VOV4.Bahnar – Pơtoi kơ dôm tơdrong xar bar trong nơnăm lơ̆m khei năr âu ki hlôi pơdreh tơbang găh tơdrong et tơdrô bier đang noh vơ̆r gre kiơ̆ trong. ‘Nâu jing tơdrong pơngơ̆t kơ đon lơ̆m tơpôl, kơlih tơdrong răm noh hli hlơt tơpă. Mă anih jang kơpal hlôi đei trong jang, đơ̆ng tơroi tơbăt, hơvơn truh chih akŏm dôm pơkăp phak kơtang, mă lei tơdrong mă bơngai vơ̆r gre đei et tơdrô bier duh oei ƀôh hơnơ̆ng, rim anih, pơm tơlĕch lơ tơdrong răm hliĕng anat.  

Lơ̆m dôm xơnăm tơjê̆ âu, lơ̆m jâ̆p teh đak đei lơ tơdrong xar bar trong nơnăm jĭ bơnôh kơyuơ đơ̆ng bơngai et tơdrô xoai đang vơ̆r gre chă tơ̆m đe. Đunh kơ âu 3 xơnăm, tơpôl hlôi jĭ bơnôh hăm tơdrong xar bar hli hlơt tơ̆ trong hơlŭng Kim Liên, Hà Nội. Bơngai lôch noh 2 ‘nu drăkăn oei mơlôh, 4 ‘nu hơ ioh jing pơti. Bơngai pơm đei xar bar noh minh ‘nu xoai xik! Tơjê̆ âu hloh, ăh năr 3/6, pơm jĭ jơhngơ̆m ăh bơ̆ng pang hơdăh oh Nguyễn Hải Tân hăm muh măt tam mă đĭ hiơ̆r, pơgơ̆r groong ƀŭ mĕ ƀă păng oh drăkăn kơ po tơ̆ tơring Hòa Yên, phương Thọ Xương, pơlei tơm Bắc Giang. Pơđĭ mĕ ƀă păng oh drăkăn kơ Nguyễn Hải Tân yơ̆ng âu ki lôch hơchăng ăh kơmăng năr 2/6 lơ̆m ‘măng xar bar trong nơnăm kơyuơ bơngai vơ̆r gre xoai tơdrô, bier pơm tơlĕch. Minh unh hnam tŏk bŏk oei erih xô̆ jơnap, dang ei oei pă adrô̆ Nguyễn Hải Tân dang ei oei hŏk tơ̆ hnam trưng Cao đẳng Kih thuơ̆t kŏng ngĭp Hà Nội păng yă găh ƀă jĭ jăn erih gơnơm dih băl. Tơdrong erih oh anô̆ anăp kơnh oei dơ̆ng tơ̆ anăp lơ tơnap tap đơ̆ng rŏng kơ đei tơdrong hăm unh hnam. Tơdrong jĭ bơnôh đơ̆ng unh hnam Tân pơm ăn tơpôl roi hiơ̆r kơ đon, păng tơhlâu kơtang hloh kơlih “kiĕk ƀuih” vơ̆r gre noh jing bơngai tŏk bŏk oei jang lơ̆m Anih jang găh Trong nơnăm – chơ pơdŭ tơmam drăm. Nơ̆r pơtruh đơ̆ng kon pơlei hăm tơdrong âu đei lơ tơdrong pơngơ̆t nhen tơ̆ hơla âu:  “Et tơdrô bier đang noh vơ̆r gre pơm đei lơ tơdrong răm hli hlơt hăm tơpôl păng tôm bơngai tăp dăr, pơjing lơ tơdrong jĭ bơnôh hĕl hol”.

“Dôm anih tĕch bier noh ƀôh đe tơdăm et bier đang vơ̆r gre kơdâu kư̆ kă, ‘meh vă anih jang kơpal adrin pơm thoi yơ vă tơroi tơbăt ăn rim bơngai băt ăh et tơdrô bier noh nĕ kơ vơ̆r gre honđa dăh mă gre hơyuh, athei phak kơtang hăm dôm bơngai yơ mă ưh đei pơm kiơ̆ ƀlep”.

Lơ tơdrong hơlen hlôi pơdăh, tơdrô bier jing minh tơmam hăm tơxăr hoan ‘ngok, pơm ăn ‘ngok hơvơ̆l hơvong, ưh kơ băt kiơ hloi. Kơyuơ xoai pơlŭk noh ưh hơdral ƀơ̆t vơ̆r gre noh lơ bơngai ưh kơ ê kơdih kơtol pơkăp  “lôch” adrol hăm dôm bơngai vih vơ̆t rok trong păng hăm kơdih po. Kiơ̆ Phŏ Giáo sư- Tiến sih Vũ Anh Tuấn, Kơdră Anih jang hơlen trong nơnăm Việt Đức, hnam trưng Đại học Việt Đức, đơ̆ng tơdrong hơlen mă anih jang hơlen tơdrong ƀoi xŭ trong nơnăm hăm bơngai Việt Nam ăn ƀôh, hơkăl ƀuih lơ̆m pham pơrăm truh dôm tơdrong kloh klĕch vơ̆r gre, pơjing tơdrong hli hlơ̆t hăm kơdih bơngai vơ̆r gre păng rim bơngai vih vơ̆t kiơ̆ trong:  “Mưh lơ̆m pham đei hơkăl ƀuih mă vơ̆r gre honđa dăh mă gre hơyuh noh pơrăm kơtă hăm bơngai vơ̆r gre kơdâu renh lơ hloh, atŭm hăm noh ưh đei hơbĕch lơ̆m tơdrong hơdral. ‘Nguaih kơ noh lơ̆m hơkâu đei hơkăl ƀuih noh vơ̆r gre chă kơdâu vuch vĕch, kơdâu ưh kơ trŏ trong, găn unh pơkăp dơ̆ng yak. Nhen ‘măng xar bar tơ̆  Bắc Giang mă lơ̆m hơkâu bơngai vơ̆r gre hơyuh đei hơkăl ƀuih lơ̆m pham noh 60, noh kiơ̆ tơdrong hơlen tơpă đơ̆ng nhôn ăn ƀôh, xar bar trong nơnăm hiôk ƀơm hloh pơtêng hăm dôm bơngai đei hơkăl ƀuih lơ̆m hơkâu nai noh pơhlom hloh 10 ‘măng”.

Tơdrong hơlen đơ̆ng Anih tơm Kanh sat hơlen trong nơnăm lơ̆m dôm xơnăm 2019, 2020 păng 6 khei blŭng xơnăm 2021, kơsô̆ bơngai pơm glăi tơchơ̆t vei xơđơ̆ng trong nơnăm tơrĕk truh hơkăl ƀuih xik tơ̆ Việt Nam vă jê̆ 5%. Tơdrong hơlen chih akŏm lơ̆m tơpôl ăn ƀôh, tơdrong hlôh vao păng pơm hơbŏ đơ̆ng lơ kon pơlei lơ̆m tơpôl găh tơdrong âu tam mă tơpă tôm tong. Phŏ Giáo sư- Tiến sih Phạm Việt Cường - Đại học Y tê̆ Công cộng ăn tơbăt, rim anih jang kơpal hlôi đei lơ trong vă xek tơlang dôm tơdrong pơm glăi pơkăp găh tơdrô bier đang mă oei vơ̆r gre kiơ̆ trong, mă lei tơpă tam mă tơtă tơ iŭ hăm dôm bơngai pơm yoch:  "Bơ̆n mă đei khôi luơ̆t, mă lei bơ̆n tam mă tơlĕch jang păng pơm kiơ̆ tơnăp hloh noh hăp duh oei đei tơdrong âu. Kiơ̆ kơ inh, mưh mă bơ̆n vă gơh tơplih noh adrol hloh tơdrong pơm kiơ̆ khôi luơ̆t đơ̆ng bơ̆n kăl hơtŏk pran păng mă kăl noh tơroi tơbăt lơ̆m tơdrong et tơdrô bier păng vơ̆r gre. Pơkăp phak dang ei đơ̆ng Tơchơ̆t kơsô̆ 100 păng Tơchơ̆t kơsô̆ 123 'nao âu (hơmet ming) noh inh kơchĕng hăm adoi trăp tơpă. Mă lei tơ̆ Việt Nam bơ̆n noh pơtơm pơdơh ăh anih krao noh thu iŏk ƀằng vơ̆r gre păng phak hăm jên đĕch, tam mă xek phak găh tơdrong pơm glăi kiơ̆ pơkăp kơtang hloh".

Minh ƀar nơ̆r tơgop, vă tơjur dôm tơdrong xar bar kăp gĭt kơyuơ bơngai vơ̆r gre et tơdrô bier, atŭm hăm pơm kiơ̆ khôi luơ̆t noh anih jang kơpal kăl hơlen truh trong tơlĕch phak kơtang hloh, thu iŏk ƀằng vơ̆r gre, kâ̆m ưh gơh vơ̆r gre, mưh hlăm noh athei phak kron hăm dôm bơngai pơm glăi lơ 'măng. Ƀok Khuất Việt Hùng, Phŏ Kơdră juăt jang kơ Anih vei Xơđơ̆ng trong nơnăm kơ teh đak xơkơ̆t: "Nhôn pơtruh nơ̆r hăm anih jang kơpal kơ dêh char tenh kuăng 'nhăk tơdrong âu xek tơlang nhen minh tơdrong pơm yoch khôi luơ̆t vă vei xơđơ̆ng trong nơnăm hli đei pơrăm jĭ bơnôh. 'Nâu duh jing nơ̆r tơbang pơtho akhan, tơgŭm lơ bơngai vơ̆r gre, gơh tang găn pơm glăi dôm tơdrong tơchơ̆t đơ̆ng khôi luơ̆t teh đak, tang găn đei dôm tơdrong xar bar lơ̆m khei năr anô̆ anăp kơnh".

          Hăm dôm tơdrong răm đei ƀôh kơyuơ bơngai et xik tơdrô xoai pơm đei, ăh kơsơ̆ măng năr 3/6, Phŏ Thủ tướng teh đak bơ̆n Phạm Bình Minh hlôi kĭ hla bar pơkăp pơtruh ăn dôm anih jang găh tơdrong pơm kiơ̆ tơchơ̆t găh tang găn păng tơjră răm đơ̆ng tơdrô bier. Pơm bơngai nai lôch răm kơyuơ tơdrong ưh hơdral lê̆ “kiĕk ƀuih” chơng trong noh gô ƀơm phak pơrăm, mă lei khôi luơ̆t athei pran noh mă kĕ tang găn. Rim kon pơlei athei băt hơdăh tơdrong gĭt đei erih tơ̆ anăp păng đơ̆ng rŏng kơ ti vơ̆r gre jing kăp gĭt hloh vă ưh đei pơrăm jĭ bơnôh ăn unh hnam, tơpôl kơyuơ đơ̆ng tơdrong et tơdrô bier xoai ưh kơ băt yă kiơ.

Lan chih păng pơre nơ\r