Lơ̆m lăm nhen tơƀlŏk dơ̆ng chăl kră sơ̆ hăm lơ tơmam pơm hăm chĭng tơ̆ Anih gru groa gĭt kăl kơ teh đak Gành Đá Đĩa, tơ̆ xăh Tuy An Đông, dêh char Đắk Lắk, đơ̆ng hơtăih, tơmoi đĭ kơtơ̆ng jơva re tôch hơiă đơ̆ng chĭng tơmoi hơdai hăm dôm tơmam tôn reh nai. Dôm ƀai hơri so kơ Kăch mang nhen Cô gái vót chông, Tiếng đàn Ta lư, Cô gái Pako,… dăh mă dôm ƀai hơri chăl hle đei đe hơdruh teh chĭng tơmo mơ̆ng tôch hơiă. Jơva chĭng tơmo re jrang tôch hơiă pơm ăn bơngai mơ̆ng tôch lăp đon.

‘Nhŏng Nguyễn Văn Sơn, tơmoi truh đơ̆ng plt Hà Nội chơt hơiă pơma: “Mưh truh tơ̆ âu inh kơtơ̆ng jơva re đơ̆ng hơtăih hloi, păng inh pơma hăm kơ kon akhan, ‘nŏh jĭ jơva chĭng tơmo, păng kon inh đĭ mơ̆ng lơ vât bơih. Inh ƀôh chĭng tơmo jĭ 1 tơmam tôn tôch hơiă lơ̆m tơdrong arih xa rim năr kơ kon pơlei tơ̆ dôm tơring. ‘Nâu kŭm jing 1 kơloăi tơmam tôn đei đơ̆ng tơdrong arih xa rim năr kơ đe sư tơ̆ mir pơgar, chŭn na”.

Chĕp 2 tŏ tơlŏ mut tôn tơ̆ chĭng tơmo đei ming pơrĕng, mơ̆ng re hơbôn tôch hơiă, mŏ Mai Thị Hàng, bơngai jang tơ̆ Anih chă tơmang lăng Hồn xưa, lơ̆m Anih gru groa Gành Đá Đĩa tơroi, lơ̆m 4 sơnăm âu ki, mŏ đei lơ bơngai chă tơmang lăng ư̆ jĭ “ngê̆ nhơ̆n tôn chĭng tơmo”. Đơ̆ng tơdrong ‘mĕh băt blŭng a, truh dang ei, mŏ jing hưch ‘mêm păng ‘măn đĭ jơnăr vă pơtâp tôn chĭng tơmo tôch gĭt kăl.

“Nhôn hŏk kơdih hai, đei bơngai pơtho hai, gơ̆h tôn lơ ƀai, tơdrong hơri Tây Nguyên kŭm đei, hơri chăl hle kŭm đei, Bolêrô kŭm đei. Hmă hmă đa teh dôm ƀai Tây Nguyên mă lei dang ei nhôn pơtâp lơ ƀai chăl hle đei lơ bơngai ‘mĕh mơ̆ng hai. Til pơgê ‘nŏh nhôn jang, oei tơ̆ kơsơ̆ đei jơ ‘nŏh pơtâp tôn, pơtâp nhak, nhôn chơ chă nốt đang kơ ‘nŏh teh kiơ̆”.

Ưh hơdrô̆ tơ̆ Gành Đá Đĩa đĕch, tơ̆ Anih gru groa Kơthôt Nhạn, phường Tuy Hòa, dêh char Đắk Lắk, đe ngê̆ nhơ̆n oei mơlôh – mă lơ ‘nŏh jĭ drŏ kăn, oei tơgop hơnhăk ba chĭng tơmo truh hăm lơ bơngai hai. Mŏ Phạm Thị Mỹ Linh, tơ̆ xăh Tuy An Đông, dêh char Đắk Lắk pơma: “Gơh teh tôn 1 ƀai hăm chĭng tơmo athei hiong dang 5-6 khei pơhrăm, lơ̆m dang 5-6 khei âu, 2 khei blŭng ‘nŏh pơtâp tôn hăm ti lơ ‘măng. Pơm juăt hăm mut tơlŏ ‘nŏh kăl hlŏh mưh vă pơtơm tôn chĭng tơmo, kơtĭt hăm hơnglou plŏi păng hơnglou yŏng vă chĕp tôn, oei dôm hơnglou nai ‘nŏh ba pơhơi, pơtơm thoi noh vă mưh teh ‘nŏh mut tơlŏ gơ̆h đông, pơm ăn ching tơmo re jrang hrôik”.

 Kiơ̆ dôm bơngai jang khoa hŏk, chĭng tơmo jĭ tơmam tôn so hlŏh kơ Việt Nam,  đei đơ̆ng chăl kră sơ̆, hăm jơva păr ang, re hiôk hơbôn. Tơ̆ Anih ‘măn răk tơmam Phú Yên, sơmrŭk chĭng tơmo Tuy An, đei chă ƀôh sơnăm 1992, dang ei đei chĕp vei păng ming pơdă nhen thoi 1 lơ̆m dôm tơmam kră sơ̆ tôch kăp gĭt. Sơmrŭk chĭng tơmo âu đei đunh kơ âu dang 2.500 – 3.000 sơnăm, đunh hlŏh kơ dôm kơloăi chĭng tơmo nai păng oei đei tôm, ‘lơ̆ng păng re hiôk.

Yă Ly Ca, bơngai jang tơ̆ Anih ‘măn răk tơmam, tơroi: “Sơmrŭk chĭng tơmo Tuy An đei chă ƀôh tơ̆ dêh char Phú Yên sơnăm 1992, đei pơm đơ̆ng tơmo riolit pocia, đei 8 tŏ păng dôm tŏ chĭng tơmo re sư jăl, tai pha ra băl, kơlih thoi noh sư pơjing đei lơ jơva re pha ra băl lơ̆m sơmrŭk chĭng tơmo”.

Đơ̆ng blŭng a lăp 8 tŏ chĭng ‘nŏh, lơ ngê̆ nhơ̆n tơ̆ tơring pơm jing lơ sơmrŭk chĭng tih ƀiơ̆, đei sơmrŭk chĭng tơmo đei truh 35 tŏ, vă gơ̆h tôn hloi dôm ƀai hơri dur, jrang pơmat tat. Ƀok Nguyễn Minh Nghiệp, tơ ‘ngla anih chă tơmang lăng Hồn Xưa bơngai mă blŭng pơm păng pơcheh dơ̆ng lơ chĭng tơmo Tuy An. Ƀok Nghiệp tơroi, đơ̆ng sơnăm 2013, ƀok pơtơm chă hơlen năng chĭng tơmo so Tuy An đabng kơ ‘nŏh chă mong akŏm păng pơm tơlĕch dơ̆ng lơ chĭng tơmo ‘nao.

“Chă hơlen năng tơmo, đang kơ ‘nŏh tơchĕng hơlen găh chĭng tơmo so Tuy An, chă hơlen chĭng tơmo Tuy An vă rơih tơmo pơm tơlĕch lơ sơmrŭk chĭng ‘lơ̆ng, re hiôk lăp hăm chăl ‘nao dang ei. Inh chă đei tơmo chrăih, bŏk hơmet, inh pơm hơmet, nhen chĭng tơmo Tuy An lăp jĭt dôm tŏ đĕch, oei pơm hơmet dơ̆ng dang ei jing 2 jĭt dôm tŏ mă ưh ‘nŏh truh pêng jĭt dôm tŏ. Dang ei sơmrŭk chĭng inh pơm lơ hlŏh ‘nŏh đei 35 tŏ chĭng tơmo. Mưh pơm tŏ sĕt ‘nŏh chĭng ưh đei tôm chĭng dur, chĭng roi lơ ‘nŏh roi tôm, đei hloi chĭng dur”.

Ưh lăp tơmam tôn reh đơ̆ng kră sơ̆ đĕch, chĭng tơmo Tuy An hrei ‘nâu đĭ jing 1 păh lơ̆m tơmam chă tơmang lăng joh ayŏ kơ dŏ xoang tơ̆ tơring găh Hơlĕch kơ teh đak. Dôm tơmo hmă kiơ̆ đơ̆ng tơpang ti rơgei đơ̆ng kon bơngai hlôi pơm jing lơ tơmam tôn reh hăm jơva re jrang hiôk, ưh lăp sơng đei lơ tơmoi chă tơmang lăng truh đĕch mă oei đei kơjăp lơ̆m tơdrong arih, joh ayŏ kơ dŏ xoang tơ̆ tơring teh Tuy An, dêh char Đắk Lắk hrei ‘nâu.