VOV4.Bahnar -  Lơ\m tơ drong tơ roi ‘măng hop ako\m mă 9, gie\ng âu ki, Kuôk ho#i hlôi ‘măn jơ mơ\ng Khu\l dăr hơ len păng pơ ma dơ nu\h găh hla ar pơ tôch dăr hơ len “ Tơ drong jang kiơ\ trong jang tơ gu\m, khôi luơ\t găh tang găn pơm pơ răm hơ io\h”. Tơ blang hơ len dôm tơ drong ư\h tam ‘lơ\ng đơ\ng tơ drong tang găn pơm pơ răm hơ io\h, [ơ\t rim năr jo# păh lăp đei 7 ‘nu hơ io\h đei đe pơm pơ răm, 1 sơ năm đei 38 ‘nu hơ io\h đei pơ lôch, 133 ‘nu hơ io\h j^ rơ ka păng 1 rơ bâu 286 ‘nu hơ io\h đei đe pơm pơ răm… Kiơ\ kơ rim bơ ngai tang măt, ‘nâu j^ dôm kơ so# tôch kơ krê hơ mơt mă tơ drong tơm pơm g^t kăl ‘no\h ư\h kơ đei 1 trong jang vei lăng jơ nei.

Hla ar chih tơ roi đơ\ng Khul dăr hơ len ăn [ôh, đơ\ng khei 01/2015 truh 6/2019, đei 8.400 tơ drong pơm pơ răm đe hơ io\h đei chă [ôh, sek tơ lang; hăm 8.700 ‘nu hơ io\h pu\ răm. ‘Ngoăih kơ ‘no\h, oei đei lơ hơ io\h đe pơ go\ bơ\ jang ưh tro\ hăm tơ drong hơ găt đơ\ng luơ\t, hơ io\h đe hu\t hơ chăng păng hơ io\h io\k unh om hrôih.

Lơ\m jơ hop ako\m, bơ ngai tang măt Tăng Thị Ngọc Mai, khul Trà Vinh; bơ ngai tang măt Phạm Văn Hòa, khul Đồng Tháp roi tơ [ôh lơ tơ drong pơ răm đe hơ io\h, [ât lăp đei kơ tă hloi lơ\m hnam tơ no\ păng hnam trưng. Tơ blang dôm tơ drong ưh hơ iă lơ\m tơ drong tang găn đe pơ răm hơ io\h mưh rim năr jo# păh lăp đei 7 ‘nu hơ io\h pu\ răm, bơ ngai tang măt Phạm Văn Hòa akhan: tơ pă tơ\ yăn âu oei đei lơ hơ io\h răm kơ đe [ơ [rơh mă lei tam đei chă [ôh tơ tom: “Mă loi j^ dôm tơ drong te\h dong lơ\m hnam tơ no\, đei đơ\ng bơ ngai juăt lơ\m hnam, pơm pơ răm găh hơ kâu jăn păng jơ hngâm pran đe hơ io\h. Tơ drong jang dăr hơ len, chih jo# tam mă tôm, tơ drong ‘nâu tơ roi tam mă tro\ găh  tơ drong te\h dong, [ơ [rơh đe hơ io\h păng hơ năp jang đơ\ng dôm an^h jang kơ pal, tơ ring tơ rang găh vei lăng, năng tông đe hơ io\h tam mă gan ‘lơ\ng. Bơ ngai pơ răm, [ơ [rơh hơ io\h tôch lơ, đei tơ drong ho\k pơ hrăm, sơ năm ‘lo\, tơ drong jang pha ra băl, lơ bơ ngai j^ kơ tum kơ to\ng đe hơ io\h, bơ ngai juăt hăm hơ io\h đei truh 90 %, đei bơ ngai j^ thây kô, bơ ngai jang tơ\ an^h pơ tho pơ hrăm, bơ ngai jang ăn te\h đak, bơ ngai kră”.

Đei đon tơ che\ng lei lăi thoi âu, bơ ngai tang măt Nguyễn Ngọc Phương khul Quảng Bình pơ ma hơ dăh tơ drong ưh tam đei m^nh trong jang vă vei lăng ‘lơ\ng ăn hơ io\h: “Tôch sơ ‘ngon, đunh đunh tơ pôl [ôh đei dơ\ng dôm tơ drong, bơ ngai vei rong, thây kô te\h dong đe hơ io\h tôch kơ krưp păng đunh khei ‘năr ưh kơ băt. Dôm tơ drong ‘no\h tơ [ôh hơ dăh tơ drong krê hơ mơt đơ\ng te\h dong, [ơ [rơh đe hơ ioh. Đe o\h mă đơ\ng adrin tơ jră plơ\, krao ap^nh do\ng, tơ kêng ră mă lei oei tam mă đei 1 trong vei lăng ‘lơ\ng ‘mơ\i. Tơ drong ‘nâu pơm ăn kơ bơ\n ưh gan lui, oei đei dôm yơ hơ io\h krao hơ pơi tơ gu\m do\ng mă ưh đei nơ\r tơl tơ blang dơ\ng? Oei đei dôm yơ bơ ngai khe\nh kơ ne# oei hơ nơ\ng pơm glăi luơ\t tam đei rôp, sek tơ lang dơ\ng?

Tơ blang găh dôm tơ drong tơm, dôm bơ ngai tang măt akhan, yoa [ơm ưh ‘lơ\ng đơ\ng tơ drong jang xa chăl ‘nao; jơ hngâm đon tơ pôl roi ưh ‘lơ\ng đơ\ng 1 khul bơ ngai yơ ‘no\h; tơ drong et tơ drô, [ier, yoa kơ chơ\t iung ranh jơ hngâm tam đei găn ‘lơ\ng; lăng phim te\h dong băl, lăng dôm tơ drong tơ roi ưh kơ ‘lơ\ng lơ\m mang tơ pôl, Internet âu to…. Sư [ơm kơ ne# truh tơ\ đe hơ io\h. Bơ ngai tang măt Hoàng Thị Hoa, khul Bắc Giang; bơ ngai tang măt Nguyễn Thị Thủy, khul Bắc Kạn păng lơ bơ ngai tang măt nai akhan: Internet, mang tơ pôl hơ nhăk ba lơ tơ drong ‘lơ\ng, hơ to\k đon hlôh vao, pơ dơ\h ngôi, mă loi j^ hăm đe hơ io\h tơ\ tơ ring hơ tăih yăih, mă lei dôm tơ drong kơ ne# đơ\ng sư ku\m jing tơ drong tôch krê hơ mơt hăm hơ io\h ‘năi. Bơ ngai tang măt Nguyễn Thị Thủy tơ blang: “Rim năr đei hlo\h 720 rơ bâu um rup pơ răm, [ơ [rơh đe hơ io\h đei hơ to\k tơ\ mang, hăm lơ um rup te\h dong tôch kơ ne#. Tơ drong dăr hơ len ăn [ôh, mưh 4 ‘nu hơ io\h đei jet hơ len ‘no\h đei 1 ‘nu hơ io\h akhan hlôi đei tơ drong sơ ‘ngon mưh yoa mang tơ pôl. 1/3 kơ so# hơ io\h ăn tơ băt sư io\k đei nơ\r tơ hli lơ\m mang păng kơ so# hơ io\h dro\ kăn đei đe tơ hli lơ hlo\h 3 ‘măng hơ io\h dro\ nglo. Mă 2, găh tơ drong pơm glăi, kiơ\ đơ\ng hơ len năng lơ tơ drong ăn [ôh, hăm kơ măy mang tam mă lai yơ đe pơ răm, [ơ [rơh hơ io\h [ônh nhen hrei ‘nâu. Tơ drong pơ ve\r đơ\ng lơ bơ ngai ‘no\h chih măt ya, pơ jing mă ưh ‘no\h mât lơ\m dôm trang web chă pơ hlu\ đe hơ io\h”.

Dôm bơ ngai tang măt akhan, đơ\ng 2015-2019, hlôi tơ le\ch 83 hla ar chih luơ\t [ơm truh tơ drong tang găn đe pơ răm hơ io\h. Lơ\m no\h, đei 18 luơ\t, 30 hla ar chih hơ găt luơ\t, tơ drong tơ chơ\t đơ\ng Khul kơ dră te\h đak păng Thủ tướng te\h đak păng lơ hla ar chih đơ\ng tơ ring hai. Rim hla ar chih adoi tơ [ôh hơ dăh trong tang găn pơ răm đe hơ io\h. Mă lei, lăng lơ\m te\h đak tam đei trong jang rơ đăh kiơ chih tơ [ôh tôm lơ\m 1 tơ drong jang, hăm lơ trong jang ‘lơ\ng vă tang găn đe pơ răm hơ io\h. Bơ ngai tang măt Nguyễn Văn Hiển, khul Lâm Đồng athei: “Kiơ\ inh An^h tơm vei lăng tơ drong jang athei jang hơ doi hăm dôm an^h jang kơ pal kơ Khul kơ dră te\h đak, athei dăr hơ len mă ‘lơ\ng vă chih jo# tôm kơ so# hơ io\h răm kơ đe [ơ [rơh lơ\m khei ‘năr âu ki. Đei hloi đe hơ io\h đei đe pơ go\ jang, tơ rôp, te\ch mơ dro, hu\t hơ chăng păng dôm tơ drong pơ răm nai hai nhen tơ drong hơ găt lơ\m Luơ\t vei lăng Hơ io\h. ‘Nâu j^ tơ drong tôch g^t kăl vă tơ dra hơ drol tơ drong pơ răm, [ơ [rơh đe hơ io\h tơ\ hơ năp kơnh ku\m nhen pơ yoa ăn tơ drong pơ jing trong jang lơ\m chăl ‘nao. Atu\m hăm ‘no\h lơ\m nơ\r athei vă chih lơ\m tơ drong tơ chơ\t kơ Kuôk ho#i athei chih hơ dăh rim tơ drong vă găn [iơ\ tơ drong glăi păng hơ io\h pu\ răm đơ\ng đe [ơ [rơh lơ\m 5-10 sơ năm truh, ku\m hăm dôm trong jang păng pơ jao hơ dăh hơ năp jang ăn dôm an^h jang, khul jang kơ pal”.

Lơ nơ\r pơ ma athei tơ plih ‘nao, tưk hơ to\k tơ drong roi tơ băt, pơ tho tơ [ôh luơ\t vei lăng hơ io\h, rong păng pơ tho pơ hrăm ăn hơ io\h vă hơ to\k đon hlôh vao ăn kon pơ lei. Hăm hnam trưng, athei ‘măn jơ năr pơ tho mă lăp vă roi tơ băt, pơ tho tơ [ôh luơ\t, kăl loi j^ dôm trong tang găn đe pơ răm. Hăm unh hnam athei roi tơ [ôh ăn hơ io\h trong vei lăng kơ dih tơ\ hơ năp dôm bơ ngai kơ ne# ‘me\h tơ rôp hơ io\h, tơ dăh đe hơ io\h pơm glăi athei đei trong tơ gu\m, ‘mêm mơ nat, pơ tho tơ [ôh ăn, ưh gơ\h te\h dong hơ io\h. Atu\m hăm ‘no\h, hơ to\k tơ drong đei yoa đơ\ng chă dăr hơ len, sek tơ lang tơ drong yoch pơ răm, [ơ [rơh đe hơ io\h.

Lại Hoa - VOV1: Ch^h

Dơ\ng: Tơ blơ\