VOV4.Bahnar - Lăp lơ̆m dang 1 puăt khei, đơ̆ng hơ tuch  khei  4 truh blŭng khei 5 hlôi đei ƀôh lơ ‘măng glơ̆k kơ đak pơm ăn lơ bơ ngai lôch, lơ̆m noh bơ ngai răm akŏm lơ̆m sơ năm hŏk tro. ‘nâu jĭ tơ drong kăl kơ tơ roi lơ̆m tơ drong jang vei lăng hơ ioh păng tang găn tơ drong glơ̆k kơ đak ăn hơ ioh. Ƀơ̆t ‘măng pơ dơh pơ dơh păng pơ yan ‘mi, ‘mi kial tŏk bŏk vă jê̆ truh, tơ drong pơ tho glơi păng pơ tho băt vei lăng sơ đơ̆ng cham char đak ăn hơ ioh tŏk bŏk jing tơ drong đei lơ mĕ ƀă bơ ngơ̆t truh.

 Kiơ̆ kơ Anih jang teh đak Tơ jră tơ drong truh đơ̆ng ‘mi kial pơ răm păng tơ chă dŏng sar bar, lơ̆m năr pơ dơh lêh 30/4 păng ‘năr 1/5 âu ki, lơ̆m teh đak đei tŏ sĕt hloh 14 ‘nu hơ ioh lôch yua đơ̆ng glơ̆k kơ đak. Hơ tuch khei 3 truh dang ei, Dak Lak đei ƀôh 7 ‘măng glơ̆k kơ đak pơm ăn 16 ‘nu hơ ioh lôch... Tơ jê̆ âu hloh ‘noh jĭ ‘măng glơ̆k kơ đak tơ̆ Bình Phướcpơm ăn 6 ‘nu hŏk tro lăm 11 lôch ƀơ̆t hum đak krong Đồng Nai…’Nâu jĭ 1,2 ‘nu hơ ioh lôch yua đơ̆ng glơ̆k kơ đak đei ƀôh tơ jê̆ âu. Mă đơ̆ng kơ sô̆ ‘măng hơ ioh lôch glơ̆k kơ đak đei tơ jur kiơ̆ rim sơ năm, mă lei rim sơ năm oei đei hloh 2 rơ bâu ‘nu hơ ioh lôch yua đơ̆ng glơ̆k kơ đak. Sơ ‘ngon hloh ƀơ̆t kơ sô̆ bơ ngai răm ‘noh hơ ioh păng păh iung tŏk bŏk roi tŏk. Mă lei, đei 1 tơ drong tơ plơ̆ ‘noh jĭ tơ drong pơ tho glơi păng tơ drong băt đei arih lơ̆m hơ nih đak tam mă đei hnam trưng, ŭnh hnam păng tơ pôl lăng truh ƀlep, tam mă đei tơ mơ̆t lơ̆m pơ tho hŏk tro nhen 1 môn hŏk tơ pă. Hơ ioh đei glơ̆k kơ đak oei jing tơ drong ưh kơ hiôk hăm mĕ ƀă, thây kô pơ tho păng rim anih jang găh vei lăng hơ ioh lơ̆m pơ yan pơ dơh hŏk. Mŏ Nguyễn Thu Hương, quận Tây Hồ, Hà Nội akhan:

 “Ĭnh tơ chĕng akhan anih jang kơ pal, khŭl kơ dră pơm kiơ vă tang găn đei tơ drong glơ̆k kơ đak tơ̆ hơ ioh roi lơ roi ‘lơ̆ng. Mă lei hơ năp jang đơ̆ng mĕ ƀă ‘noh tơm,  kŭm athei ăn kon năm hŏk glơi. Tơ dăh hnam trưng ưh kơ pơ gơ̆r ‘noh mĕ ƀă kŭm athei tơ chă dôm lăm hŏk glơi vă kơ đe kon hŏk, vă kơ đe mon băt vă kơ mưh chă đei rơ ƀơ̆r jơ̆ng tơ̆ đak ‘noh đe mon oei gơh chă hơ vơi, băt dŏng kơ dih hơ drol kơ bơ ngai nai truh dŏng.”

Tơ̆ hơ năp tơ drong roi tŏk dôm ‘măng glơ̆k kơ đak ƀơ̆t ‘nao blŭng pơ yan he, ‘nao âu, Thủ tướng teh đak đei hla ar athei rim Anih tơm, anih jang, tơ ring hơ tŏk loi dơ̆ng tơ drong jang tang găn glơ̆k kơ đak ăn hơ ioh. Lơ̆m noh, Anih tơm vei lăng găh pơ tho pơ hrăm đei hơ năp jang tơ lĕch jang, pơ tho tơ drong hlôh vao, tơ drong gơh tang găn glơ̆k kơ đak truh rim hnam trưng hŏk, lăm hŏk, rim hŏk tro, mă loi ‘noh jĭ hơ drol kơ ‘măng pơ dơh he; tŭn pran tơ drong jang pơ tho glơi sơ đơ̆ng ăn hŏk tro lơ̆m hnam trưng hŏk.

Mă lei, tơ̆ yan âu, ưh kơ sĭ hnam trưng hơ yơ kŭm đei tơ drong hiôk vă bơ̆ jang kiơ̆ đei tơ drong ‘nâu, mă loi ‘noh jĭ hăm hnam trưng teh đak. ‘Nhŏ kơ tơ̆ Hà Nội, đei lơ hnam trưng ưh kơ đei hơ nih glơi păng dôm dêh char pơ lei tơm nai kŭm thoi noh mơ̆n. Ƀơ̆t lăp, lơ anih, đe thây kô oei athei pơ tho glơi... lơ̆m hla ar, lăp pơ tho tơ̆ hla ar yua ưh kơ đei hơ nih vă glơi tơ pă. Chih jô̆ đơ̆ng Anih vei lăng pơ tho pơ hrăm hơ kâu jăn pran ( Anih tơm vei lăng găh pơ tho pơ hrăm) jô̆ truh hơ tuch sơ năm 2020, lơ̆m teh đak lăp đei 0,47 hơ nih glơi lơ̆m 1 hnam trưng hŏk. Kơ tă hloi tơ̆ jăl đăi hŏk, lăp đei dang 13% dôm trưng đei man hơ nih glơi lơ̆m hnam trưng. Kiơ̆ kơ yă Đoàn Thị Thu Huyền, Kơ dră vei lăng Anih krao hơ vơn trong jang tơ gŭm pơ gang jơ̆p plei teh (GHAI) tơ̆ Việt Nam khei ‘năr đei ƀôh glơ̆k kơ đak lơ đơ̆ng khei4 truh khei 6, lơ hloh ‘noh lơ̆m khei 6, ƀơ̆t hơ ioh đei pơ dơh hŏk. Tơ drong hơ ioh ưh kơ gơh glơi mă lei oei tơ chă truh dôm hơ nih đei đak krong, đak glung vă pơ ngôi, chă lăng, mĕ ƀă năm jang hơ tăih... Yă Đoàn Thị Thu Huyền akhan, môn glơi athei jing môn hŏk pơ gŏ lơ̆m hnam trưng. Hơ dai hăm ‘noh, khŭl kơ dră tơ ring jang hơ dai hăm kon pơ lei man hơ nih glơi păng đei hloi dôm tơ mam tơ roi tơ băt lăp hăm rim tơ ring:

 “Ĭnh ‘meh pơ ma hơ dăh truh tơ drong băt gơh vei sơ đơ̆ng kơ hơ ioh ƀơm truh hŏk glơi sơ đơ̆ng păng mă loi ‘noh jĭ athei đei tơ drong gơh băt arih lơ̆m hơ nih đak. ‘Nâu jĭ tơ drong hrei ‘nâu hơ ioh Việt Nam ưh kơ đei. Bơ̆n kăl athei pơm hơ tŏk pran hloh tơ drong jang găh tơ roi tơ băt, tơ drong jang găh pơ tho pơ hrăm ăn hơ ioh kơ tă hloi ƀơ̆t pơ tôch sơ năm hŏk păng athei pơ dui đunh truh tơ̆ khei 9, khei 10, ‘noh jĭ khei ‘năr hơ ioh năm hŏk hơ lơ̆k dơ̆ng tơ̆ hnam trưng.”

Hơ dai hăm ‘nŏh, athei đei anih ngôi pơ chơt sơ đơ̆ng, veh hơ tăih kơ đak hăm đe hơ iŏh păng đei kơ ƀang chih tơ băt ƀât hơ nih krê. Yă Đoàn Thị Thu Huyền pơ ma dơ̆ng:

“Tơ drong var hơ met, vei lăng hơ iŏh mât, jur tơ̆ sơ lŭng đak, mă loi hăm hơ iŏh hơ la kơ 5 sơ năm, ‘nŏh jĭ trong jang đei yoa hlŏh đei ƀôh tơ̆ lơ tĕh đak lơ̆m apŭng plĕnh tĕh. ‘Nŏh jĭ dôm tơ drong jang kăl, sư gơ̆h pơm tơ plih ƀiơ̆ tơ drong ‘mĕh jur hum tơ̆ đak, tơ plih đon tơ chĕng đơ̆ng mĕ ƀă, đơ̆ng nŏh pơ jing đei anih sơ đơ̆ng ‘lơ̆ng ƀiơ̆. Inh pơ tih gia 1 kơ ƀang chih chư hơ tâp ƀât dơ nâu, anih âu tôch hơ mơt glơ̆k, đak jrŭ. Inh tơ chĕng hăm 1 tơ pôl, 1 xăh, phường, kơ ƀang chih chư ‘nŏh ưh đei huach dôm yơ kon jên mă lei vă krao hơ vơn đei khul kơ dră tơ ring, vă hơ tâp đei kơ ƀang păng đei bơ ngai vei lăng ‘nŏh ưh kơ sĭ tơ ring yơ kŭm tơ chĕng truh tơ drong kăl đơ̆ng sư ôh”

  Hrei ‘nâu Anih vei lăng hơ iŏh (Anih tơm vei lăng tơ drong jang xa, linh jĭ rơ ka păng tơ pôl) oei hơ nơ̆ng jang hơ doi hăm Anih tơm vei lăng pơ tho pơ hrăm, tơ tă ăn dôm tơ ring roi tơ ƀôh trong tang găn glơ̆k truh hăm rim hnam trưng, lăm hŏk, rim hŏk tro, mă loi ƀât pơ yan pơ dơ̆h he vă truh âu. Athei dôm tơ ring hơ tŏk tơ drong dăr, chih tơ băt nơ̆r tơ tă hăm anih krê đei hơ iŏh glơ̆k păng đei trong hơ met tơ tom. Dôm dêh char, pơ lei tơm athei pơ tho ăn dôm tơ ring năng kăl tơ drong pơ jao vei lăng hŏk tro lơ̆m khei ‘năr ưh đei năm hŏk, mă loi lơ̆m pơ yan he, păng lơ̆m khei 'năr đei 'mi kial, đak tih; krao hơ vơn dôm unh hnam kơ chăng chông ba kon năm hŏk glơi păng trong vei sơ đơ̆ng mưh jur tơ̆ đak. Yă Vũ Thị Kim Hoa, Phŏ Kơ dră Anih vei lăng hơ iŏh, Anih tơm vei lăng tơ drong jang xa, linh jĭ rơ ka păng tơ pôl ăn tơ băt:

“Lơ̆m pơ yan pơ dơ̆h he kơ dih kâu bơ ngai ‘lŏ athei pơ tho tơ ƀôh ăn hơ iŏh dôm tơ drong krê glơ̆k tơ̆ đak vă hơ iŏh băt trong veh ver. Mĕ ƀă păng bơ ngai vei lăng hơ iŏh athei hơ nơ̆ng anih jŭm dăr kơ hnam, kŭm nhen rông ƀôt, mă lei tơ drong krê glơ̆k kơ đak hăm hơ iŏh kŭm đei kơ tă tơ̆ unh hnam nhen bô̆i mong đak, kơ thŭng mong đak athei klơ̆p hơ met mă 'lơ̆ng, đei sơ lŭng đak ‘nŏh athei var mă klĕp. Tơ̆ pơ lei tơm, mưh ưh pă iŏk yoa tơ mam mong đak athei tŭh pơ đĭ đak, đe mĕ ƀă athei hơ len năng tôm tơ drong găh tang găn hơ iŏh glơ̆k, mă dang ei Anih tơm vei lăng tơ drong jang xa, linh jĭ rơ ka păng tơ pôl păng dôm anih tơm, anih jang kơ pal oei tơ lĕch lơ nơ̆r pơ tho”

   Tơ drong pơ tho ăn hŏk tro glơi hlôi đei tơ mât lơ̆m luơ̆t păng hlôi tơ lĕch đei trong vă hơ met pơ ‘lơ̆ng dôm tơ drong mơ mat tat găh tơ mam drăm, dôm tơ ring athei tơ gĕch iŏk anih vă tơ plŏng kơ dâu, sơ lŭng đak tơ̆ dôm anih pơ tâp tơ plŏng kơ dâu tơ̆ dôm kuơ̆n, apŭng vă pơ tho glơi ăn hŏk tro. Mă lei, tơ dăh dôm tơ ring ưh đei lơ trong jang ‘lơ̆ng tơ pă, ‘nŏh hơ nat vă gơ̆h pơm tơ plih 'lơ̆ng tơ drong hơ iŏh lôch glơ̆k.

            Kim Thanh: Chih

Thuem: Tơ blơ̆