VOV4.Bahnar - Lơ\m kơthơ pơtruh ăn Hop ako\m kon pơlei kon kông tơring pơbăh, khei 4-1946, Kơdră Hồ Chí Minh hlôi tơtă: “Kon pơlei Kinh dăh Thổ, Mường dăh Mán, Gia Rai dăh  Ê Đê, Xê Đăng dăh mă  Bahnar păng dôm hơdrung kon kông nai, adoi jing kon xâu Việt Nam, adoi jing ‘nho\ng oh klak klơm...” păng {ok xơkơ\t: “Bơ\n athei ‘mêm kơ eng dih băl, athei tơg^t dih băl, athei tơgu\m dih băl vă gơh đei jơnap atu\m kơ bơ\n păng kon mon kon xâu bơ\n”. Noh jing tơdrong tơm ăn kơ bơ\n xơkơ\t tơ iung pơjing teh đak roi năr roi gơh rơgei, hơto\k tơ iung kiơ\ pơkăp hơto\ dih băl, tơg^t dih băl jing tơdrong hơpơi atu\m kơ 54 hơdrung hơdre\ch ‘long oh lơ\m minh unh hnam. Duh yuơ đơ\ng noh, mă vei xơđơ\ng oei xa tơpă jue, kiơ\ đon bơnôh tơg^t dôm kơjă joh ayo\ kơ dôm hơdrung bơngai jing minh tơdrong kăp g^t lơ\m tơdrong tơ iung pơjing păng hơto\k teh đak.

Kơluơ\t teh đak Việt Nam kiơ\ dôm chăl pơgơ\r adoi chih ako\m păng xơkơ\t xơnong hơto\ dih băl đơ\ng rim hơdrung bơngai. Kơluơ\t xơnăm 2013, kơluơ\t đei hơmet hơto\k xơkơ\t găh xơnong pơm tơm kơdih kơ kon bơngai, xơnong kon pơlei, [ơ\t tơroi truh xơnong hơto\ dih băl đơ\ng dôm hơdrung bơngai hlôi đei chih hơdăh: “Teh đak Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam jing teh đak pơyu\p jing minh kơ dôm hơdrung bơngai atu\m erih jang xa lơ\m teh đak Việt Nam. Rim hơdrung bơngai hơto\ dih băl, tơguăt tơguăl, tơg^t păng tơgu\m dih băl atu\m hơto\k tơ iung; ka#m kang rim tơdrong pơm tơklah đon kon pơlei. Nơ\r pơma kơ teh đak noh nơ\r Việt. Rim hơdrung bơngai gơh chă yua nơ\r pơma, chư chih, răk vei um ai joh ayo\ kơ hơdrung hơdre\ch po, che\p vei dôm khôi juăt jue păng joh ayo\ ‘lơ\ng ro\ kơ po. Teh đak pơm kiơ\ trong pơkăp hơto\k tôm tơdrong păng pơm trong hiôk vă tôm hơdrung bơngai kon kông che\p vei tơdrong pran po, atu\m hơto\k tơ iung hăm teh đak” (Tơdrong 5). “Rim bơngai adoi hơto\ dih băl lơ\m kơluơ\t. Ưh đei bu [ơm tơklah oei xa lơ\m tơdrong erih ch^nh tr^, kon pơlei, mu\k drăm, ho\k pơhrăm joh ayo\, tơpôl” (tơdrong 16).

Hăm đon kơche\ng rim kon pơlei adoi đei vei xơđơ\ng tơdrong vang jang lơ\m tơngăm ch^nh tr^, vang jang Kơdră kơpal kơ teh đak păng tơpôl, gơh le\ch măt tơgar jang lơ\m Kuôk ho#i păng Ho\i đo\ng kon pơlei dôm jăl jang, dôm xơnăm tơje# âu kơso# bơngai kon kông vang jang lơ\m khul kơpal ch^nh tr^ roi năr roi tơ\k lơ. Kơso# bơngai kon kông jang tang măt ăn Kuôk ho#i hơnơ\ng đei lơ pơtêng hăm kơso# măt kon pơlei. 

Jo# truh đ^ xơnăm 2019, Kuôk ho#i hlôi tơbang pơtơ\ng 108 kơluơ\t, hloh 30 tơdrong tơchơ\t đei chih tơre\k truh tơdrong kon pơlei kon kông. Trong tơle\ch jang hăm kon pơlei kon kông yuơ Jơnu\m pơgơ\r teh đak păng rim anih jang tơm, anih jang kơpal chih ako\m đei 118 kơsa#p, lơ\m noh đei 54 tơdrong pơkăp, pơm jang kơtă tơgu\m hơto\k mu\k drăm – tơpôl tơring kon pơlei kon kông, groi kông...

Kiơ\ Kơdră Anih jang găh bơngai kon kông Đỗ Văn Chiến, xơnong kơ kon pơlei kon kông jing minh lơ\m dôm xơnong kăp g^t kơ kon bơngai, oei lơ\m gru\p xơnong kon pơlei – ch^nh tr^ hlôi đei kơluơ\t apu\ng plenh teh tơchơ\t gơnăl. Tơ\ Việt Nam, kon pơlei kon kông roi năr roi hiôk hian hloh lơ\m tơdrong hơto\k găh rim tơdrong, tơgop lơ\m hloh lơ\m tơdrong jang atu\m kơ teh đak. Dôm xơnăm kơ âu, gơnơm đei trong tơle\ch jang tro\ [lep đơ\ng Đảng păng teh đak, tơdrong jang mu\k drăm, tơpôl tơ\ dôm tơring kon pơlei kon kông păng groi kông đei hơto\k [ôh hơdăh. Tơdrong đei jơnei âu jing dôm tơdrong bơ\ng pang hơdăh lơ\m tơdrong vei hơlom ‘lơ\ng păng hơto\k xơnong kơdih ăn bơngai kon kông pơma adro# păng xơnong kơdih kơ kon bơngai pơma atu\m tơ\ Việt Nam:  Xơnăm 2019 noh Anih tơm Ch^nh tr^ hlôi pơgơ\r xơkơ\t 15 xơnăm pơm kiơ\ Tơchơ\t 24. {an cha#p hanh Trung ương Đảng jăl 9 găh tơdrong jang kon kông păng kiơ\ tơdrong pơkăp hơlen lơ tơdrong păng Anih tơm Ch^nh tr^ hlôi drơ\ng lăp tơbang tơchơ\t kơso# 65 pơtoi pơm kiơ\ Tơchơ\t 24 găh tơdrong jang bơngai kon kông lơ\m chăl ‘nao dang ei. Anih tơm ch^nh tr^ ling lang xơkơ\t pơyu\p minh đon, pơyu\p minh đon jing tơdrong kon kông jing tơdrong jang kăp g^t kơ kăch  mạng Việt Nam păng tơchơ\t kăp g^t, kơpal hloh noh jing rim bơngai kon kông hơto\ dih băl tơguăt tơguăl tơg^t, tơgu\m dih băl atu\m ato\k tơ iung. Kiơ\ tơchơ\t noh mă pơtơm đei dôm tơdrong tơchơ\t jang kơ teh đak đei tơdrong phara kơdih.

Mă Đảng, Khul kơpal teh đak hơnơ\ng lăng tơdrong kon kông păng tơguăt rim kon pơlei kon kông jing trong jang tơm, đunh đai kơ tơdrong jang kăch mạng, mă lei yuơ đei đơ\ng dôm tơdrong phara đunh đai găh joh ayo\, trong erih xa păng tơring oei jang, dang ei duh oei đei tơdrong tơklah đon lơ\m tơpôl hăm bơngai kon kông, pơrăm truh tơdrong hơto\k tơ iung hơto\ dih băl đơ\ng rim hơdrung bơngai kon kông păng tơdrong hơto\k tơ iung atu\m kơ teh đak.

Tiên sih Nguyễn Công Thảo (Anih ho\k hơlen găh bơngai kon kông – Anih Ho\k hơlen khoa ho\k tơpôl Việt Nam) ăn tơbăt: "Dôm tơdrong pơtơ\ng tam mă hơdăh tro\ găh bơngai kon kông dang ei oei [ôh lơ\m tơdrong tơroi tơbăt tơpôl, mă hăt noh lơ\m mạng tơpôl bôl lơ”. 

Tơdrong tơm noh đe adro# kơleng lăng hăm minh păh tơdrong mă hơko\m hloi jing đon bơnôh kơ minh hơdrung bơngai, dăh mă adro# kơleng lăng hăm minh hơdrung bơngai kon kông mă hơko\m jing đon bơnôh dôm hơdrung bơngai kon kông nai adoi thoi ăi".

Tơdrong tơroi ưh đei tôm, hlôh vao ưh kơ tro\ găh tơpôl bơngai kon kông gô pơjing lơ um ai kon kông jing dôm bơngai ưh hơbe\ch, bơngai tơ\ ‘nguaih, bơngai kăl đei ‘mêm bơnat, bơngai kue. Noh jing đon kơche\ng tơklah, chere, năm hơlơ\k hăm trong pơkăp đơ\ng teh đak.

Hăm tơdrong mă lơ trang mạng tơpôl chă bieh pơjing um ưh kơ tro\, pho\ noh hăm đon tơklah pơchê bơngai kon kông, năr 17/4, Anih jang găh Bơngai Kon kông hlôi tơbang hla bar pơkăp ră hơdăh, tơdrong âu hlôi “pơm ‘me# joh ayo\ hơdrung kon kông” păng pơtruh nơ\r hăm Anih tơm Tơroi tơbăt xek tơlang, tang găn đei tơdrong pơrăm kơne# truh tơdrong tơguăt tơguăl tôm kon pơlei đơ\ng Đảng păng teh đak. ‘Nâu ưh kơx^ jing tơdrong ‘nao mă đei [ôh đơ\ng đunh lơ xơnăm kơ âu bơih.

Hlôi đei lơ tơdrong pơma đam găh tơroi tơbang joh ayo\, khôi kră xơ\ kơ kon pơlei kon kông đei pơgơ\r lơ\m dôm xơnăm kơ âu. Păng tôm adoi tơle\ch pơkăp noh, vă xek tơlang tơdrong tơroi tơbăt ưh kơ tro\, ưh đei tôm tong pơm đei tơdrong tơklah chere dih băl đơ\ng rim hơdrung kon kông, kăl hơto\k xơnong jang kơ dôm anih jang tơroi tơbăt dơnơm. Rim bơngai chih hla bar tơroi duh kăl đei pơhrăm, hơmet tôm hlôh vao găh tơdrong kon kông, vă đơ\ng noh mă chih tơle\ch lơ [ai chih tro\ tơpă găh tơpôl 53 hơdrung bơngai kon kông, dar deh tơpuh le# tơdrong pơlan xă kư\ kă đơ\ng dôm trang mạng điê#n tưh dang ei. Nhen yă Chu Thị Thu Hằng, Pho\ Kơdră Chih ako\m hla bar tơroi Joh ayo\ hlôi xơkơ\t: Kăl hơto\k hlôh vao, xơnong jang đơ\ng rim bơngai chih hla bar tơroi. Inh [ôh rim bơngai chih hla bar tơroi kăl đei ho\k găh lăm âu mă tơnăp. Inh noh jing bơngai hơnơ\ng chih [ai noh ăh đo\k [ai mă bơngai yơ chih mă hlôh vao kloh kle\ch noh [ai chih tôch tơnăp. Mưh bơ\n adro# kơdâu kiơ\ tơdrong kơtơ\ng ang, mưh bơ\n ưh đei tơpă hlôh vao găh mu\k drăm kăp g^t noh păng bơ\n jang ưh đei tơnăp xơnong jang po, ưh đei hơlen kloh kle\ch noh [ai chih bơ\n duh nhen [ai chih tơbang lang xă pơgia la lơ\m [ăo nai đe\ch.

Lan chih păng rapor