VOV4.Bahnar - Yak hlŏh dôm ‘măng iung tơ blăh vei lăng tĕh đak, vă jê̆ 1,2 triu ‘nu linh lôch tang tĕh đak lôch răm tơ̆ rim kơ drăn tơ blăh. Tơ drong rơ ngei đei đơ̆ng ki bơih, mă lei tơ drong ơ̆h sơ ‘ngon, mă loi hăm dôm unh hnam đe linh lôch tang tĕh đak tam mă chă ƀô̆h, chơ ƀŭ dơ̆ng tơ̆ groi tĕh kơ dih kâu rơ nĕh, tam mă mă băt hơ dăh hơ năn oei chă ƀŭ pơ gia tơ̆ broi kông, thong đak... Tơ drong tơ blăh đĭ hơ tăih bơih, tơ drong tơ chă, chih hơ dăh năr rơ nĕh, lôch răm roi mơ mat tat hlŏh dơ̆ng, mă lei hăm jơ hngâm đon băt bơ nê tôch ai hăm dôm bơ ngai ưh đei kret sĕch kar ăn tơ drong rơ ngei, hiôk hian, vei lăng kơ jăp ‘lơ̆ng kơ tĕh đak, Đảng, tĕh đak pơ tho ăn dôm anih jang kơ pal, tơ ring tơ rang mă mơ mat tat dang yơ oei athei jang đang mă ‘lơ̆ng hơ năp jang hăm dôm bơ ngai hlôi lôch tang păng pơm lăp hăm tơ drong ‘mĕh vă đei pơ sat ƀŭ hơ met mă ‘lơ̆ng đơ̆ng unh hnam.

Đơ̆ng rŏng hlŏh 40 sơ năm ba kon năm tơ blăh tơ̆ tơ rung Pơ băh, bơ ngai mĕ 94 sơ năm truh dang ei ‘nao đei kuăr dơ̆ng kơ ting kon hơ ‘lơ̆p lơ̆m ti, kơ pal klơ̆p hla kơ ƀrê, sơ ‘nglŏng dreng, hăm ƀĕnh jơ hngâm đon ‘mêm kơ eng kơ unh hnam, pơ lei pơ la, bôl boăl. Mĕ linh lôch tang tĕh đak Phạm Văn Sự xăh Gia Xuân, apŭng Gia Viễn, dêh char Ninh Bình tôch hơ iă pơ ma: “Hơ iă, hơ iă dêh, čhôk ‘nă đak măt măh lĕch hloi. Hơ pơi chang dôm sơ năm ‘nâu, soi apinh chă đei kơ ting kon chơ ƀŭ hơ met mă ‘lơ̆ng. Mĕ lôch bơih lei dar dĕh kŭm bưh, mă lei dang ei mĕ oei arih, mĕ ‘mĕh chơ sư brŏk vă mĕ kon gơ̆h tơ ƀâp băl”.

Lêh sơng, pơ dong păng ƀŭ linh lôch tang tĕh đak Phạm Văn Sự vih tơ̆ pơ lei, tơ̆ xăh Gia Xuân, apŭng Gia Viễn, dêh char Ninh Bình

Hlôi đei kơ hrĕng rơ bâu unh hnam lăp đon, đei năm lăng pơ sat, sŏh nhang, đei sơng đe ‘nhŏng, đe mŏ brŏk đơ̆ng rŏng dôm jĭt sơ năm tơ chă. Đơ̆ng rŏng kơ tơ blăh Mi 1975, truh sơ năm 1992, tĕh đak bơ̆n hlôi chă ƀôh, sir akŏm đei 767.000 kơ̆l linh lôch tang tĕh đak. Vă hơ tŏk tơ drong jang tơ gŭm ăn bơ ngai đei kŏng, Anih tơm Chinh trĭ tơ lĕch tơ drong tơ chơ̆t găh tơ chă, sir akŏm, ƀŭ hơ met kơ ting linh lôch tang tĕh đak; Thủ tướng tĕh đak tơ lĕch tơ drong tơ chơ̆t Kĭ ăn tơ drong jang năm chă, sir akŏm kơ ting linh lôch tang tĕh đak păng tơ drong jang chă hơ len hơ năn kơ ting linh lôch tang tĕh đak oei tam mă đei măt, tơ gop pơm ‘lơ̆ng ăn tơ drong jang tơ chă, sir akŏm kơ ting linh lôch tang tĕh đak. Gơ nơm thoi nŏh, đơ̆ng tơ drong jang đei kĭ tơ lĕch sơ năm 2013 truh dang ei, dôm tơ ring, khul linh sir chă, akŏm đei dang 17.000 kiơ̆l linh lôch tang tĕh đak, sơng iŏk hlŏh 38.000 kơ mẫu kơ ting linh lôch tang tĕh đak păng kơ mẫu pham ‘nhŏng ŏh đe linh vă tơ blang hơ dăh, ‘măn răk ADN đei hlŏh 23.000 kơ mẫu; chih hơ hơ len hơ năn linh lôch tang tĕh đak oei ưh băt tôm tơ drong, hăm hlŏh 4.000 ‘nu linh…

Hrei ‘nâu lơ̆m tĕh đak oei đei dang 530 rơ bâu ‘nu linh tam mă băt hơ năn, lơ̆m nŏh đei 220 rơ bâu ‘nu linh lôch ƀŭ kơ tă tơ̆ kơ dră tơ blăh sơ̆. Tơ drong tơ chă, sir akŏm, chih hơ dăh hơ năn linh lôch tang tĕh đak oei bơ̆ jang tôch pơ neh, yoa tơ drong gô chang đơ̆ng kơ tum kơ tŏng ‘nhŏng ŏh linh lôch tang ăn tĕh đak. Lơ̆m kơ sô̆ ‘nŏh đei lơ bơ ngai mĕ ưh kĕ tơ jră plơ̆ sơ năm kră, oei hơ ngol nŏng gô chang kon brŏk. Găh rŏng đe mĕ ‘nŏh jĭ đe bơ ngai hơ kăn, bơ ngai kon, đe ‘nhŏng ŏh... oei nŏng hơ pơi chang 1 năr yơ ‘nŏh đei chă ƀôh bơ ngai lơ̆m hnam vă pơm hơ met bơ̆n pơ sat ăn klo, ăn kon, ăn ƀă, ăn ‘nhŏng ŏh đe sư. Lơ mĕ vă tơ̆l 100 sơ năm bơih, oei hơ ngol rim kơ sơ̆, ƀât lăp ƀlŏk, ƀât lăp hiơt mă lei hăm dôm hơ năn groi tĕh nhen oei “kuăr brom” kon mĕ nhen: Bến Cát – Bình Dương; kơ dră tơ blăh găh pơ băh; Salavan (Lào) dăh mă groi kông kơ dră tơ blăh Vị Xuyên... đe mĕ oei ưh đei lai yơ hiơt.

Mĕ linh lôch tang tĕh đak Trần Công Lập tơ̆ xăh Cổ Đô, apŭng Ba Vì, Hà Nội oei nŏng hơ pơi tơ ƀâp ƀiơ̆ kơ ting kon yă 1 ‘măng vă gơ̆h hiôk jơ hngâm: “Dang ei inh ‘mĕh sư brŏk đĕch, tơ dăh sư đei chơ brŏk lei mă inh lôch kŭm pă pơ ngơ̆t kiơ bơih. Adrol ki đe khan sư tơ̆ Bến Cát sŭng.”

‘Nhŏng linh lôch tang tĕh đak Trần Mạnh Hùng tơ̆ Bình Dương tơ roi truh jơ hngâm đon hơ pơi ‘mĕh đơ̆ng kơ hrĕng rơ nâu unh hnam linh lôch tang tĕh đak nai: “ Jơ hngâm đon pơ hnŏng đơ̆ng inh ‘nŏh năm chă, kơ̆l ‘ngok lai yơ kŭm tơ chĕng truh kơ bơ ngai ŏh hơ nơ̆ng đĕch. Oei mĕ ‘nŏh tôch ơ̆h sơ ‘ngon. Đơ̆ng tơ ring Pơ băh lĕch tơ̆ âu hơ pơi ‘mĕh chă ƀôh ŏh, truh tơ̆ âu lăng ƀôh tơ tă kông ngăl lơ lou, inh ƀôh hơ nat tơ pă, hơ pơi ‘mĕh rim khul linh ƀô đô̆i adrin tôch ai chă tơ gŭm ăn unh hnam chă ƀôh ŏh Trần Mạnh Hùng".

Bơ̆ jang tơ drong jang năm chă, sir akŏm păng chih hơ dăh hơ năn đe linh lôch tang tĕh đak, lơ khul năm chă, sir akŏm kơ ting linh lôch tang tĕh đak kơ Anih tơm vei lăng khul linh tĕh đak đei pơ jing, hơ nơ̆ng năm chă tơ̆ dôm kơ drăn tơ blăh tơm nhen tơ blăh tơ̆ tơ ring Pơ băh, tơ blăh tơ̆ Lào, Campuchia păng tơ blăh tơ̆ tơ ring sơ lam găh Tu. Mă lei tơ drong tơ chă, chih hơ dăh măt linh lôch tang tĕh đak oei tôch mơ mat tat, yoa tơ drong tơ blăh tôch đunh bơih, lôch đunh dêh hnam kơ na kơ ting linh bŭk vă set hơ len ADN tôch mơ mat; tơ drong tơ plih tôch dêh tơ̆ tơ ring jing pơm mơ mat tat ăn đe bôl boăl năm chă, sir akŏm; lơ kơ drăn tơ blăh oei đei ƀôm mĭn kơ na tam mă gơ̆h truh chă tơ̆ noh...

Lêh sơng păng ƀŭ hơ met kơ ting linh lôch tang tĕh đak Nguyễn Hữu Nhạ vih ƀŭ tơ̆ pơ lei tơ̆ xăh Hải Cường, Hải Hậu, Nam Định

Thượng Tá Phùng Văn Đức, Yŏng Khul năm chă, sir akŏm kơ ting linh, Anih chĕp kơ̆l pơ gơ̆r khul linh dêh char Hà Giang ăn tơ băt: “Kiơ̆ đơ̆ng năm chă, lơ tơ drong tơ roi nhôn chă ưh kơ ƀôh, yoa tơ drong tơ blăh tôch đunh bơih, tŏ ‘mi kial kơ nê̆, tŏ ‘mi, sĕch kar đe boăl đĭ ôm, bŭk đĭ bơih, kơ na tơ pŭ ăn kơ nhôn hơ năp jang tôch trăp, pơm thoi yơ vă gơ̆h chă ƀôh. Tơ drong tơ tăm hlŏh hrei ‘nâu jĭ tơ̆ nŏh đei lơ tơ mam găn trong ăn tơ drong năm jang. Mă 2 đe ‘nhŏng lôch tang lơ̆m tơ drong tơ blăh, chă ƀŭ pơ pôi tĕh luech tŏ sĕt, mưh sir chă năng kŭm ưh đei ƀôh kiơ. Vă chă đe linh lôch tang tơ̆ kơ drăn tơ blăh dang ei oei ƀŭ pơ gia tơ̆ trôm, hơ gơp ‘nŏh oei tam mă đei kơ măy kơ mŏk pơm lăp ‘mơ̆i.”

Đơ̆ng lơ sơ năm nơ̆ jang sir chă, Trung tướng Hoàng Khánh Hưng, Kơ dră Khul tơ gŭm ăn unh hnam linh lôch tang tĕh đak Việt Nam đei nơ̆r pơ ma: “Kơ ting linh lôch tang tĕh đak mă đei lơ̆m 40, 50 sơ năm ‘nŏh hơ nat vă gơ̆h kơ jăp ‘lơ̆ng. Kơ na, tơ dăh ưh jăh jang, ưh jăh chă ƀôh hrĕnh ‘nŏh 530 rơ bâu ‘nu linh lôch tang tĕh đak âu hơ nat vă gơ̆h chă đei hơ năn ăn đe sư. Inh apinh hăm dôm anih jang kơ pal ‘nŏh hăm kăl tĕh đak pơ jing lê̆ Anih mong răk gen ưh. Tơ dăh đei pơ jing anih mong gen âu ‘nŏh bơ̆n jang dang 10 sơ năm ‘nŏh huei, oei đunh hlŏh kơ ‘nŏh dơ̆ng ‘nŏh hơ nat vă gơ̆h tơl tơ blang, chih hơ dăh hơ năn đe ‘nhŏng.”

Tơ drong tơ chă, sir akŏm păng chih hơ năn ăn kơ ting đe linh roi đunh roi mơ mat, mă lei Đảng păng tĕh đak hơ nơ̆ng năng ‘nâu jĭ tơ drong jang tôch sĭt, gĭt kăl, jĭ jơ hngâm đon bơ nê hăm đe linh nuih mơng hlôi lôch tang yoa tơ drong rơ ngei hiôk hian kơ tĕh đak kơ na mă mơ mat tat truh dang yơ athei adrin jang ‘mơ̆i. 2 trong jang vă chih hơ dăh hơ năn linh lôch tang tĕh đak đei yoa lơ ‘nŏh jĭ set hơ len ADN păng trong tơ blang hơ len. Vă hơ tŏk hrĕnh tơ drong jang, Anih tơm vei lăng khul linh tĕh đak athei Khul kơ dră tĕh đak tơ mât yoa trong jang “chih hơ dăh hơ năn linh lôch tang tĕh đak tam mă đei tôm nơ̆r tơ roi rơ đăh rơ đong”, vă chih hơ dăh, hơ met ming nơ̆r tơ roi hăm 300 rơ bâu pơ sat linh lôch tang tĕh đak oei ưh đei tôm nơ̆r chih tơ băt lơ̆m dôm pơ sat linh lôch tang tĕh đak tơ̆ jơ̆p tơ ring lơ̆m tĕh đak. Tơ drong sir akŏm păng tơ chă oei đei bơ̆ jang hơ nơ̆ng đơ̆ng Anih tơm vei lăng khul linh tĕh đak, Anih tơm vei lăng tơ drong jang xa, linh jĭ rơ ka păng tơ pôl kŭm hăm dôm anih jang kơ pal, tơ ring tơ rang. 

Phŏ Kơ dră tơm vei lăng tơ drong jang xa, linh jĭ rơ ka păng tơ pôl Nguyễn Bá Hoan ăn tơ băt: “Tơ ring tĕh kơ nê̆ mơ mat tat bơih, tơ drong chih hơ dăh hơ năn roi mơ mat hlŏh dơ̆ng yoa dôm tơ mam đei hơ dai hăm kơ ting linh lôch tang tĕh đak ưh đei lơ bơih, dôm tơ mam, kơ ting mưh sir ƀôh kŭm ưh đei ‘lơ̆ng, yoa đĭ bŭk ôm, kơ na trong hơ len hăm ADN dang ei ‘nŏh ‘lơ̆ng ƀiơ̆, kơ chăng đơ̆ng Anih tơm vei lăng tơ drong jang xa, linh jĭ rơ ka păng tơ pôl, Anih tơm vei lăng khul linh tĕh đak đang kơ ‘nŏh jĭ Anih tơm vei lăng Công an. Mă lei, yoa tơ mam iŏk đei đĭ bŭk đunh hnang kơ na set hơ len hơ năn linh lôch tang tĕh đak kŭm tôch mơ mat. Tơ drong ‘nâu, Anih tơm vă adrin jang, kơ chăng kŭm hăm dôm anih jang kơ pal jang ‘lơ̆ng tơ̆ hơ năp kơnh, adrin chă păng pơ dreu dơ̆ng hơ năn ăn đe linh lôch tang tĕh đak roi lơ roi ‘lơ̆ng, roi hrôih roi ‘lơ̆ng yoa tơ drong tơ blăh tôch đunh bơih, khei ‘năr ăn bơ̆n bơ̆ jang ưh pă dang yơ".

Khul kơ dră tĕh đak oei tơ lĕch lơ trong jang năm chă, sir akŏm kơ ting linh lôch tang tĕh đak păng chih hơ dăh hơ năn linh lôch tang tĕh đak oei tam đei hơ năn truh sơ năm 2030 păng dôm sơ năm đơ̆ng rŏng dơ̆ng. Hăm đon pơ hnŏng truh sơ năm 2030 tơ chă, sir akŏm dang 15.000 kơ̆l linh lôch tang tĕh đak; Chih hơ dăh hơ năn linh lôch tang tĕh đak oei đei dơ̆ng kiơ̆ trong set hơ len ADN hăm dang 20.000 kơ ting linh. Pơ tôch tơ drong jang sir chă kơ ting linh lôch tang tĕh đak tơ̆ tĕh đak đe; adrin chih hơ dăh hơ năn ăn 60% pơ sat linh oei tam mă băt hơ năn tơ̆ dôm pơ sat linh lơ̆m tĕh đak kiơ̆ đơ̆ng tơ blang hơ len. Đơ̆ng sơ năm 2031 năm tơ̆ hơ năp ning mônh kơnh: Hơ nơ̆ng năm chă, sir akŏm kơ ting linh lôch tang tĕh đak klep truh lai yơ pă đei nơ̆r tơ roi ƀơm truh kơ ting linh, pơ sat linh lôch tang tĕh đak; hơ nơ̆ng chih hơ dăh hơ năn linh lôch tang tĕh đak hăm dôm pơ sat linh oei ưh tam đei tôm nơ̆r tơ roi.

Hăm đĭ đăng hơ năp jang păng jơ hngâm đon ‘mêm kơ eng, tơ drong jang tơ chă păng chih hơ met hơ năn linh lôch tang tĕh đak oei tam mă tôm nơ̆r tơ roi tŏk bŏk đei hơ tŏk hrĕnh, pơm lăp hăm tơ drong ‘mĕh vă đơ̆ng kon pơ lei, pơm ‘lơ̆ng hăm jơ hngâm đon ‘mêm băt kơ dôm bơ ngai hlôi hŭt sĕch kar kơ dih chu lôch tang ăn tĕh đak.

Dơ̆ng: Tơ blơ̆