Hrei ‘nâu, lơ tơring tơ̆ dêh char Bình Thuận oei tơlĕch jang lơ tơdrong găh “Pơm hơtŏ băl kơplăh drŏ kăn hăm drŏ nglo păng sek tơlang dôm tơdrong kăl hăm drŏ kăn păng đe hơiŏh” vă tưk tơiung, vei lăng năng tông ‘lơ̆ng hăm drŏ kăn păng đe hơiŏh, hơtŏk tơdrong gơ̆h jang, pơjao tơdrong ‘lơ̆ng ăn đe sư jang tŏk, tơƀôh hơdăh hơnăp jang pơm tơm mưh bơ̆ jang pơjing, tưk hơtŏk tơpôl, vang tơgop pơjing pơlei pơla, teh đak.
Dôm sơnăm adrol sơ̆, tơdrong arih xa tơ̆ tơring kon pơlei kon kông tơ̆ Bình Thuận oei tôch pơmat tat, tơdrong jang xa tam mă hlôh vao, tam mă pơm lăp hăm tươdrong ‘mĕh vă jang tŏk. Hơdai hăm ‘nŏh, tơdrong tang găn rơnĕh lơ lơ̆m hnam tơnŏ tam đei tơrĕk truh, lơ unh hnam đei đơ̆ng 5 - 8 ‘nu kon, ƀât lăp đei truh 10 ‘nu kon. Adrol sơ̆ chă đei unh hnam rơnĕh kon đơ̆ng 3 ‘nu jur tơ̆ hơla tôch pơmat. Tơdrong arih xa đei kon lơ roi pơmat tat, vơvĭnh huŏng lơ̆m tơdrong tơnuh hin hot, pơngot rơvĕt. Tơdăh drŏ kăn bơngai kon kông tơ̆ tơring groi kông hơnơ̆ng hŭt hơkâu ăn mir roh ‘nŏh drŏ kăn kon kông oei xa tơ̆ tơring tơhnă kŭm athei hŭt jơhngâm ăn chŭn na ‘năi.
Tơ̆ xăh Đông Giang, apŭng Thuận Bắc, mŏ K’Thị Thủy, bơngai K’ho adrol sơ̆ unh hnam tôch tơnuh. Gơnơm Anih mong jên tơgŭm tơpôl asong tŏk iŏk 50 triu kiơ̆ tơdrong jang atŏk tơiung mŭk drăm, tơpôl tơ̆ tơring kon kông, mŏ pơtăm ‘long điêu păng ƀum kơna rim sơnăm iŏk đei hlŏh 100 triu hlak jên. Đơ̆ng rŏng 3 sơnăm mong, truh dang ei unh hnam mŏ đĭ klăih đơ̆ng tơnuh hin păng man đei hnam kơjăp ‘lơ̆ng, pơjing unh hnam arih xa gơ̆h hơgei, hiôk chơt. Mŏ K’Thị Thủy jĭ 1 ‘nu bơngai rơgei vă đe drŏ kăn hŏk pơhrăm, jang kiơ̆.
Mŏ K’Thị Thủy ăn tơbăt: “Rim khul grŭp kŭm pơjing tơdrong ‘lơ̆ng ăn đe mŏ oh drŏ kăn nhôn tŏk iŏk jên. Kiơ̆ đơ̆ng tŏk iŏk jên âu đe mŏ oh tơmât ăn tơdrong choh jang xa, atŏk tơiung mŭk drăm, lơ̆m hnam nhen rong bơbe, rơmo, rong nhŭng, rong iĕr. Đei lơ bơngai pơih anih tĕch tơmam vă atŏk tơiung mŭk drăm lơ̆m hnam.”
Đei tơdrong pơngơ̆t đơ̆ng Đảng păng teh đak, hăm dôm tơdrong tơgŭm lơ̆m tơdrong arih xa, dôm tơring groi kông, tơring kon pơlei kon kông tơ̆ Bình Thuận hlôi đei lơ trong jang tŏk tôch pran. Đe sư ưh lăp tưk tơiung đei hơnăp jang đơ̆ng kơdih lơ̆m tơdrong rơnĕh kon, rong ‘me kon hơ ‘lơ̆p đĕch mă đei hloi lơ̆m tơdrong jang sut pơngot, tơjur tơnuh hin. Hăm lơ tơdrong jang mă dôm khul grŭp hlôi tơlĕch đe mŏ oh vang jang tôch tơnăp păng đei iŏk yoa ‘lơ̆ng ngăl.
Mĭnh lơ̆m dôm tơdrong jang đei năng kăl hlŏh đơ̆ng dôm khul drŏ kăn tơ̆ dêh char Bình Thuận hăm dôm tơring groi kông, tơring kon pơlei kon kông oei xa khei ‘năr âu ki ‘nŏh jĭ Pơjing lơ trong jang Drŏ kăn jang atŏk tơiung mŭk drăm. Tơdrong đei yoa đơ̆ng dôm trong jang âu hlôi tơgŭm ăn lơ drŏ kăn klăih đơ̆ng tơnuh, jang tŏk pơm pơdrŏng. Yă Bùi Thị Thịnh, Phŏ Kơdră vei lăng Khul drŏ kăn apŭng Tánh Linh, dêh char Bình Thuận ăn tơbăt, drŏ kăn đei hơnăp jang tôch gĭt kăl lơ̆m tơdrong pơjing tơdrong arih xa unh hnam. Vă gơ̆h đei nơ̆r pơma tơgăl, athei kăn ƀô̆, khul chĕp kơ̆l pơgơ̆r rim khul grŭp bơ̆ jang mă rơgei, hơnơ̆ng chă mơ̆ng nơ̆r pơma đơ̆ng rim bơngai lơ̆m khul, đang kơ ‘nŏh tơlĕch pơma nuh tơ̆ dôm jơ hŏk hôp hơdai:
“Khul drŏ kăn apŭng hơnơ̆ng tơrĕk truh dôm tơdrong đơ̆ng rim bơngai jang ‘nŏh jĭ đe drŏ kăn bơngai kon kông, pơ ‘nhŏ hơdrô̆ lơ tơdrong ăn đe drŏ kăn kon kông. Pơtih gia, nhôn chă tơgŭm lơ̆m jơ hŏk hôp, nhôn vang truh hăm dôm ‘măng hŏk hôp vă tơgŭm ăn đe mŏ oh hlôh vao rim tơdrong lơ̆m tơdrong arih xa, hŏk pơhrăm, bơ̆ jang păng atŏk tơiung mŭk drăm lơ̆m unh hnam.”
Rim sơnăm, Khul drŏ kăn dêh char Bình Thuận pơtho ăn rim khul grŭp hơlen năng tơdrong ‘mĕh vă, tơdrong arih xa đơ̆ng bơngai jang, mă loi jĭ bơngai kon kông găh atŏk tơiung mŭk drăm unh hnam, hơlen năng rim bơngai jang, unh hnam tơnuh vă băt yoa kiơ đơ̆ng nŏh đei lơ trong tơgŭm lăp ‘lơ̆ng. Lơ̆m dôm sơnăm âu ki, Khul oei adrin hơlen năng lơ trong jang xa ‘nao, dôm trong jang lăp ‘lơ̆ng hăm tơdrong jang mŭk drăm tơ̆ tơring păng tơdrong vang jang đơ̆ng rim bơngai. Kiơ̆ đơ̆ng noh, hơtŏk tơdrong tơroi tơbăt, krao hơvơn đe drŏ kăn tơ̆ dôm tơring kon kông hơtŏk đon kơchăng, dar dĕh jang tŏk klăih đơ̆ng pơmat tat, adrin jang lơ̆m tơdrong jang “Drŏ kăn jang xa rơgei”, “drŏ kăn tơgŭm băl jang tŏk mŭk drăm”, “drŏ kăn adrin hŏk pơhrăm, gơ̆h hơgei, pơjing unh hnam arih xa hiôk chơt”.
Yă Nguyễn Thị Ánh Nguyệt, Phŏ Kơdră vei lăng Khul drŏ kăn dêh char Bình Thuận ăn tơbăt: “Nhôn năng kăl hơmet pơ ‘lơ̆ng khul grŭp, tưk tơiung bơngai jang, hơtŏk tơdrong rơgei ăn Khul jang tơ̆ dôm tơring vă đei yoa ‘lơ̆ng ăn rim grŭp kiơ̆ trong “tơ̆ yơ đei drŏ kăn tơ̆ noh đei tơdrong jang khul”. ‘Ngoăih kơ ‘nŏh rim khul grŭp nhôn kŭm đei lơ trong pơgơ̆r tơƀâp, pơma nuh, et pơm pô̆ hăm dôm xăh, dôm tơring kon pơlei kon kông oei xa.”
Kiơ̆ Khul drŏ kăn dêh char Bình Thuận, hăm hơnăp jang jĭ anih pơgơ̆r, tơlĕch tơdrong jang “Pơm hơtŏ băl kơplăh drŏ kăn hăm drŏ nglo păng sek tơlang dôm tơdrong kăl hăm drŏ kăn păng đe hơiŏh” tơ̆ dêh char, Khul drŏ kăn dêh char jang hơdoi hăm Anih vei lăng hơdrĕch kon kông dêh char, dôm anih jang kơpal roi tơƀôh ăn Anih vei lăng kon pơlei dêh char tơlĕch trong jang truh hăm rim anih jang, khul grŭp păng tơring tơrang. Tơdrong jang đei bơ̆ jang tơ̆ 20 pơlei lơ̆m 12 xăh găh 4 apŭng groi kông ‘nŏh Tánh Linh, Bắc Bình, Hàm Thuận Bắc păng Hàm Thuận Nam. Akŏm lơ̆m 4 tơdrong đei roi tơbăt, krao hơvơn pơm tơplih “đon tơchĕng, trong jang”; pơjing păng pơih xă dôm trong jang vă hơtŏk hơnăp jang mŭk drăm ăn drŏ kăn; pơm ‘lơ̆ng ăn nơ̆r pơma păng tơdrong vang jang tơpăt ‘lơ̆ng đơ̆ng đe drŏ kăn, đe hơiŏh lơ̆m dôm tơdỏng jang atŏk tơiung mŭk drăm, tơpôl; hơtŏk đon rơgei mưh bơ̆ jang ƀơm truh tơdrong drŏ kăn, drŏ nglo ăn đe kăn ƀô̆ tơ̆ rim anih jang chinh trĭ, kră pơlei, ƀok pơgơ̆r pơlei, ƀok pơtho lui khop păng bơngai đei bưng ai, đei grih./.
Viết bình luận