Lơ̆m hnam hơprĕm hiăh hiok, ŏh H’Chu 16 sơnăm tơ̆ plei Chan, xăh sơlam Ia Pnon tơngŏk oei pơm unh vă pai gŏ, chă pai păi ‘nhot hăm ka kro gô klo brŏk đơ̆ng jang. Bơ blŏk unh ƀât kong nuh hăm unh đeng ưh đei tơ̆h hơdăh păng pơm tơnŏ lơ̆m hnam ƀât pơyan yă rak vă truh. Ưh đei tơdrong jang, H’Chu arih gô mơ̆ng đơ̆ng klo sư chă jang ăn kơ đe đĕch. Tơdrong arih xa đơ̆ng H’Chu huŏng lơ̆m ƀĕnh tơdrong pơmat tat. Yoa oei ‘lơ̆p tam mă gơ̆h jur oei kơdih kơna klo kăn oei ‘lơ̆p âu athei arih xa hơdai hăm mĕ ƀă păih hơkăn, đơ̆ng âu mĕ ƀă pŭ thim tơdrong pơmat tat vă rong ‘me dơ̆ng 2 ‘nu bơngai kơna tơdrong tơnuh hin đei hơnơ̆ng hơnong ưh đei tơklep: “Ƀât doh sơ̆ ‘nhŏng hŏk lăm 9, mă lei inh ưh kơhoh, oh ƀôh bôl boăl năm hŏk ‘nŏh oh tôch sơ ‘ngon, hơpơi đe bôl boăl ưh đei chă klo hrôih nhen inh”.

Kŭm nhen H’chu mơ̆n, oh RơLan H’Hương tơ̆ xăh Ia Krieng, apŭng Đức Cơ vă pơm mĕ ƀât ‘nao lăp 17 sơnăm. Ƀât mă đe bôl boăl oei năm hŏk vă druh kiơ̆ tơdrong hơpơi ‘mĕh đơ̆ng kơ dih ‘nŏh oh H’Hương lăp pôm vơvĕr ngôi tơ̆ hnam gô năr rơneh kon. Năng muh măt H’Hương, bu bu kŭm mơnat yoa oh oei ‘lơ̆p dêh hnang vă pơm mĕ. Unh hnam tơroi: “Ƀât kon ba năm oei tơ̆ hnam klo, unh hnam tôch sơ ‘ngon păng đei nơ̆r găn ga ră. Mă lei sư đĭ hơnăp bơih jing chu chăi đĕch bơih, măr sư kŭm tam mă et pơkong ‘năi, yoa tam tôm sơnăm, ưh kơ pơ̆n.”

Apŭng Đức Cơ dang ei đei vă jê̆ 19.500 unh hnam, hăm dang 82 rơbâu ‘nu bơngai, lơ̆m noh unh hnam kon kông đei vă jê̆ 43%. Kiơ̆ kơsô̆ chih jô̆ đơ̆ng sơnăm 2021 truh dang ei, lơ̆m apŭng đei vă jê̆ 200 klo kăn oei băl hrôih, 1 klo kăn oei băl hơgăm. Tơdrong tơm jing đei tơdrong iŏk unh om hrôih păng oei băl hơgăm ‘nŏh yoa ưh gan đei tơdrong vei lăng năng tông đơ̆ng mĕ ƀă hăm kon hơ ‘lơ̆p, jing đei lơ hŏk tro hŭt hŏk hưch băl hrôih kơna chă klo kăn đơ̆ng oei ‘lơ̆p, hơdai hăm ‘nŏh  jĭ tơdrong iŏk yoa mang tơpôl lơ, rơrok kiơ̆ tơdrong juăt đơ̆ng ‘ngoăih, ‘mĕh chă trong arih xa kiơ̆ đe sư ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng truh tơ̆ đe hŏk tro đơ̆ng noh jing đei lơ bơngai hơnăp athei pơdơ̆h hŏk vă oei băl, jing iŏk unh om hrôih. Tơdrong nai dơ̆ng, tơdrong jang roi tơbăt, pơtho tơƀôh luơ̆t tơ̆ tơring tam mă pran, tơdrong arih xa kơ kon pơlei kon kông oei tôch pơmat pơting hăm tơdrong arih xa atŭm, đơ̆ng noh sư pơm ăn dôm trong jang roi tơbăt jing ưh gan đei yoa, tam mă lăp hăm yăn âu. Kơsô̆ bơngai iŏk unh om hrôih păng păng oei băl hơgăm lơ pơm ăn tơdrong pơngot, tơnuh hin kŭm roi tŏk, mă loi hăm dôm unh hnam kon kông, kơlih yoa lơ̆m apŭng Đức Cơ dang ei đei vă jê̆ 3.000 unh hnam ‘nŏh đei truh 2.600 unh hnam tơnuh hin jĭ bơngai kon kông. Vă dôm bơngai iŏk unh om hrôih păng oei băl hơgăm âu tơtă kon hơ ‘lơ̆p dôm unh hnam kon kông tơnuh hin ngăl.

Ƀok Siu Luynh, phŏ Kơdră vei lăng kon pơlei apŭng Đức Cơ tơroi: “Nhôn pơtho ăn dôm anih jang kơpal nhen Anih vei lăng hơdrĕch kon kông, anih vei lăng bơngai jang vang jang hơdoi hăm khul drŏ kăn hơtŏk tơdrong roi tơbăt tơ̆ tơring, pơlei pơla păng dôm bơngai jang lơ̆m khul druh dăm, iŏk đơ̆ng 16 sơnăm, mă loi chă roi tơbăt ăn kon mon, đe ŏh găh tơdrong iŏk unh om hrôih, tơlĕch jang hơdoi lơ tơdrong jang vă  pơhlôh đon ăn kon pơlei.”

Hăm đon pơhnŏng jang ‘lơ̆ng tơdrong jang pơm tơjur tơdrong iŏk unh om hrôih păng oei băl hơgăm tơ̆ tơring kon kông đơ̆ng 2021- 2025, apŭng Đức Cơ hlôi pơgơ̆r roi tơbăt, pơtho tơƀôh dôm tơdrong ưh kơ ‘lơ̆ng đơ̆ng iŏk unh om hrôih, oei băl hơgăm păng dôm hla ar chih đei ƀơm truh ăn tơpôl dôm hơdrĕch kon kông tơ̆ apŭng. 34 ‘măng roi tơbăt tơ̆ dôm xăh, thĭ trơ̆n sơng đei hlŏh 1600 ‘nu bơngai vang akŏm, ƀơk 630 blăh hla ar, 10 video roi tơƀôh găh tơdrong ưh kơ ‘lơ̆ng đơ̆ng iŏk unh om hrôih păng oei băl hơgăm ăn đe kăn ƀô̆ pơlei pơla, kueng kơ phô̆ păng Dơnŏ anih vei lăng kon pơlei dôm xăh, thĭ trơ̆n; pơgơ̆r vă jê̆ 50 lăm pơtâp pơhrăm hăm hlŏh 1.000 ‘nu bơngai kiơ̆ hŏk găh tơdrong tang găn iŏk unh om hrôih păng oei băl hơgăm.

Oh Nguyễn Hà Cẩm Vy, hŏk tro lăm 9 Hnam trưng THCS nô̆i trŭ apŭng Đức Cơ đơ̆ng năr vang truh pơtâp pơhrăm hlôi băt hơdăh tơdrong răm đơ̆ng iŏk unh om hrôih păng oei băl hơgăm: “Truh akŏm tơ̆ dôm jơ hŏk tơ ‘ngoăih vă mơ̆ng đe tơroi găh iŏk unh om hrôih păng oei băl hơgăm ‘nŏh oh ƀôh kơdih kâu lê̆ hăt chă klo hrôih, athei adrin hŏk pơhrăm vă pơyoa ăn tơdrong arih xa kơdih ning mônh kơnh, đơ̆ng rŏng kơ đei tơdrong jang sơđơ̆ng‘mơ̆i mă oh vă tơchĕng truh tơdrong chă unh om păng mưh jur hăm kon pơlei, vih hăm pơlei pơla oh vă roi tơbăt ăn bôl boăl tơhnơr băl, bơ̆n lê̆ kơ hăt iŏk unh om hrôih, roi tơƀôh hloi dôm tơdrong ưh ‘lơ̆ng ning mônh kơnh mưh chă unh om hrôih, athei bôl boăl adrin hŏk pơhrăm vă pơyoa ăn tơdrong arih xa ning mônh kơnh, athei gô đei tơdrong jang sơđơ̆ng ‘mơ̆i mă tơchĕng truh tơdrong iŏk unh om.”

Gơnơm adrin tơlĕch lơ trong jang pran ‘lơ̆ng kơna tơdrong iŏk unh om hrôih păng oei băl hơgăm hơnơ̆ng jur kiơ̆ sơnăm. Tơdăh sơnăm 2021 đei 82 klo kăn oei băl hrôih, 1 klo kăn oie băl hơgăm, ‘nŏh truh sơnăm 2023 jur pă 22 klo kăn oei băl hrôih păng ưh pă đei klo kăn oei băl hơgăm bơih. Sơnăm 2023, apŭng Đức Cơ hơnơ̆ng tơlĕch jang hơdai tơdrong jang pơm tơjur bơngai iŏk unh om hrôih păng oei băl hơgăm tơ̆ tơring kon kông hăm Tơdrong jang tơm kơ teh đak vă atŏk tơiung mŭk drăm tơpôl tơ̆ tơring kon kông păng groi kông.

Ƀok Siu Luynh, phŏ Kơdră vei lăng kon pơlei apŭng Đức Cơ tơroi: “Ƀơm truh tơdrong jang tơm kơ teh đak vă atŏk tơiung tơring kon kông, nhôn pơjao ăn anih vei lăng hơdrĕch kon kông athei jang hơdoi hăm dôm anih jang kơpal, mă loi jĭ hăm dôm xăh, pơgơ̆r roi tơbăt ăn kon pơlei, hrei ‘nâu hlôi tơlĕch jang tơ̆ 1,2 tơring nhen xăh Ia Dơ̆k, Ia kral păng 1,2 xăh nai hai. Kiơ̆ đơ̆ng tơlĕch jang ‘nŏh ƀôh đei kon pơlei jang kiơ̆ tôch ‘lơ̆ng.”

Hăm dôm trong jang pran ‘lơ̆ng, đei yoa, kon pơlei kon kông tơ̆ apŭng Đức Cơ, dêh char Gia Lai dar deh hơtŏk đei đon hlôh vao, pơm tơplih ming đon tơchĕng ưh kơlăp, chă mơ̆ng dôm tơdrong tơroi trŏ ƀlep păng akŏm đei lơ tơpôl vang jang, hơdai hăm ‘nŏh tưk tơiung jơhngâm pran đơ̆ng dôm anih jang kơpal, khul grŭp kon pơlei lơ̆m tơdrong sut hŭt lê̆ dôm tơdrong juăt ưh kơlăp lơ̆m tơdrong iŏk unh om, pơjing tơdrong arih xa gơ̆h hơgei, phĭ tơtŏ dơnŏ ‘lơ̆ng, hiôk chơt.