VOV4.Bahnar – Tơpă ăn [ôh tơ oei unh om đơ\ng ‘la#p păng tơ oei hơgăm ‘nho\ng oh pôm yă [ok jing khôi juăt đei [ôh đơ\ng đunh lơ\m tơdrong erih kon pơlei kon kông, ưh kơ [ônh vă xut hu\t lơ\m to\ xe\t khei năr. Tơ\ dôm pơlei pơla groi kông, tơring ataih yaih, tơdrong tơ oei unh om đơ\ng ‘la#p đei [ôh pơm ăn tơdrong pơngot rơve\t hin dơnuh tơklep hơnơ\ng păng dôm tơdrong răm lơ\m tơ oei unh om.

Oh Và Y Dê tơ\ pơlei Thâm Thẩm, xăh Nhôn Mai, apu\ng Tương Dương, dêh char Nghệ An xơnăm âu lăp 20 xơnăm, mă lei hlôi pơm mai pơm hơkăn 5 xơnăm kơ âu bơih, hăm 3 ‘măng rơneh kon hơ ioh. Mă lei tơdrong hơ iă đei pơm me\ đơ\ng oh duh tam mă tơl:  Inh oei klo ăh to\k 16 xơnăm. Klo inh khei năr noh 17 xơnăm. 5 xơnăm bơih, đei 3 ‘nu kon, mă lei lôch hơchăng đ^, dang ei klo hơkăn măr nhi tơklăh oei hơdro#.

Duh le# ho\k kơplăh kơplơt [ơ\t lăp ‘nao 15 xơnăm, oh Lô Thị Lan, rơneh xơnăm 1999 tơ\ pơlei Mứt, xăh Hạnh Dịch hlôi pơm me\ kơ 2 ‘nu kon. Tơdrong erih klo hơkăn xơnăm tam tơl ưh đei [ônh hiôk ôh, [ơ\t athei vei rong kon, păng tơre\k ăn tơdrong erih unh hnam răh: 17 xơnăm noh inh rơneh kon hơmol, oei klo ‘la#p thoi noh inh tam mă băt trong vei rong kon. Păng kơdih inh duh tam mă băt chă pơvih thoi yơ, oei lơ tơdrong tam mă băt ôh.

Dêh char Nghệ An oei ăh tơring tu to\k bo\k đei hơgăt teh xă hloh kơ ja#p teh đak hăm hloh 16.000 ki lô mét vuông. Lơ\m noh hơgăt teh tơring kon kông păng groi kông đei 83 % păng kon pơlei kon kông đei je# 15 % kơso# măt bơngai lơ\m ja#p dêh char. ‘Nâu jing tơring mă tơdrong tơ oei unh om păng tơ oei hơgăm ‘nho\ng oh pôm yă [ok đei [ôh lơ.

Kiơ\ kơso# hơlen chih ako\m đơ\ng Ho#i đo\ng kon pơlei dêh char đơ\ng xơnăm 2018 tơ\ 3 apu\ng Kỳ Sơn, Tương Dương, Con Cuông hlôi đei hloh 700 unh om tơ oei đơ\ng ‘la#p. Noh tam mă jo# truh dôm apu\ng groi kông nai nhen Quế Phong, Quỳ Hợp, Quỳ Châu. Đei lơ tơdrong tơm pơm đei tơdrong mă noh, mă tơm noh răm đơ\ng đon lui kơtul chơdư. Mă tơ oei hơgăm ‘nho\ng oh pôm yă [ok đei tơjur, mă lei hơnơ\ng kơ [ôh hăm tơring kon pơlei kon kông. Hơdrung bơngai Đan Lai tơ\ xăh Môn Sơn, apu\ng Con Cuông adro# đei 2 kơto\ng noh Lê păng La, noh ưh adro# tơ oei unh om đơ\ng ‘la#p, tơdrong tơ oei hơgăm ‘nho\ng oh pôm yă [ok duh [ôh lơ mơ\n.

Nhen bre klo hơkăn Lê Thị Thảo, xăh Môn Sơn, apu\ng Con Cuông, Nghệ An tơ oei [ơ\t tam mă tôm xơnăm pơkăp tơ oei unh om. Hloh kơ noh dơ\ng, bre klo hơkăn noh ‘nho\ng oh pôm yă [ok, noh kon dro\nglo hơmol ăh đei rơneh kơ\l ưh đei tơnăp: {ă klo inh krao yă inh noh duch. Hnam inh tơ\ âu ưh hiôk năm tơ\ ataih chă hơlen băt. Tơring ataih đe duh ưh kơ truh tơ\ âu ôh.

Duh nhen thoi noh, tơ\ xăh Cổ Linh, xăh tơnap tap hloh kơ apu\ng groi kông Pắc Nặm, duh jing tơring đei tơdrong tơ oei unh om đơ\ng ‘la#p lơ hloh dêh char Bắc Kạn. Mă hlôi tơjur lơ pơtêng hăm dôm xơnăm adrol, mă lei jo# đơ\ng xơnăm 2018 truh dang ei, xăh Cổ Linh đei hloh 20 ‘nu tơ oei unh om đơ\ng ‘la#p. Bơngai mơlôh hloh noh lăp 14 xơnăm. Đei unh om pơđ^ bre klo hơkăn adoi tam mă tơl xơnăm. Xăh adro# phak hru\ đei minh [ar unh om đe\ch. Oei dôm to noh kơyuơ unh hnam ưh đei pơgơ\r et pơkong dăh mă đe mon oei klo tơ\ apu\ng nai, pho\ noh năm truh dêh char Cao Bằng, Thái Nguyên noh tơdrong tơbăt xek tơlang ưh đei tơnăp. Tơdrong tơm pơm đei noh kơyuơ đơ\ng khôi juăt kơ kon pơlei, ‘meh đei bơngai tơgu\m pơm jang lơ\m hnam, noh axong kon hơ ioh tơ oei unh om đơ\ng ‘la#p. Me\ [ă đe oh mă ưh kơ ‘meh kon tơ oei unh om đơ\ng la#p mă lei ưh đei trong jang chă pơtho akhan tơtom. Truh ăh băt noh klui bơih noh chiu chăi đe\ch. ‘Nho\ng Vi Văn Khánh, kang [o# tư phap xăh Cổ Linh ăn tơbăt: Mưh ba xek tơlang kơhret jat noh đe mon pơlôch dơh hơkâu hăm trong xa hla pơnhu\l. Tom băt noh ‘nhăk ka#p kư\u klaih. Kiơ\ đơ\ng tơroi tơbăt, hơlen hưch băl. Me\ [ă duh ưh kơ băt. Đei ‘măng găh klo io\k tơmam pơtruh ăn hnam drăkăn, apinh me\ [ă duh ưh kơ băt [ok o\ng noh hơnăn yă kiơ, oei tơ\ yơ.  

Đei minh tơdrong dang ei lơ me\ [ă hlôi hơto\k hlôh vao, noh truh đe kon gơh tơre\k hăm mạng tơpôl noh tơnap vei lăng ăn pơđ^ unh hnam păng hnam trưng. Kiơ\ kơ [ok Hoàng Văn Danh, Kơdră Anih vei lăng kon pơlei xăh Cổ Linh, dôm xơnăm adrol ki hlôi đei bơngai đơ\ng ro\ng kơ pơdơh Têt, truh 5 ‘nu ho\k tro ho\k jăl 2 kơ xăh le# ho\k vă tơ oei unh om. Pho\ đei bơngai pơkong đang noh pơtoi năm ho\k đ^ jăl ho\k. Dôm tơdrong tơ oei unh om đơ\ng ‘la#p đei đơ\ng 60-70 % noh ho\k tro to\k bo\k oei ho\k tơ\ hnam trưng. Trong jang tơnăp hloh noh adro# chă hơvơn tơroi pơtho đe\ch. Tơplih đon kơche\ng noh đe mon pơtơm băt hơdăh. Dang ei minh [ar unh hnam ưh ke\ vei lăng kon hơ ioh po. Mă tơm noh pơtho akhan đơ\ng me\ [ă păng pơtho akhan đơ\ng hnam trưng. Tôm anih jang athei vang pơm jang.

Tơdrong tơ oei unh om đơ\ng ‘la#p păng tơ oei hơgăm ‘nho\ng oh pôm yă [ok duh oei [ôh lơ lơ\m tơring kon pơlei kon kông, pơrăm tih tên truh hăm rim ‘nu bơngai, unh hnam păng tơpôl. Tơ oei unh om đơ\ng ‘la#p păng tơ oei hơgăm ‘nho\ng oh pôm yă [ok jing minh lơ\m dôm tơdrong tơm pơm hơto\k tơdrong hiang hiơp hăm đe hơ ioh, hơto\k kơso# hơ ioh tơ\ hơla 1 xơnăm păng 5 xơnăm lôch răm, hơto\k kơso# bơngai me\ lôch hơchăng kơyuơ đei đơ\ng rơneh kon.  

 Mă kăl hăm dôm klo hơkăn tơ oei hơgăm ‘nho\ng oh pôm yă [ok, đe hơ ioh đei rơneh noh [ơm lơ tơdrong j^ nhen hơkar kok, hơkar ka, mă hăt noh tơdrong j^ đei đơ\ng ‘la#p hơnăn Thalassemia.

Tơdrong tơ oei unh om đơ\ng ‘la#p păng tơ oei hơgăm ‘nho\ng oh pôm yă [ok pơm ăn tơdrong ‘lơ\ng kơso# măt bơngai tơjur, pơm tơjruh hơdrung bơngai, pơrăm truh bơngai jang, pơrăm kơtang truh tơdrong hơto\k tơ iung kơ tơpôl, atu\m hăm noh jing tơdrong tơm pơm ăn hin dơnuh pơngot rơve\t, ưh đei ho\k. ‘Nâu jing minh lơ\m dôm tơdrong pơgăn hăm tơdrong hơto\k mu\k drăm – tơpôl kơjăp xơđơ\ng tơ\ tơring kon pơlei kon kông.

Lan chih păng pơre nơ\r