Hla ar chih kơsô̆ 71/CĐ-TTg ‘năr 21/07/2024 đơ̆ng Thủ tướng teh đak athei tơlĕch jang 10 tơdrong gĭt kăl, lơ̆m noh chih hơdăh: Hơnơ̆ng akŏm jơhngâm hơmet pơ ‘lơ̆ng mă tơtom tơdrong pơmat tat ăn kon pơlei păng anih tĕch mơdro; Hơtŏk tơdrong tơlĕch jên jang đơ̆ng teh đak, iŏk tơdrong tơlĕch jên jang kơ teh đak vă chơng hơnhăk tơdrong tơmât jên jang xa, tưk tơiung tơdrong jang hơdoi đơ̆ng teh đak hăm kon pơlei; Hơtŏk tơdrong jang xa, tĕch mơdro tơ̆ teh đak, tưk tơiung anih tĕch mơdro lơ̆m teh đak, vei lăng ‘lơ̆ng tơdrong sơđơ̆ng phe ƀa tơmam xa lơ̆m teh đak… Gơ̆h ƀôh, dôm nơ̆r pơtho âu hơnơ̆ng tơƀôh hơdăh tơdrong gĭt kăl đơ̆ng bơ̆ jang hơmet ming trong pơm hla ar vei lăng, hơmet pơ ‘lơ̆ng anih jang xa, tĕch mơdro tơklep hăm “pơm ‘nao dôm tơdrong vă jang tŏk” mă bơngai chĕp kơ̆l Khul kơdră teh đak hơnơ̆ng pơam truh khei ‘năr tơjê̆ âu.

Kiơ̆ TS Nguyễn Minh Thảo – Kơdră lăm tơchĕng hơlen tơdrong tĕch mơdro păng kơsư̆k pơjei, Anih tơchĕng hơlen trong vei lăng mŭk drăm Trung ương (CIEM), athei sek tơlang ‘lơ̆ng dôm tơdrong oei tơhlăk hlôi đei Khul kơdră teh đak, Thủ tướng teh đak pơma tơƀôh, ‘nŏh jĭ: athei tơrek truh tơdrong ‘lơ̆ng đơ̆ng khul bơngai jang rơgei mưh bơ̆ jang tơdrong jang teh đak hơdai hăm vei lăng, pơlung, pơjing tơdrong hiôk hian vă kăn ƀô̆ bơ̆jang tơnăp ‘lơ̆ng tơdrong jang ăn teh đak đơ̆ng kơdih.

“Inh tơchĕng ‘nâu jĭ 1 lơ̆m dôm tơdrong kăl vă bơ̆n tơiung jơhngâm pran lơ̆m tơdrong jang mŭk drăm. Khei ‘năr âu ki, jơhngâm pran oei tơhlăk tôch dêh mưh anih pơm hla ar đei lơ tơdrong pha ra băl, pơm ăn lơ tơdrong tơmât jên jang ưh gơ̆h tơlĕch jang. Thủ tướng hlôi pơjing Anih pơgơ̆r hơlen năng rim hla ar luơ̆t păng hơmet pơ ‘lơ̆ng dôm tơdrong tam mă lăp đơ̆ng rim hla ar luơ̆t âu. Păng inh tơchĕng, ‘nâu jĭ 1 tơmam tôch đei yoa, 1 trong vei lăng tôch ‘lơ̆ng vă bơ̆n chih pơjing trong pơgơ̆r jang, pơm sơđơ̆ng jơhngâm kăn ƀô̆ mưh bơ̆ jang…” 

Năng dơ̆ng tơdrong jang tŏk mŭk drăm dôm khei blŭng sơnăm 2024, bơngai juăt jang mŭk drăm, TS. Đặng Đức Anh – Phŏ Kơdră Anih tơchĕng hơlen trong vei lăng mŭk drăm Trung ương tơchĕng ‘lơ̆ng tơdrong tơgop gĭt kăl đơ̆ng 3 tŏ jơ̆ng pơgou jang mŭk drăm ‘nŏh “tơmât jên jang”, “tĕch mơdro tơ̆ teh đak”, “răt yoa tơmam” hăm lơ tơdrong đei hơmet roi ‘lơ̆ng. Lơ̆m noh, tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe đĭ tŏk truh 14,5% pơting hăm khei âu sơnăm sơ̆. Lơ anih tĕch mơdro so (nhen Mi, EU, Trung Quốc…) oei tŏk hơlơ̆k dơ̆ng, gơnơm đei lơ tơmam kơmăy kơmŏk tĕch tơ̆ teh đak đe tŏk pran, dui ba tơdrong jang kơmăy lơ̆m teh đak tŏk kiơ̆. Vă 3 tŏ pơgou jang tŏk âu hơnơ̆ng tŏk pran păng đei yoa ‘lơ̆ng ƀiơ̆ tơ̆ hơnăp kơnh, athei tơblang hơdăh dôm tơdrong tam mă pran vă hơmet ming mă lăp.

Bơngai juăt jang mŭk drăm, TS. Đặng Đức Anh pơma tơlĕch nơ̆r: “Hrei ‘nâu anih tơmât jên jang kơ teh đak lăp iŏk đei dang 25 - 26% akŏm đĭ đăng jên tơlĕch jang lơ̆m tơpôl, lơ hlŏh jĭ anih tơmât jen jang kơdih đei 58%. Yoa thoi noh bơ̆n athei đei lơ trong jang vă hơtŏk tơdrong tơmât jên jang tơ̆ anih jang kơdih (mă lơ̆m 6 khei blŭng sơnăm âu ki mă đơ̆ng bơ̆n hlôi jang đei lơ tơdrong ‘lơ̆ng bơih mă lei tơdrong jang tŏk ‘nao lăp dang 1 puăt pơting hăm khei ‘năr adrol ki). 1,2 trong jang mă bơ̆n tơlĕch, nhen hơnơ̆ng vei kơjăp jên kon tŏ sĕt, đang kơ ‘nŏh đei lơ trong tơgŭm găh VAT vă tưk tơiung tơdrong jang tŏk, kiơ̆ đơ̆ng noh hơtŏk loi dơ̆ng tơdrong tơmât jên jang tơ̆ anih jang kơdih. Inh kŭm hơmĕng lơ̆m dôm khei hơtuch sơnăm, kŭm hăm bơ̆n tơmât yoa dôm luơ̆t ‘nao (nhen Luơ̆t hnam oei, Luơ̆t tĕch mơdro teh, hnam oei, Luơ̆t teh – kŭm hăm ‘nŏh jĭ lơ hla ar chih pơtho hơla kơ luơ̆t đei tơlĕch) gô tơgŭm hơmet pơ ‘lơ̆ng đei dôm tơdrong oei tơhlăk ƀơm truh dôm tơdrong jang hăm tơdrong tĕch mơdro teh, hnam oei kŭm nhen tơlĕch jên jang ăn dôm tơdrong jang ‘nao mưh sư ƀôh hơdăh ƀiơ̆ găh trong jang, trong pơm hla ar kŭm nhen sek tơlang đei dôm tơdrong tơhlăk tăk…"

Bơngai juăt jang mŭk drăm, Bơngai tang măt Quốc hội Phan Đức Hiếu – Kơdră jang lơ̆m Anih dăr hơlen kơ Quốc hội pơma hơdăh athei “pơm ‘nao” jơhngâm pran vă jang tŏk đơ̆ng (tơmât jên jang – tĕch mơdro tơ̆ teh đak đe – răt yoa tơmam), kŭm pơma truh nơ̆r athei tơl tơblang hơdăh ăn nơ̆r apinh “kiơ̆ trong yơ?”, păng tơlĕch nơ̆r tơtă athei bơ̆ jang khŏm đei 3 tơdrong gĭt kăl ‘nŏh jĭ: “athei tưk tơiung đei jơhngâm pran, mŭk drăm, jên hu oei đei dang ei”; “athei tơgĕch iŏk mă ‘lơ̆ng jên, tơmam păng tơdrong ‘lơ̆ng mă bơ̆n hlôi đei” păng “athei bơ̆ jang mă pran, đei yoa hlŏh dơ̆ng tơdrong hơmet ming trong pơgơ̆r bơ̆ jang.

Bơngai tang măt Phan Đức Hiếu tơblang: “Mă mônh, kơlih yoa kiơ athei tưk tơiung jơhngâm pran? ‘Nŏh tơmât jên jang kơ teh đak sơnăm 2022 mưh đei Tơdrong tơchơ̆t 43 jĭ jơhngâm pran tơpă, ƀât mă vă rim tơdrong jang mŭk drăm, tơpôl nhen dơ̆ng 1 ƀôt (yoa jĭ hơbuh) ‘nŏh tơmât jên jang kơ teh đak jĭ jơhngâm pran. Oei dang ei, tơmât jên jang kơ teh đak nhen thoi đêl dơ̆ng – thoi hmă dơ̆ng – ‘nŏh tưk tơiung jơhngâm pran athei tơgĕch iŏk tơdrong đei yoa păng bơ̆ jang mă trŏ, mă tôm dôm trong tơmât jên jang đơ̆ng teh đak hlôi đei pơchoh trong păng iŏk yoa ‘lơ̆ng. Lơ tơdrong jang oei pơlôh pơlônh – mă loi găh tĕch mơdro teh, hnam oei, ‘nŏh tơdrong hơmet đei tơdrong pơmat tat, tơhlăk tăk tơtom ‘nŏh nhen thoi pơih tơiung dơ̆ng jơhngâm pran. Pơtih nhen thoi dôm tơdrong jang vă tơmât yoa bơih, mă lei oei tơhlăk găh trong tang găn, pĭt unh xa ‘nŏh athei đei trong jang mă rơđăh – đei krao ‘nŏh tưk tơiung jơhngâm pran. Mă 2 tơgĕch iŏk tơdrong đei yoa, bơ̆n đei lơ tơdrong jang mă inh hơmĕng tơdăh bơ̆jang ‘lơ̆ng ‘nŏh gơ̆h tưk tơiung mŭk drăm, tơpôl, vei sơđơ̆ng tơdrong arih xa tơpôl. Inh pơtih gia, tơdrong jang man 1 triu tŏ hnam oei tơpôl (đơ̆ng Thủ tướng teh đak) – 1 tơdrong jang tih, pơm ‘lơ̆ng hăm lơ tơdrong, mă lei truh dang ei inh ƀôh jang đei tam mă thoi ‘mĕh vă. Thoi noh, mưh bơ̆n đei tơdrong ‘lơ̆ng mă ưh đei tơgĕch iŏk ‘nŏh bơ̆n jing ưh pơjing đei jơhngâm pran. Yoa thoi nŏh, jơhngâm pran ‘nao ‘nŏh jĭ athei tơgĕch iŏk tơdrong ‘lơ̆ng mă lăp…”

Bơngai juăt jang mŭk drăm, Bơngai tang măt Quốc hội Phan Đức Hiếu – Kơdră jang lơ̆m Anih dăr hơlen kơ Quốc hội oei pơma hơdăh truh tơdrong hơmet ming trong pơgơ̆r, hơmet ming anih tơmât jên jang, tĕch mơdro – hăm 3 tơdrong kăl athei sek tơlang ‘nŏh jĭ hơnơ̆ng hơlen năng, kăt tơjur hŭt, vei lăng tơdrong pơm hla ar păng năng kăl tơdrong bơ̆jang tơdrong jang kơ teh đak./.