VOV4.Bahnar – Khei năr âu ki,  kiơ̆ đơ̆ng chă hơvơn tơroi, lơ unh hnam tơ̆ tơring kon kông hlôi băt hơdăh hloh găh tơdrong kăp gĭt đơ̆ng tơdrong rơneh hơ ioh đei pơkăp. Gơnơm đơ̆ng noh, gơh akŏm rong kon hơ ioh vơ̆ ‘lơ̆ng pran jăng, đei jơ rơvơn hơtŏk mŭk drăm, hơtŏk tơdrong erih. Tơdrong mă âu ưh adrô̆ tơgop tơjur hrat hăm jên mong kơ teh đak mă oei dar deh pơm tơplih đon kơchĕng găh tơdrong pơkăp rơneh hơ ioh lơ̆m unh hnam, tơgop hơtŏk tơdrong erih mŭk drăm, đon bơnôh kon pơlei.

Drăkăn rơneh kon hrôih, rơneh lơ dăh mă rơneh hơ ioh ăh xơnăm hlôi ‘lŏ jing dôm tơdrong pŭ rơneh ưh kơ đei pơkăp. Tơdrong mă âu, ưh adrô̆ pơrăm truh jơhngơ̆m jăn păng đon bơnôh hơvơ̆l hơvong hăm bơngai mĕ, đe hơ ioh mă oei pơrăm truh tơdrong erih hloi. Lơ klo hơkăn, mă kăl noh bơngai kon kông tơ̆ tơring ataih yaih, hơnơ̆ng oei kơchĕng kơdơ̆ mơlâu, khôi juăt kơtul chơdư găh rơneh hơ ioh pơm ăn tơdrong jang pơkăp rơneh hơ ioh lơ̆m unh hnam, tang găn pŭ lơ hơ ‘lâ̆p ƀơm lơ tơnap tap.  

Kiơ̆ Anih tơm găh Măt bơngai – Pơkăp rơneh hơ ioh lơ̆m unh hnam (Anih tơm Y tê̆), tơdrong rơneh hơ ioh mă 3 păng unh hnam rơneh lơ kon hơ ioh tơ̆ dôm dêh char, plei tơm tơring kon kông oei lơ. Adrô̆ tơ̆ dêh char Đăk Lăk, rim xơnăm đei jê̆  20.000 ‘nu hơ ioh đei rơneh noh đei hloh 2.600 ‘nu hơ ioh mă 3 tŏk tơ̆ kơpal. Ƀak sih Trần Thị Thúy Minh, Kơdră Khoa Nhi Tổng hợp (Hnam pơgang tơm tơring Tây Nguyên) ăn tơbăt, hăm dôm unh hnam rơneh kon mă 3 tŏk tơ̆ kơpal ưh adrô̆ pơngot hin dơnuh mă tơdrong vei lăng jơhngơ̆m jăn ăn hơ ioh gô ưh đei hiôk xơđơ̆ng: Bơngai kon kông tơ̆ âu duh nhen đe drăkăn erih tơ̆ tơring ataih yaih noh tơdrong pơkăp rơneh hơ ioh lơ̆m unh hnam tơnap tap hloh, tơdrong mă âu ưh kơ ‘lơ̆ng hăm tơdrong erih kơ đe mĕ ƀă mơlôh. Nhôn duh đei ƀôh răh rai đe hơ ioh kơ dôm bơngai mĕ rơneh lơ kon hơ ioh ƀơm hiang hiơp, ƀơm dôm tơdrong jĭ kơyuơ đơ̆ng ưh đei vei rong tơnăp đei ‘nhăk hơmet jĭ tơ̆ khoa âu.

Vă hơmet tơdrong âu, minh lơ̆m dôm trong pơm jang tơnăp tơdrong pơkăp rơneh hơ ioh lơ̆m unh hnam tơ̆ tơring kon kông noh hơtŏk tơroi tơbăt, hơvơn lơ̆m tơpôl duh oei đei ƀôh lơ nhen: axong hla bar tơbang, băng rôn, tơroi tơbăt lơ̆m aloa rapor kơ apŭng, xăh; tơroi găh tơdrong ưh đei hơtŏ găh drŏnglo drăkăn lơ̆m rơneh hơ ioh; tơdrong gĭt kăl kơ dôm tơdrong vei lăng jơhngơ̆m jăn rơneh hơ ioh, tơdrong chă rơih adrol kơ rơneh kon vă dăh băt hrôih tơdrong jĭ jăn hăm nge, hơlen adrol dôm tơdrong ưh kơ ‘lơ̆ng, jo jăn gô tơgŭm ăn bre klo hơkăn lơ̆m xơnăm oei rơneh, gơh chă rơih trong pơgăn pŭ hơ ‘lâ̆p trŏ ƀlep hloh.

Kiơ̆ lơ bơngai juăt jang, dôm trong pơgăn pŭ hơ ‘lâ̆p ‘nao rơgei đei yua lơ hloh lơ̆m tơring kon kông noh pơgang huch păng ƀet, mă kăl tơ̆ dôm dêh char Tây Nguyên. Lơ̆m noh, 35% drăkăn tơ̆ Kon Tum yua pơgang ƀet păng 36% yua pơgang huch vă găn hơnăp rim năr, păng dôm trong yua âu đei drăkăn Xơ Đăng iŏk yua lang xă. Hơlơ̆k kơ noh, đăk vŏng găn hơnăp jing trong yua lơ hloh tơ̆ dôm dêh char găh tu mă lei ưh gan đei yua tơ̆ Kon Tum păng Gia Lai, tŏ xĕt drăkăn Tày yua pơgang ƀet kơlih đe lăp đăk vŏng hloh. Lơ̆m tơpă, đei hloh 30% kơsô̆ drăkăn yua đăk vŏng găn hơnăp tơ̆ Bắc Kạn păng Lai Châu, lơ̆m kơplăh kơsô̆ mă âu tơ̆ Gia Lai păng Kon Tum noh adrô̆ 3% păng 1%.

Dang ei, tơdrong kơtă tơjrâ̆m pơma dơnuh hăm dôm bơngai klo duh jing minh trong jang kăp gĭt lơ̆m tơdrong jang pơkăp rơneh hơ ioh lơ̆m unh hnam tŏk bŏk oei đei lơ dêh char, plei tơm iŏk jang.

Jing bơngai erih tơ̆ tơring, păng bơngai drŏnglo noh ƀok Tằng A Lộc tơ̆ xăh Nam Sơn, apŭng Ba Chẽ (dêh char Quảng Ninh), hiôk hloh lơ̆m tơdrong tơjrâ̆m, pơma dơnuh păng hơvơn dôm bơngai drŏnglo Dao tơplih đon kơchĕng lơ̆m tơdrong rơneh kon drŏnglo, kon drăkăn. Ƀok Tằng A Lộc ăn tơbăt, tơdrong chă hơvơn kon pơlei kon kông tơ̆ tơring groi kông pơm kiơ̆ tơdrong jang pơkăp rơneh hơ ioh lơ̆m unh hnam hơnơ̆ng ƀơm tơnap tap. Kơyuơ noh, dôm bơngai jang găh tơdrong jang măt bơngai nhen ƀok kăl akŏm lơ jơ ‘năr vă hơvơn hơlêm kon pơlei pơm kiơ̆ tơnăp dôm tơdrong pơkăp đơ̆ng teh đak găh pơkăp rơneh hơ ioh lơ̆m unh hnam: ‘Nhŏng oh jang găh kơsô̆ măt bơngai hơnơ̆ng pơma dơnuh dih băl. Adrol hloh noh athei tơƀơ̆p ƀok klo ‘mơ̆i, apinh lăng tơdrong hơpơi ‘meh kơ unh hnam noh thoi yơ. Đơ̆ng rŏng kơ noh pơtơm tơjrâ̆m bơngai hơkăn vă hơvơn, tơroi akhan kon drŏnglo dăh drăkăn duh jing klak klơm po, drŏnglo dăh drăkăn noh tơpôl hrei âu hlôi hơtŏ hơnơ̆ng bơih.

Kiơ̆ Anih tơm Kơsô̆ măt bơngai – Pơkăp rơneh hơ ioh lơ̆m unh hnam, lơ̆m 5 xơnăm kơ âu, anih jang hlôi pơih 3 lăm hŏk ăn minh ƀar tơring găh pơm kiơ̆ pơkăp tơgŭm đe drăkăn hin dơnuh noh bơngai kon kông ăh rơneh hơ ioh trŏ hăm pơkăp găh kơsô̆ măt bơngai tơ̆ dêh char Lạng Sơn, Quảng Nam păng Trà Vinh. Pơgơ̆r 2 tơdrong pơma đam tơbang găh dôm tơchơ̆t đơ̆ng khôi luơ̆t găh tơgŭm đe drăkăn unh hnam kon kông hin dơnuh ăh rơneh kon ăn kang ƀô̆ kơ 20 dêh char tơ̆ Điện Biên păng Hà Nội păng 2 tơdrong pơma đam găh tơdrong tơgŭm khôi luơ̆t pơkăp pơm jang tơ̆ dêh char Hòa Bình, Quảng Ngãi. Tơ̆ tơring pơm jang tơroi tơbăt lơ̆m website kơ Anih jang Y tê̆, dôm kơsô̆ chih tơroi tơbăt Măt bơngai – Pơkăp rơneh hơ ioh lơ̆m unh hnam dăh mă pơgep hăm dôm tơdrong jang pơhrăm hơtŏk pơm jang păng dôm tơdrong hop akŏm tơroi tơbăt ăn khul kang ƀô̆ jang găh kơsô̆ măt bơngai, y tê̆ đơ̆ng dêh char truh tơ̆ tơring.

Jăh vă akhan, lơ̆m khei năr âu ki, tơdrong jang pơkăp rơneh hơ ioh lơ̆m tơring kon kông hlôi đei jơnei kăp gĭt. Pơkăp rơneh hơ ioh lơ̆m unh hnam hlôi jing tơdrong juăt lơ̆m tơdrong erih kon pơlei kon kông, đơ̆ng noh tơgŭm hơtŏk jơhngơ̆m jăn ăn bơngai mĕ, hơ ioh, hơtŏk pơ ‘lơ̆ng kơsô̆ măt bơngai, pơjing jơhngơ̆m pran ăn tơdrong jang hơtŏk mŭk drăm – tơpôl tơring kon kông.

Lan chih păng pơre nơ̆r