Yă Phan Thị Sương, tơ̆ Thôn 1, xăh Ia Tơi, apŭng Ia H’Drai, dêh char Kon Tum tơroi: klo kăn mŏ pơm công nhân cao su, đei jên khei sơđơ̆ng. Hơnơ̆ng tŏk iŏk jên ngân hàng lơ ‘măng, kla đang tŏk iŏk dơ̆ng, 1 ‘măng tŏk iŏk đei 150 triu, klo kăn mŏ răt rong rơmo yŏng, đang kơ ‘nŏh pơtăm 2,5ha cheh phe, tơ̆ hlŏh 3ha ‘long xa plei… Gơnơm thoi nŏh 1 sơnăm pơhuach tôm jên jang oei iŏk đei đơ̆ng 250-300 triu hlak jên: “Unh hnam nhôn tôch pơmat tat mă lei oei adrin tŏk iŏk jên đơ̆ng ngân hàng vă rong rơmo, jang xa. Gơnơm đei jên asong tŏk iŏk vă rong rơmo, jên vă chă tơdrong jang, đei iŏk vă pơtăm ‘long sầu riêng, chĕh phe, ‘long xa plei kơna truh dang ei mŭk drăm hnam nhôn kŭm đei ƀiơ̆, inh tôch hơiă. Tơdăh ưh đei jên tŏk iŏk đơ̆ng Anih mong jên tơgŭm tơpôl kŭm hăm tơring tơgŭm lei tơdrong arih xa hnam nhôn ưh đei thoi âu”.

Jĭ apŭng sơlam kơ dêh char Kon Tum, tơdrong jang atŏk tơiung mŭk drăm tơpôl, pơm hơtŏk tơdrong arih xa ăn kon pơlei hơnơ̆ng đei năng jĭ tơdrong jang tơm đei rim anih jang đảng, khul kơdră pơgơ̆r apŭng Ia H’Drai pơ ‘nhŏ jang hơdrol. Tơgŭm ăn kon pơlei đei tŏk iŏk jên vă jang atŏk tơiung mŭk drăm, lơ unh hnam tơnuh, vă jê̆ tơnuh lơ̆m apŭng đei dơ̆ng kon jên vă jang xa, arih xa.

Ƀok Đinh Văn Trung, Kơdră lăm pơm hla ar tŏk iŏk jên kơ Anih mong jên tơgŭm tơpôl apŭng Ia H’Drai, tơroi: “Jên asong tŏk iŏk tơgŭm tơpôl hlôi pơm hla ar ăn hlŏh 2.000 unh hnam tơnuh păng bơngai kăl đei tơgŭm tŏk iŏk, hăm đĭ đăng jên asong tŏk iŏk hlŏh 173 ti. Tŏk iŏk đei jên âu, dôm unh hnam tơnuh tôch hơiă chă pơtăm bơ̆n ‘long, rong kon tơrong lăp hăm tĕh, tŏ ‘mi kial tơ̆ tơring. Đơ̆ng kơsô̆ jên âu dôm unh hnam kon pơlei bơ̆ jang trŏ trong jang xa, tĕch mơdro hơnhăk ba tơdrong đei yoa ‘lơ̆ng”.

Tơ̆ Gia Lai, đơ̆ng blŭng sơnăm truh dang ei đei hlŏh 13 rơbâu unh hnam kon pơlei kon kông đei tơgŭm tŏk iŏk jên đơ̆ng anih mong jên tơgŭm tơpôl. Jên đei tŏk iŏk vang pơjing tơdrong jang xa, pơm hơtŏk tơdrong arih ăn kon pơlei tơ̆ dôm tơring oei đei lơ tơdrong pơmat tat. Unh hnam ‘nhŏng Đinh Văn Hiơp tơ̆ Kueng kơ phô̆ Plei Dơng, Thĭ trơ̆n Kông Chro, apŭng Krông Chro adrol sơ̆ jĭ unh hnam tơnuh. Đơ̆ng rŏng 3 sơnăm đei tŏk iŏk 40 triu hlak jên đơ̆ng Anih mong jên tơgŭm tơpôl vă jang xa, rong kon tơrong, dang ei unh hnam ‘nhŏng đĭ đei 9 tŏ rơmo. Lơ̆m kơsô̆ đei 6 tŏ rơmo su đơ̆ng 3 tŏ rơmo yŏng blŭng a. ‘Nhŏng lui, tơ̆ hơnăp kơnh, unh hnam ‘nhŏng gô đei ƀôh ƀiơ̆: “Adrol sơ̆ jang ƀa đak, mơmat tat dêh, inh hơnơ̆ng ‘mĕh rong rơmo. Tôch pŭn ‘nŏh inh tŏk iŏk đei 40 triu. 40 triu răt 3 tŏ rơmo, oei 5 triu dơ̆ng pơm hơdrong. Rong roi đunh roi đei ‘nŏh, kron rong tơ̆ hnam, pơtăm ‘ngiĕt hiĕm hiôk ƀiơ̆".

Dêh char Gia Lai dang ei đei hlŏh 38.500 unh hnam tơnuh, iŏk đei 90% kơsô̆ âu ‘nŏh jĭ kon pơlei kon kông. Lơ̆m 6 khei blŭng sơnăm 2023, Anih mong jên tơgŭm tơpôl dêh char Gia Lai đĭ asong tŏk iŏk 964 ti hlak jên, hăm hlŏh 25.000 unh hnam tŏk iŏk, lơ̆m nŏh unh hnam kon pơlei kon kông đei hlŏh 13.000 unh hnam, kơsô̆ jên tŏk iŏk vă jê̆ 500 ti, iŏk đei vă jê̆ 52% akŏm đĭ đăng jên asong tŏk iŏk. Vă jê̆ 1000 unh hnam đei tơgŭm vă jê̆ 50 ti hlak jên vă tơplih tơdrong jang, tĕh oei, tĕh choh jang xa păng pơm hnam… Jên đei tŏk iŏk vang tơgop tơgŭm ăn dôm unh hnam tơnuh, vă jê̆ tơnuh păng unh hnam kon pơlei kon kông tơ̆ Gia Lai hơmet pơ ‘lơ̆ng tơdrong pơmat tat lơ̆m tơdrong arih xa, jang atŏk tơiung mŭk drăm, pơm hơtŏk tơdrong arih xa păng klăih đơ̆ng tơnuh hin kơjăp ‘lơ̆ng.

Ƀok Đinh Văn Nghĩa – Phŏ Kơdră Anih mong jên tơgŭm ăn tơpôl dêh char Gia Lai tơroi: “Hrei ‘nâu lơ tơdrong asong tŏk iŏk jên tơgŭm tơpôl hăm bơngai tơnuh păng dôm bơngai kăl đei tơgŭm nai yoa Anih mong jên tơlĕch lơ̆m dêh char hlôi tơgop ‘lơ̆ng kŭm hăm tơring vă bơ̆ jang dôm tơdrong jang tơm kơ tĕh đak găh tơjur tơnuh hin kơjăp ‘lơ̆ng, pơjing tơring tơrang, jang atŏk tơiung mŭk drăm, tơpôl tơ̆ tơring kon kông păng groi kông. Jên đơ̆ng tŏk iŏk tơgŭm ăn kon pơlei kon kông sut pơđĭ đon hrơ mơlou, ưh đei hơđơ̆ng lơ̆m tơdrong arih xa, pơm tơplih đon tơchĕng, trong jang, băt iŏk yoa jên đei tŏk iŏk trŏ hăm tơdrong jang, lơ unh hnam kon kông jang xa tŏk klăih đơ̆ng tơnuh hin”.

Tơ̆ Dak Nông, đơ̆ng rŏng 20 sơnăm bơ̆ jang tơdrong Tơchơ̆t 78 sơnăm 2002 đơ̆ng Khul kơdră tĕh đak găh jên asong tŏk iŏk hăm jên kon tŏ sĕt, jên tŏk iŏk tơgŭm lơ̆m tơpôl hlôi jur truh tơ̆ jơ̆p pơlei pơla, tơring hơtăih yăih, tơgŭm ăn lơ unh hnam tơnuh đei tơdrong ‘lơ̆ng vă jang tŏk, pơjing tơdrong arih xa sơđơ̆ng ‘lơ̆ng. Hrei ‘nâu, Anih mong jên tơgŭm tơpôl dêh char Dak Nông oei tơlĕch trong asong tŏk iŏk hăm 18 tơdrong jang, akŏm đĭ đăng jên asong tŏk iŏk hlŏh 3.500 ti. Kiơ̆ đơ̆ng kơsô̆ jên ‘nâu, unh hnam tơnuh păng dôm bơngai kăl đei tơgŭm nai đei dơ̆ng tơdrong ‘lơ̆ng vă jang xa, atŏk tơiung mŭk drăm, tŏk klăih đơ̆ng tơnuh hin kơjăp ‘lơ̆ng. Truh dang ei, kơsô̆ unh hnam tơnuh tơ̆ dêh char Dak Nông lăp oei pă 11%. Đơ̆ng 1 dêh char tôch pơmat tat, Dak Nông hlôi tŏk klăih đơ̆ng grŭp dêh char tơnuh, pơmat tat.