Yak hloh 400km năm truh tơ̆ Hà Tĩnh, yak dơ̆ng 20km rok trong bri koăt koel, Khul jang ‘mêm mơnat hŏk tro sơ̆ Hnam trương jăl pêng 1993-1996 Hà Nội hlôi năm truh tơ̆ pơlei Phú Lâm, tơring Phú Gia, apŭng Hương Khê, tơring groi kông sơlam teh đak oei tôch kơ lơ tơdrong tơnap tap kơ dêh char Hà Tĩnh.

Hăm trong chă pơma dơnuh hăm Kơđông Ƀô̆ đô̆i vei lăng sơlam teh đak Phú Gia, Khul hlôi hơnhăk ba lơ tơmam drăm tơgŭm ăn hŏk pơhrăm nhen: hơtuh kơsơ̆p hla bơar, tivi atŭm hăm kơhrĕng kơsơ̆p hla bơar, kơsơ̆p hla bơar tơdrong tơroi păng tơmam yua kăl pôk ăn 2 hnam trương ‘nŏh Hnam trương mâm non Phú Gia, hơnih pơtho Phú Lâm păng hnam trương jăl kơđeh Phú Gia, hơnih pơtho Phú Lâm. ‘Nhŏng Nguyễn Phan Giang, Kơdră chĕp pơgơ̆r Hơnih Bơ̆ jang tơdrong tơpôl, Khul hŏk tro sơ̆ Hnam trương jăl pêng jăl hŏk sơnăm 1993-1996 Hà Nội tơbăt:“Đei tơdrong vang chă tơgŭm đơ̆ng Kơđông vei lăng sơlam teh đak Phú Gia, nhôn đei tơdrong jang tôch trŏ lăp. Sơnăm ayơ jei lei lăi, tơdrong jang kơ nhôn chă krao hơvơn tôch kơ tĕnh koăng, lơ̆m dang 10 truh 15 năr ‘noh đei kon jên vă iung jang bơih. Hlŏh đơ̆ng tơdrong jang au, nhôn ‘mĕh vă lang să tơdrong ‘mêm mơnat dih băl lơ̆m tơdrong hơrih sa. Krao hơvơn đe sư năm sơng iŏk tơmam drăm, ưh khan tih tên ră mă lei tơbăt jơhngơ̆m đon ‘mêm kơ eng dih băl, vei lăng năng tông dih băl kơjăp”.

Hơdrol kơ ‘noh, Hơnih Bơ̆ jang tơdrong tơpôl, Khul hŏk tro sơ̆ Hnam trương jăl pêng jăl hŏk sơnăm 1993-1996 jei hlôi pơtruh kon jên vă jê̆ 60 triu hlak jên tơgŭm ăn hơnih pơtho mâm non Phú Gia pơm pơbŭng pĕng rơngơp păng man ‘Măng jang hnam trương ‘lơ̆ng liĕm, đe oh năm hŏk pơyan phang dă ƀiơ̆ tŏ sa. Dôm tơmam au hlôi hơnhăk đei jơhngơ̆m đon chơt hơ iă ‘nă hal ăn ƀok thây kô păng hŏk tro tơring atăih yăih oei đei lơ tơdrong mơnat tat hrat hrĭn găh hơnih vă pơtho pơhrăm. Ƀok thây Trần Đình Chung, ƀok thây pơtho Hnam trương jăl kơđeh Phú Gia, hơnih pơtho Phú Lâm tơbăt:“Khul ƀô̆ đô̆i vei lăng sơlam teh đak ‘nŏh jing hơnih tơgŭm djru lơ hloh ăn kơ thôn păng tơring. ‘Ngoăih bơ̆ jang vei lăng teh đak, vei lăng sơđơ̆ng tơring sơlam teh đak ‘nŏh đe sư jĭ dôm bơngai jang ‘lơ̆ng hlŏh lơ̆m tơdrong tơgŭm pơm ‘lơ̆ng liĕm ăn pơlei pơla. Rim tơdrong jang ăn tơpôl jei lơ nhen khăn, kơmŭng, gre tangvang, koat ŭnh hơyuh păng lơ tơmam drăm iŏk yua kơ ‘năr nhen đak rơmă, phe ..., mă kăl ‘nŏh lơ̆m jơ ‘năr Têt, jơ ‘năr 27/7 tơgŭm hơ iă ăn kon pơlei lơ̆m hơrih sa sơđơ̆ng”

‘Ngoăih tơgoăt jang hơdoi tơgŭm djru ‘mêm mơnat, Kơđông Ƀô̆ đô̆i vei lăng sơlam teh đak Phú Gia jei krao hơvơn đei lơ kon jên tơgŭm ăn kon pơlei tơring Phú Gia atŏk tơ iung mŭk drăm, tơ iung pơjing tơring tơrang ‘nao păng tơring tơrang ‘nao ‘lơ̆ng liĕm hloh, tơgŭm ăn kon pơlei hơrih sa sơđơ̆ng dơ̆ng kơjăp. Ƀok Lê Văn Hòe, thôn trương thôn Phú Lâm chơt hơ iă tơroi, kang ƀô̆ ƀô̆ đô̆i găh Kơđông Ƀô̆ đô̆i vei lăng sơlam teh đak Phú Gia hơnơ̆ng lăng ba kon pơlei, mă kăl ‘nŏh rim ŭnh hnam tơnap tap, ŭnh hnam dơnuh, hơ ioh mơti mơtĕk.

Hăm lơ trong jang atŏk tơ iung mŭk drăm, Kơđông Ƀô̆ đô̆i vei lăng sơlam teh đak Phú Gia hlôi pơjing trong vă jang hơdăh, tơgŭm ăn dôm ŭnh hnam tơnap tap nhen trong rong iĕr, rong rơmo, rong nhŭng, pơtăm ‘long sa plei đei iŏk yua kơjăp nhen krô̆i kam, krô̆i pung ... Adoi ăn kang ƀô̆ ƀô̆ đô̆i chă pơtho ăn kon pơlei găh kih thuơ̆t rong kon tơrong păng choh jang sa. Vă tơgŭm ăn drŏ kăn dơnuh atŏk tơ iung mŭk drăm, ‘nao au, Kơđông Ƀô̆ đô̆i vei lăng sơlam teh đak Phú Gia hlôi pơjing Khul drŏ kăn hăm ƀô̆ đô̆i vei lăng sơlam teh đak. Mŏ Trần Thị Hợi, Kơdră chĕp pơgơ̆r Khul drŏ kăn tơring Phú Gia, Kơdră Khul drŏ kăn hăm ƀô̆ đô̆i vei lăng sơlam teh đak tơbăt:“Tơdrong jang kơ Khul drŏ kăn Phú Gia adoi nhen Khul drŏ kăn hăm ƀô̆ đô̆i vei lăng sơlam teh đak hăm Kơđông Ƀô̆ đô̆i vei lăng sơlam teh đak Phú Gia ‘nŏh tôch kơ ‘lơ̆ng păng iŏk đei jơnei hơ iă. Dôm trong jang au hlôi tơgŭm djru ăn rim bơngai lơ̆m khul atŏk tơ iung mŭk drăm. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh Kơđông Ƀô̆ đô̆i vei lăng sơlam teh đak tơgŭm djru tơdrong jang “Mĕ dơ̆ng pang tang măt” kơ Khul drŏ kăn tơring, iŏk rong ‘me mĭnh ‘nu hơ ioh mơti mơtek hơrih sa tơnap tap lơ̆m 3 sơnăm, mĭnh khei tơgŭm ăn 300.000 hlak jên”.

‘Ngoăih vei lăng hlŏh 23 km trong sơlam teh đak păng 7 hơdrơ̆ng hơlam teh đak tơring sơlam teh đak Việt - Lào, Kơđông Ƀô̆ đô̆i vei lăng sơlam teh đak Phú Gia oei jang hơdoi hăm kơdră chĕp pơgơ̆r đảng, kơdră chĕp pơgơ̆r tơring, khul jang tơring iung jang jơnei rim tơdrong jang, tơdrong vă jang atŏk tơ iung mŭk drăm-tơpôl, hơmet pơ ‘lơ̆ng, atŏk kơtang vei lăng teh đak, vei lăng sơđơ̆ng tơ̆ tơring sơlam teh đak nhen: “Yak hơdoi hăm drŏ kăn tơring sơlam teh đak”, “kon rong kơđông ƀô̆ đô̆i vei lăng sơlam teh đak”, “Ba oh năm tơ̆ hnam trương”, “Khul drŏ kăn hăm ƀô̆ đô̆i vei lăng sơlam teh đak”…. Hơnih hlôi pơjing trong vă jang, xơkơ̆t hơdăh khei ‘năr, trong jang, tơdrong jang, tơtom băt hơdăh tơdrong, jơhngơ̆m đon hơpơi ‘mĕh vă đơ̆ng kon pơlei, roi năr roi yak hloh dơnuh, sơđơ̆ng hơrih sa. Trung tá Nguyễn Đình Chuẩn, Chinh trĭ viên, Kơ iĕng Kơdră chĕp pơgơ̆r Kơđông Ƀô̆ đô̆i vei lăng sơlam teh đak Phú Gia tơbăt, hơnih hlôi tơgop rơbau năr jang, tơgop ăn ba tơring Phú Gia jang keh đang tơdrong jang tơring tơrang ‘nao sơnăm 2018 păng đei jing tơring tơrang ‘nao ‘lơ̆ng liĕm lơ̆m sơnăm 2022:“Hăm dôm tơdrong jang hơdăh lơ loh, Kơđông Ƀô̆ đô̆i vei lăng sơlam teh đak Phú Gia hlôi pơjing đei tơdrong tơgoăt tơgoăl dih băl kơjăp kơ ƀar păh Hơnih au păng kơdră chĕp pơgơ̆r đảng, kơdră chĕp pơgơ̆r tơring, pơjing đei jơhngơ̆m đon lui kiơ̆ kơjăp đơ̆ng kon pơlei oei tơ̆ tơring sơlam teh đak, hơvơn đei jơhngơ̆m pran pơđĭ kon pơlei lơ̆m tơdrong vang vei lăng năng tông pơm tơm kơdih tơring sơlam teh đak, tơ iung pơjing tơring sơlam teh đak rơngei hiôk hian, pran kơjăp iăp kơtang”.

Um rup ƀô̆ đô̆i vei lăng sơlam teh đak “Nơ̆r pơma tơ-‘ngla jang hloi” chă pơrô̆ pơrôp răh, adoi vang iung jang hloi lơ̆m chŏh jang sa atŭm hăm kon pơlei, tơ iung pơjing, ming hơmet hnam ăn kon pơlei ... hlôi jing tơdrong joăt joe, tơgoăt dih băl kơjăp păng jei jing hơnih gơnang sơđơ̆ng hloh kơ khul bơ̆ jang Đảng, kơchă chĕp pơgơ̆r kơ tơring păng kon pơlei rim hơdrung tơ̆ au. Jei kơ yuơ lơ loh kơna kon pơlei sa roi lui yom, ‘mêm kơ eng, tơgoăt tơgoăl kơjăp păng pơkăp gô jing dôm bơngai kăl atŭm hăm ƀô̆ đô̆i vei lăng sơlam teh đak vang iung jang vei lăng năng tông kơjăp iăp kơtang tơdrong sơđơ̆ng tơring sơlam teh đak.