VOV4.Bahnar - Gie\ng âu ki, An^h tơm vei lăng tơ drong jang xa, linh j^ rơ ka păng tơ pôl jang hơ doi hăm An^h mong jên tơ gu\m ăn hơ io\h kơ Liên hợp quốc (Unicef) pơ gơ\r hop ako\m “Pơ jing trong jang kơ te\h đak tang găn te\h tôn, pơ răm đe hơ io\h”. Hop ako\m tơ le\ch păng pơ ma nuh lơ trong jang g^t kăl, hơ met pơ ‘lơ\ng mơ mat tat, pơ long nol hrei ‘nâu lơ\m tơ drong tang găn te\h tôn, pơ răm đe hơ io\h vă pơm lăp hăm rim tơ drong lơ\m chăl ‘nao.

Kiơ\ kơ so# chih jo# đơ\ng An^h vei lăng jang pơ gang apu\ng plenh te\h (WHO), pơ hlom năng lơ\m plei te\h đei dang 150 triu ‘nu hơ io\h dro\ kăn păng 73 triu ‘nu hơ io\h dro\ nglo pu\ răm đơ\ng đe te\h tôn păng tơ rôp. Châu Á Thái Bình Dương j^ tơ ring đei kơ so# hơ io\h răm kơ đe te\h tôn păng tơ rôp lơ. Hla ar chih tơ roi đơ\ng An^h tơm vei lăng Ko\ng an ăn [ôh, sơ năm 2018, lơ\m te\h đak đei hlo\h 1.500 tơ drong pơ răm đe hơ io\h, hăm 1.669 ‘nu bơ ngai pơm glăi, pơ răm 1.579 ‘nu o\h, lơ\m no\h đei 1.293 ‘nu o\h răm kơ đe tơ rôp.

Găh no\h dơ\ng, tơ drong te\h băl tơ\ hnam roi roi đunh roi to\k, ho\k tro te\h băl lơ\m păng ‘ngoăih kơ hnam trưng, thây kô te\h pơ j^ ho\k tro. Lơ tơ drong te\h tôn, pơ răm đe hơ io\h pơm tơ to\ đon tơ pôl. Lơ\m dôm tơ drong plăh găn, tơ gu\m ăn hơ io\h răm kơ đe te\h tôn kiơ\ đơ\ng kơ so# điên thoăi tơm kơ te\h đak vă vei lăng hơ io\h (111) lơ\m 2 sơ năm 2017-2018, đei vă je# 60% hơ io\h răm kơ bơ ngai juăt, rông [ôt tơ rôp, bơ ngai lơ\m hnam đei 21%, thây kô, bơ ngai jang tơ\ hnam trưng hlo\h 6% păng dôm bơ ngai nai vă je# 14%.

Kiơ\ yă Nguyễn Thị Hà, Pho\ Kơ dră tơm vei lăng tơ drong jang xa, linh j^ rơ ka păng tơ pôl, dôm tơ drong te\h tôn, tơ rôp đe hơ io\h, mă loi j^ dôm khei ‘năr tơ je# âu tôch krê, hơ mơt. Lơ tơ drong [ơm truh te\h tôn păng pơ răm đe hơ io\h tam đei sek tơ lang tơ păt yoa luơ\t [ơm truh tơ\ đe hơ io\h oei đei lơ tơ drong chih tam tôm:

“Tơ drong hơ găt đơ\ng luơ\t, chih hơ dăh dôm tơ drong [ơm truh vei lăng hơ io\h, tang găn te\h tôn, tơ rôp đe hơ io\h oei chă hơ len năng, athei chih hơ met pơ ‘lơ\ng. Pơ tih gia, Tơ drong hơ găt păng pơ tho tơ [ôh găh chih tơ băt dôm tơ drong vă tơ pu\ yoch tơ rôp  đe hơ io\h hơ la kơ 16 sơ năm oei tam mă rơ đăh; dôm tơ drong hơ găt găh 1 trong tơ kêng ‘lơ\ng, đei tơ drong vang jang kơ jăp đơ\ng dôm an^h jang tư phap hăm dôm an^h jang, khul gru\p vei lăng hơ io\h, io\k đơ\ng tơ drong khăm hơ len phap y truh sek tơ lang, pơm pơ hơi jơ hngâm, ăn hơ io\h oei xa hơ dai ‘lơ\ng hăm tơ pôl mưh pơ gơ\r sek tơ lang tam mă hơ dăh, ưh jăh chih hơ met ming...”

Tơ drong te\h tôn, pơ răm đe hơ io\h ‘no\h j^ tơ drong đei jơ\p lơ\m plei te\h păng roi vă to\k, mă loi lơ\m chăl internet, mang tơ pôl roi đunh roi đei lơ bơ ngai io\k yoa. Nơ\r tơ kêng tơ hlâu roi lơ, mă lei ku\m hơ nhăk ba lơ tơ drong tơ roi [ơm ưh ‘lơ\ng truh tơ\ đe hơ io\h, [ơm kơ ne# truh tơ drong jang tang găn te\h tôn, pơ răm đe hơ io\h. Yă Lê Hồng Loan, Kơ dră pơ gơ\r tơ drong jang vei lăng hơ io\h, An^h mong jên tơ gu\m hơ io\h Liên hợp quốc tơ\ Việt Nam akhan, tơ drong pơ jing trong jang kơ te\h đak vei lăng đe hơ io\h ưh lăp ako\m lơ\m dôm tơ drong jang đunh đai dăh mă dôm trong jang kăl kơ plăh dang ei hloi đe\ch.

Vei lăng hơ io\h athei vang jang tơ\ rim an^h, bơ\ jang hơ doi kơ jăp, đei yoa đơ\ng rim an^h jang kơ pal, tơ ring tơ rang mưh chih pơ jing, pơ gơ\r jang kiơ\ luơ\t păng dôm tơ drong vei lăng đe hơ io\h. An^h jang, khul gru\p, hnam trưng, unh hnam, rim bơ ngai athei vang vei lăng đe hơ io\h. Tơ drong vei lăng hơ io\h athei pơm ‘lơ\ng khôi luơ\t, trong jang, tơ drong hơ găt đơ\ng an^h jang kơ te\h đak tơ le\ch. Yă Lê Hồng Loan đei nơ\r tơ tă:

“Bơ\n athei hơ to\k tơ drong vei lăng hơ io\h tơ\ rim an^h jang, đei hloi tơ drong vang jang đơ\ng An^h vei lăng tơ drong jang xa, linh j^ rơ ka păng tơ pôl, an^h jang pơ gang, pơ tho pơ hrăm, ko\ng an, tư phap. Đei hla ar luơ\t păng chih hơ dăh hơ năp jang ku\m nhen trong tơ gu\m ăn dôm khul gru\p tơ pôl vang bơ\ jang vei lăng hơ io\h. Dôm tơ drong vei lăng hơ io\h hlôi chih tơ băt lơ\m luơ\t mă lei tam mă chih hơ dăh tơ drong jang yơ đei luơ\t hơ tă athei pơm kiơ\ nhen tơ drong roi tơ [ôh, hơ met ming jơ hngâm đon ăn hơ io\h răm đơ\ng đe te\h tôn, veh ver tơ drong lăp năm ngôi, hơ păh tơ mam đe\ch. Chih tơ le\ch dôm tơ drong hơ găt pơ tho vei lăng hơ io\h tơ\ jơ\p tơ ring vă rim an^h jang kơ te\h đak ku\m nhen khul gru\p tơ pôl tơ\ ‘ngoăih vang jang ‘lơ\ng ngăl.”

Lơ\m hop ako\m, dôm bơ ngai juăt jang lơ\m te\h đak păng lơ\m apu\ng plenh te\h roi tơ băt tơ drong kăl găh tang găn te\h tôn, pơ răm đe hơ io\h, vang chih pơ jing trong pơm hơ to\k tơ drong jang hơ doi đơ\ng rim an^h jang, tơ ring tơ rang lơ\m tơ drong tang găn te\h tôn, pơ răm đe hơ io\h; tơ le\ch păng pơ ma nuh lơ trong jang g^t kăl, hơ met pơ ‘lơ\ng mơ mat tat, pơ long nol hrei ‘nâu lơ\m tơ drong tang găn te\h tôn, pơ răm đe hơ io\h vă pơm lăp hăm rim tơ drong lơ\m chăl ‘nao.

Kim Thanh: Chih

Dơ\ng: Tơ blơ\