ̆p, pơm ăn tơdrong hơrih sa kơ kon pơlei mơmat tat, kơ ƀăh kơ ƀôch. Đak lŏk hrŏ pơm ăn teh trôk, râm rĕk păng dôm kơchơ̆t ‘mê̆ ‘mach pơm cham char kơnê̆ kơtang, pơm hơtŏk hơmơt kơ đei ƀôh jĭ jăn nhen jĭ klak chroh, pơ lŏ lĕch đe, jĭ hơkar dăh mă dôm tơdrong jĭ trong dui jơhngơ̆m... Tơ̆ hơnăp tơdrong ‘nâu, Anih vei lăng kon pơlei dêh char Đắk Lắk hlôi athei Anih vei lăng tơdrong Jĭ jăn pơjing dôm khŭl tơ jră hrĕnh, jang hơdai hăm rim khŭl lĭnh kŏng an, ƀô̆ đô̆i, khŭl kơdră tơring păng dôm anih jang pơgang tơlĕch jang pơdŭ akŏm râm rĕk, hơmet pơ ‘lơ̆ng hơkâu kon tơrong, pơm rơgoh đak. Dôm tơring đak hrơ̆ đei pruih pơgang pơlôch mur măih, tang găn hơmơt đei ƀôh jĭ jăn; jang hơdai hăm khŭl kơdră tơring vei lăng ‘lơ̆ng đak hum rơrao ‘nhao hơpĕch păng pơm rơgoh đak kuay hăm Cloramin B, hơdai hăm hơtŏk loi dơ̆ng dăr hơlen dôm tơdrong jĭ tơpoh đơ̆ng rŏng đak lơ̆p nhen pơlŏ lĕch đe, jĭ klak chroh, jĭ jŏng ti ƀơ̆r păng dôm tơdrong jĭ tơ̆ hơkar... Ƀak si Châu Trọng Phát – Phŏ Kơdră Anih vei lăng tơdrong jĭ jăn (CDC) dêh char Đắk Lắk tơbăt:

“Đơ̆ng ‘mi tih đak lơ̆p, hơkâu kon tơrong lôch, râm rĕk tôch kơ lơ kŭm hăm cham char đak đei ‘mê̆ ‘mach ‘noh hơmơt tôch kơ tih găh dôm tơdrong jĭ jăn gô đei ƀôh. Vă kơchăng tang găn jĭ jăn đơ̆ng rŏng ‘mi kial đak tih, hơdrol ‘noh nhôn hlôi đei dôm tơdrong jang roi tơbăt vă pơtho tơpôl găh tơ jră hăm ‘mi kial đak tih thoi yơ vă tang găn dôm tơdrong hơmơt ưh kơ pŭn ai ăn kơ dih kŭm nhen tang găn dôm tơdrong jĭ jăn đei ƀôh. Ƀơ̆t ‘mi kial đak tih hrŏ, CDC hlôi kơchăng tơlĕch jang lơ trong jang tang găn jĭ. Hơvơn bơngai jang jur tơ̆ tơpôl pơtho, dăr hơlen hơmet pơ ‘lơ̆ng cham char, tang găn jĭ jăn”.

Hơdai hăm dôm tơdrong jang tang găn, tơdrong jang khăm păng hơmet ăn kon pơlei lơ̆m păng đơ̆ng rŏng ‘mi tih đak lơ̆p đei Anih jang pơgang tôch kơ lăng kăl. Dôm anih jang pơgang tơ̆ tơring hlôi tơlĕch jang khăm hơlen, kơ̆p kư̆u, hơmet dôm tơdrong jĭ dei dei păng rơka yua đơ̆ng ‘mi tih đak lơ̆p, hơdai hăm pơvei ƀĕnh hơtuh pơgang, tơmam păng kơmăy kơmŏk pơgang kăl hloh. Gơnang đơ̆ng noh, kon pơlei tơring đak lơ̆p đei gơh yua tơtom hăm dôm pơvih pơvăn pơgang, tơ jur ƀiơ̆ ưh kơ pŭn ai găh jơhngơ̆m pran păng tang găn hơmơt đei ƀôh jĭ jăn đơ̆ng rŏng ‘mi kial đak tih pơrăm. Tiến sĩ Nguyễn Hữu Vũ Quang, Phŏ Kơdră Anih vei lăng găh jang pơgang Đắk Lắk tơbăt:

“ Anih jang pơgang hlôi vei kơjăp truh đĭ đăng bơngai jang kơ anih jang pơgang đơ̆ng hnam pơgang xăh truh hnam pơgang dêh char bơ̆jang prăt năr prăt măng vă vei sơđơ̆ng tơdrong jang khăm hơmet jĭ ăn kon pơlei kơtă hơnih hloi. Bơngai jĭ oei tơ̆ hnam pơgang athei đei vei lăng hơlen vă hoei kơ đei mơmat lơ̆m tơdrong jang khăm hơmet jĭ. Bơngai jang pơgang bơ̆jang 100% jô̆ hloi hnam pơgang dêh char Phú Yên so. Lơ̆m dôm năr ‘mi tih đak lơ̆p bơngai jang pơgang athei oei kơtă pơđĭ tơ̆ hnam pơgang tơring đơ̆ng blŭng ‘mi tih đak lơ̆p truh đak hrŏ vă tơ jră sơng iŏk vei lăng bơngai jĭ. Mă loi ‘noh jĭ bơngai jĭ kơdâu kơmăy plei lĕn, mưh đak kŭp, ưh kơ đei đak, anih jang pơjang athei hơvơn gre dŏng pĭt ŭnh sa pơtruh đak prăt dôm năr ‘mi tih đak lơ̆p. Anih vei lăng jang Pơgang oei hơvơn khŭl y ƀak si kơ dôm dêh char Hải Phòng, Đồng Nai, pơlei tơm Hồ Chí Minh… tơlĕch jang khăm hơmet jĭ tơ̆ dôm xăh đei ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng. Mă đơ̆ng pŭ lơ ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng păng hiong răm yua đơ̆ng ‘mi tih đak lơ̆p, dôm anih khăm hơmet jĭ lơ̆m tơring oei hơdrin hơmet pơ ‘lơ̆ng pơmat tat, pơvei tơdrong jang khăm hơmet jĭ, kơ̆p kư̆u tơtom ăn kon pơlei, hơdai hăm ‘noh jang hơdai kơjăp hăm dôm khŭl ƀak si năm jang tơgŭm vă tơtom vei lăng jơhngơ̆m pran ăn kon pơlei."

Gơnang đơ̆ng dôm tơdrong hơdrin hăt hot, hrơ̆ch đơ̆ng anih jang Pơgang, tơdrong jang vei lăng jơhngơ̆m pran ăn kon pơlei tơring đak lơ̆p tơ̆ Đắk Lắk hlôi đei pơvei hơnơ̆ng, tơtom, tơgop tang găn ƀiơ̆ hiong răm găh jơhngơ̆m pran, tang găn jĭ jăn păng jăh sơđơ̆ng tơdrong hơrih sa.

‘Mi kial hơbŭt, đak lơ̆p ưh lăp pơm hiong răm lơ găm mŭk drăm đĕch mă oei pơm ăn cham char ‘mê̆ ‘mach, pơrang jĭ, virus chek lar pơm tơlĕch tơdrong jĭ jăn, tôch hơmơt tơpŏh lanh, jing đei dôm tơdrong jĭ hơbuh tôch hơmơt. Vă kon pơlei băt trong vei lăng jơhngâm pran đơ̆ng rŏng kơ đak lơ̆p, ƀak si Lê Phúc – Phŏ Kơdră Anih vei lăng tơdrong jĭ jăn dêh char Đắk Lắk đei dôm nơ̆r roi tơƀôh tôch hơdăh tơ̆ hơla âu.

- Ƀak si ăi, đơ̆ng rŏng kơ đak lơ̆p, cham char oei xa đa ‘mê̆ ‘mach thoi yơ hă?

-Ƀak si Lê Phúc: Đơ̆ng rŏng kơ ‘mi tih đak lơ̆p, tơdrong krê kơ cham char ‘mê̆ ‘mach tôch dêh, ƀônh pơm tơlĕch 1,2 tơdrong jĭ. Cham char ưh đei rơgŏh ƀônh đei virus, pơrang jĭ, roi ‘yam, mrui, sơmĕch pơm tơpoh jĭ. Đơ̆ng rŏng kơ đak lơ̆p, đak lŏk tơ̆ng mă bơ̆n ưh đei hơmet rơgoh ‘nŏh gô jing đei pơrang jĭ pơm tơpoh jĭ.

Cham char ‘mê̆ ‘mach, đak ‘mê̆ jing đei lơ tơdrong jĭ jăn, mă loi ‘nŏh jĭ klak chroh. Đơ̆ng rŏng kơ ‘nŏh jĭ  tơƀoch, pơgơ̆n, pơkoch... Mưh cham char ‘mê̆ ‘mach, jơ̆ng ti ưh đei ôp rơgoh gô jing đei kơ man. Đak ưh rơgoh oei pơm tơlĕch jĭ măt. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh, cham char hơ uh oei jing tơdrong ‘lơ̆ng pơm tơlĕch pơrang jĭ, jing ƀônh đei jĭ hơnơ̆k hơdrap. Krê loi đơ̆ng rŏng kơ đak lơ̆p ‘nŏh tôch ƀônh đei jĭ pơlŏ lĕch đe. Yoa đei lơ anih đak tơ̆ng, jing anih pơm ăn hơngĕnh chek lar, cheh kơtăp, jing klanh đang kơ ‘nŏh jing hơngĕnh kăp bơngai, pơm tơpŏh jĭ pơlŏ lĕch đe đơ̆ng rŏng kơ đak lơ̆p.

Đơ̆ng rŏng kơ đak lơ̆p, lơ kon tơrong, nhŭng, rơmo lôch. Dôm kon tơrong lôch ‘noh athei ming akŏm, bŭ hŭt mă ‘lơ̆ng. Kon pơlei lê̆ kơ yoa ‘mêm kon tơrong, lôch bơih ră mă lei oei iŏk ƀuh xa. Athei pơm kiơ̆ mă ‘lơ̆ng tơdrong sŏng xa rơgŏh, nhă đak rŏ tŏ vă vei lăng jơhngâm pran.

- Bĭ, ƀak si hăm đei nơ̆r tơtă kiơ vă kon pơlei băt vei lăng ‘lơ̆ng jơhngâm pran kơdih đơ̆ng rŏng kơ ‘mi tih đak lơ̆p ưh?

-Ƀak si Lê Phúc: Đơ̆ng rŏng kơ đak lơ̆p, đak kuay đei đak lơ̆p ‘năi, lơ đak kuay đak lơ̆p tôch jrŭ. Inh tơtă ăn kon pơlei athei ôp hơmet đak kuay, mưh đak hrŏ ‘nŏh athei ƀôm tơlĕch đĭ đak ‘mê̆ lơ̆m đak kuay, tơdăh ưh đei điên ‘nŏh kuay tuh hăm ti vă đak da ƀiơ̆ kơsŏk, ‘mê̆, đơ̆ng rŏng kơ ‘nŏh iŏk pơgang pơm ăn đak hlăng rơgoh. Mưh đak pă đĕi kơsŏk bơih ‘nŏh tuh pơgang cloramin B kiơ̆ nơ̆r pơtho đơ̆ng Anih tơm vei lăng jang pơgang dơ̆ng, pơm thoi noh vă gơ̆h đei đak rơgŏh ‘lơ̆ng vă yoa.

Hăm tơdrong vei lăng kơdih kâu, vă huei đei jĭ klak chroh, bơ̆n athei sŏng xa tơmam rơgŏh, pai mă sĭ, nhă đak tŏ, lê̆ ƀuh, pai xa ‘nhĕm kon tơrong lôch. Athei pai xa tơmam sĭn, nhă đak tŏ, pai xa hăm đak rơgoh. Vă tang găn jĭ tơƀoch, kơman... kon pơlei athei vei lăng kơdih kâu mă ‘you rơgoh, athei yoa sơƀŏng ôp jơ̆ng ti, yoa mưh đak tih truh kon pơlei athei yak lơ̆m đak trôk, ‘mê̆ ‘mach, tôch ƀônh đei tơdrong jĭ tơƀoch, kơman. Kơna mưh jur tơ̆ đak ‘mê̆ athei ôp hơmet hăm sơƀŏng, hum mă rơgoh vă da ƀiơ̆ đei tơdrong jĭ tơ̆ hơkar. Găh noh dơ̆ng, cham char ‘mê̆ ‘mach oei jing anih ƀônh đei roi, oei roi ‘nŏh đa hơnhăk ba lơ tơdrong jĭ kiơ̆ tơmam xa mưh sư ‘yam, ‘ngoăih kơ ‘nŏh oei pơm tơlĕch 1,2 tơdrong jĭ kiơ̆ đơ̆ng dôm tơmam yoa, tơdăh ti pel ƀơm dôm tơmam ‘mê̆ đang kơ ‘nŏh pơpu tơ̆ măt ‘nŏh jing đei jĭ măt ƀrê. Kơlih thoi noh athei vei lăng jơ̆ng ti mă ‘you rơgoh.

Đơ̆ng rŏng kơ hơmet rơgŏh cham char, hơmet pơ ‘lơ̆ng đak kuay, anoh athei vei lăng rơgŏh ‘lơ̆ng tơmam xa kŭm nhen pơlôch hŭt klanh, pơchoh hŭt đak tơ̆ng vă phă hŭt anih hơngĕnh chek lar, pơm tơlĕch jĭ jăn./.

- Lei ah, bơnê kơ ih ƀak si, đei nơ̆r roi tơƀôh tôch đei yoa âu hơ.