Lơ̆m 1 hơnih tĕch mơdro cheh phe iĕ tơ̆ trong Lê Duẩn, phường Buôn Ma Thuột, dêh char Đắk Lắk, mŏ Huỳnh Thị Thanh Thủy tơroi đon tơtăm bơngơ̆t ƀơ̆t kơtơ̆ng tơroi lơ tấn cheh phe ƀôt hrâu hăm hơƀo, tơh, hoă chơ̆t đei chă ƀôh kơtă tơ̆ tơring tơm cheh phe kơ tơring Tŏk bŏk - Tây Nguyên:

“Pơma atŭm ĭnh cheh phe lai kŭm athei đei. Rim pơgê ‘noh pơm cheh phe huch ăn kơdih păng ăn pơđĭ hnam hloi mă dang ei kơtơ̆ng roi tơbăt găh cheh phe ‘mê̆ tôm kơloăi thoi noh ‘noh bơngơ̆t dêh. Tơdrong ‘nâu athei đei anih jang kơpal mơ̆t jang mưh ưh nhen thoi âu kon pơlei huch băt dôm yơ đunh bơih ưh kơ băt đei ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng kiơ truh jơhngơ̆m pran ưh”.

Ưh khan lăp hơdrô̆ mŏ Thủy, ‘nhŏng Trương Lê Quân tơ̆ phường Ea Kao, dêh char Đắk Lắk kŭm tơtăm ƀơ̆t rơih răt cheh phe ƀôt kơplăh ‘nâu:

“Ĭnh hơnơ̆ng huch cheh phe kơna ling lang rơih tơmam ‘lơ̆ng, đei hla ar pơkăp. Mă lei âu ki kŏng an chă ƀôh 1 tơdrong pơm ya cheh phe, lơ̆m noh đei hơnăn ‘lơ̆ng OCOP, pơm ăn kơ ĭnh tôch kơ tơtăm, bơngơ̆t.”

Đắk Lắk đei hơnăn krao ‘noh hơnih tơm cheh phe, hăm teh pơtăm să hloh 210.000 hek tar, cheh phe jô̆ păh lăp đei 500.000 tấn  mĭnh sơnăm. Cheh phe Buôn Ma Thuột hlôi đei asong hla ar pơkăp teh pơtăm, tơƀôh hơdăh hơnăn Robusta ‘lơ̆ng kơ Việt Nam.

Mă lei, dôm tơdrong cheh phe ƀôt hrâu hăm hơƀo, tơh, tơ̆ Phú Yên (so) – dang ei ‘noh Đắk Lắk dăh mă tơ̆ Gia Lai, hăm kơhrĕng kĭ tơmam ưh kơ ‘lơ̆ng... tŏk bŏk pơm ăn bơngai răt yua pă gan lui.

Tôch kơ tơtăm, 1,2 anih tĕch mơdro hơlĕnh pơgơ̆m oei pơklep hơnăn  “OCOP”, “cheh phe rơgoh”, “tơmam ‘lơ̆ng tơring”, ƀơ̆t mă tơdrong hơlen lăng oei pơhơi. Tơpă yan âu tơlĕch ăn long nol tih ăn kơ dôm anih tĕch mơdro jang sa tơpăt. Ƀok Trần Đình Trọng, Kơdră vei lăng 1 hơp tak xăh pơm tơlĕch cheh phe ‘lơ̆ng tơ̆ Đắk Lắk, roi tơbăt:

“Kơjă cheh phe ‘lơ̆ng hrei ‘nâu dang 200.000 hlak jên 1 kĭ. Ƀơ̆t mă dôm anih pơm cheh phe hrâu lăp lê̆ 10% cheh phe, uơ oei dơ̆ng ‘noh tơh, hơƀo ‘noh kơjă tĕch lăp hloh 100.000 hlak jên 1 kĭ, ƀơ̆t lăp đei hơnih lăp 90.000 hlak jên 1 kĭ. Bơngai răt yua ƀôh reh ‘noh răt, ưh kơ ê tơgŭm ăn cheh phe ya. Tơdrong ‘nâu pơm pơmat tat ăn kơ nhôn ƀơ̆t tơchă anih tĕch ăn tơmam rơgoh lơ̆m teh đak.”

 Hrei ‘nâu, tơdrong pơkăp ‘lơ̆ng ki thuơ̆t hăm cheh phe ƀôt hơdrĕng ot tơ̆ Việt Nam oei pơhơi pơting hăm tơdrong jang 1 anih jang kơ ti  đô lar. Tơdrong hơgăt găh kơsô̆ cafein tôch ai 1% găh lơ hơlen lăng tơ̆ hla ar, ưh kơ đei hơlen lăng đơ̆ng hơnơ̆ng, ƀơ̆t mă trong phak oei hơiơch. Lơ tơring asong hla ar pơkăp OCOP kiơ̆ lơ̆m hla ar hô sơ tơmam, tam mă hơlen lăng ‘lơ̆ng yan âu mưh chơ tĕch.

Ƀok Trịnh Đức Minh, Kơdră Khŭl jang Cheh phe Buôn Ma Thuột, akhan ‘meh vei kơjăp anih dơ̆ng tơm cheh phe, athei tang găn hơlĕnh pơgơ̆m đơ̆ng tơm:

“Ƀơ̆t măt, kăl kơ hơtŏk loi dơ̆ng hơlen lăng, dăr lăng tơdrong ‘lơ̆ng đơ̆ng tơmam hơnơ̆ng, tơpăt vă pơm tơlĕch yak mơ̆t lơ̆m tơdrong ‘lơ̆ng. Tơgŭm anih mơdro sa pơjing kơmăy tơchă băt anih pơm tơlĕch rơđăh, jang hơdai kơjăp đơ̆ng anih jang vei lăng, anih roi tơƀôh păng kon pơlei jang chŭn mir. Hơdai hăm ‘noh, hơtŏk ‘lơ̆ng đon hlôh vao bơngai răt yua vă đe sư băt trong rơih iŏk cheh phe tơpă, ‘lơ̆ng, đei hơnăn lui ngeh.”

Mĭnh kơchŏk cheh phe rơgoh ưh khan lăp jing tơdrong huch ‘lơ̆ng, mă oei jing hơnăp jang vei lăng jơhngơ̆m pran bơngai răt yua, vei lăng đon lui ăn kơ dôm hơnăn Cheh phe Việt Nam pơma atŭm păng Cheh phe Buôn Ma Thuột pơma hơdrô̆. Lăp mưh đon lui đei vei lăng, Đắk Lắk păng dôm tơring cheh phe lơ̆m teh đak mă tơpă yak mơ̆t lơ̆m jăl trong hơtŏk tơiung kơjăp ‘lơ̆ng.