Mĭnh tơdrong tôch sơ ‘ngon ‘noh kư̆ mă khei pơdơ̆h hŏk đe hơ-iŏh brŏk vih hăm ŭnh hnam ‘nŏh rim ‘măng glơk kơ đak hăm đe hơ-ioh đei ƀôh lơ dơ̆ng. Kơtơ̆ng ang mă ƀok Đặng Hoa Nam, Kơdră Hơnih Vei lăng hơ ioh găh Hơnih tơm vei lăng Tơdrong jang-Bơngai rơka păng Tơpôl tơbăt pơm ăn kơ bơ̆n măh chhưu jơhngơ̆m. ‘Nao au, năr 20/5, tơ̆ apŭng Hàm Thuận Bắc, dêh char Bình Thuận đei ‘măng glơ̆k kơ đak pơm ăn 4 ‘nu hơ-ioh drŏ kăn hŏk jăl kơđeh lôch, kơ yuơ đơ̆ng chă bŭch pơkao sen đơ̆ng noh hum tơ̆ Thoong pơnhă kơ dơnau đak Sông Quao, thoong pơnhă găh tơring Hàm Phú păng Thuận Minh, apŭng Hàm Thuận Bắc. ‘Nau lăp mĭnh lơ̆m tôch kơ lơ ‘măng glơ̆k kơ đak tơ̆ đe hơ iŏh lơ̆m khei pơdơ̆h hŏk.
Vă tang găn glơ̆k kơ đak, hrei au đei 3 trong jang ‘lơ̆ng hơ iă hloh ‘noh pơtho glơi, pơtho dôm trong sơđơ̆ng mưh jur tơ̆ đak ăn đe hơ-ioh; pơjing đei tơdrong oei sa ‘lơ̆ng, tang găn glơ̆k kơ đak (đei dur var bơ̆, kơƀang tơbăt tơ̆ dôm hơnih hli hlơt mơt glơ̆k kơtang tơ̆ đe hơ-ioh, kăl đei bơngai jang tơgŭm dŏng tơ̆ rim jih đak dơsĭ chă hum; hơnih ming man dơnau đak, sơlŭng đak kăl đei chă bơ̆ var găn, đơ̆p pơ ‘lơ̆ng); bơ̆ jang pơtho tơbăt ăn ŭnh hnam, mĕ ƀă păng bơngai rong ‘me hơ-ioh găh dôm trong tang găn glơ̆k kơ đak kăl đei tơlĕch jang kơtang. Dôm hla bơar pơtho glơi, oei sa ‘lơ̆ng tơ̆ đak ăn hơ-ioh hlôi đei tơ iung pơjing keh đang. Mă lei, vă dă ƀiơ̆ đei hơ-ioh glơ̆k kơ đak, ƀok Đặng Hoa Nam, Kơdră Hơnih vei lăng hơ-ioh akhan:“Kiơ̆ kơ nhôn, bơ̆n kăl iung jang tang găn hơlau, ưh khan hơnăp jang lơ̆m xek tơlang mă lei lơ̆m bơ̆ jang tang găn hơlau hloi. Pơtih gia nhen tơdrong: Mĭnh ‘măng glơ̆k kơ đak tơ̆ đe hơ-ioh ‘noh ‘ngoăih tơdrong năm ngôi apĭnh jet gia, hơlêm ŭnh hnam vă chă pơdong groong ƀŭ đe hơ-ioh lôch răm ‘nŏh jing trong jang đơ̆ng jơhngơ̆m đon ‘mêm mơnat dih băl. Tơdăh ‘moi kiơ̆ hơnăp jang, tơdrong chiu pŭ tơ̆ hơnăp khôi luơ̆t ‘noh khul kơdră chĕp pơgơ̆r tơring tơ̆ noh, kon pơlei tơ̆ noh, ŭnh hnam đe sư kăl hơmet pơ ‘lơ̆ng dôm tơdrong tơm pơm ăn truh tơdrong lôch răm kơ hơ-ioh. Mă hơdăh ‘noh kăl atŏk kơtang pơtho glơi, pơtho trong băt vei lăng năng tông kơdih, dăr lăng hơlen rim hơnih sơđơ̆ng vă dôm tơdrong chă glơ̆k kơ đak au to pă đei bơih. Tơ̆ au ĭnh ‘meh vă pơma truh tơdrong tang găn hơlau, truh hloi lơ̆m vei lăng năng tông đe hơ-ioh lơ̆m hil hơreh teh dong, vei lăng năng tông glơ̆k kơ đak tơ̆ đe hơ-ioh”.
Ƀok Đặng Hoa Nam, Kơdră Hơnih vei lăng hơ-ioh jei sơkơ̆t hơdăh: Tơdrong iŏk đei jơnei lơ̆m pơtho tơbăt, tang găn glơ̆k tơ̆ đe hơ-ioh hlôi đei tơlĕch jang ‘lơ̆ng, tơgŭm ăn rim đe mĕ ƀă ƀôh hơdăh hloh dơ̆ng tơdrong hơmơt glơk vă đei trong tang găn hơ lau ăn kon hơ-‘lơ̆p. Măt bơngai hơ-ioh glơ̆k tơ̆ Việt Nam roi năr roi dă ƀiơ̆, đơ̆ng 3.300 ‘nu hơ-ioh (sơnăm 2010) tơjur pă 1.990 ‘nu hơ-ioh (sơnăm 2021). Jô̆ hơtŏ tơjur đơ̆ng 3-5%, hơtŏ hăm 100 ‘nu hơ-ioh lơ̆m 1 sơnăm. Mă tơpă yan au đei ƀôh dôm tơring ayơ klăh asong kon jên bơ̆ jang păng bơngai jang ăn tơdrong au, ‘nŏh tơ̆ noh măt bơngai hơ-ioh lôch glơ̆k kơ đak tơjur kơtang hloi:“Nhôn jei ‘meh kon jên tơmơ̆t jang đơ̆ng tơring mă trŏ lăp vă nhôn dŏng erih ăn hơ-ioh, mă kăl ‘nŏh rim ‘măng glơ̆k kơ đak tơ̆ đe hơ-ioh tôch mơnat. Mă bơ̆n hlôi tơjur tŏ sĕt tơdrong lôch răm glơ̆k kơ đak tơ̆ đe hơ-ioh rim sơnăm. Mĭnh sơnăm hrei au, jô̆ hơtŏ bơ̆n tơjur đei 100 ‘nu hơ-ioh lôch răm kơ yuơ glơ̆k kơ đak, pơtih gia nhen: Pơlăp dôm dơnau glơi gơ̆h hơgei, pơih lăm pơtho glơi, pơtho vei lăng năng tông kơdih ăn đe hơ-ioh …’noh tơ̆ noh măt bơngai hơ-ioh lôch răm kơ yuơ glơ̆k kơ đak đei tơjur ‘lơ̆ng hơ iă hloh. Tơ̆ yơ mă khul kơdră chĕp pơgơ̆r tơring atŭm hăm kon pơlei vang iung jang dăr lăng năng tông sơđơ̆ng tơ̆ đak, pơm kơƀang tơbăt hơmơt đei tơdrong tơ̆ đak ăn hơ-ioh đơ̆ng: đak koai, sơlŭng đak, đơ̆ng noh rim hơnih ming man đei ƀơm truh tơ̆ đak ‘nŏh tơdrong pơm dă ƀiơ̆ đei glơ̆k kơ đak kơtang hloh”.
Viết bình luận