Tiên Yên jĭ apŭng tơring groi kông đei lơ kon pơlei kon kông arih sa. Hơdrol sơ̆, lơ̆m tơring hơnơ̆ng đei ƀôh tơdrong bơngai hao gre ưh kơ yơ̆r môk ƀao hiêm, et tơdrô hơlăk, ƀier, chơ hloh kơ sô̆ bơngai hơgăt... Tơ̆ hơnăp tơdrong ‘noh, Kŏng an apŭng Tiên Yên hlôi pơjing trong tơlĕch jang tơroi tơbăt truh đĭ đăng dôm xăh, pơlei lơ̆m apŭng, hăm lơ trong jang nhen: Tơgep tơroi tơbăt găh vei sơđơ̆ng trong nơnăm ‘moi kiơ̆ dôm hop akŏm tơ̆ xăh, pơlei; ‘moi kiơ̆ lơ̆m ti vi, brŏ, hla ar chih kơtơ̆ng ang..., asong hla ar, panô, áp phích, chih chư tơ̆ dôm hơnih lơ kon pơlei oei; tơroi tơbăt hăm um rup, phim ‘lơ̆ng hơiă, ƀônh kơ hlôh, lăp hăm tơdrong joăt oei sa kơ rim tơring; vang tơgŭm hăm khŭl kơdră tơring pơgơ̆r iung jang tơroi tơbăt găh vei sơđơ̆ng trong nơnăm. Kŏng an apŭng Tiên Yên kŭm hlôi jang hơdai hăm Anih vei lăng sơđơ̆ng trong nơnăm dêh char, Kŏng ti Honda Việt Nam pơgơ̆r lăm pơhrăm hơtŏk ‘lơ̆ng tơdrong huơr gre sơđơ̆ng ăn 80 ‘nu bơngai hŏk ‘noh jĭ bơngai kon kông lơ̆m tơring. Lơ̆m jơ pơhrăm, dôm bơngai hŏk hlôi đei pơtho dôm tơdrong hơgăt păng trong phak hăm 1 kơ sô̆ pơm glăi đa đei ƀôh, lơ̆m noh akŏm lơ̆m dôm grŭp pơm glăi ‘noh tơdrong tơm hơnhăk truh gre tơ̆m pơ̆k preh băl nhen pơm glăi et tơdrô hơlăk, hao gre hrĕnh... Thiếu tá Nguyễn Đức Tùng, Phŏ Kơdră anih jang Kanh sat vei lăng trong nơnăm, Kŏng an dêh char Quảng Ninh tơbăt: Hăm ‘meh vă tơroi tơbăt truh kon pơlei hơtŏk ‘lơ̆ng đon băt kơchăng mưh hao gre tơ̆ trong, yơ̆l môk ƀao hiêm mưh hao gre, 1,2 jăl trong đĭ ‘lơ̆ng ‘noh ưh kơ hao hrĕnh, đei tôm hla ar mưh hao hre, hăm ‘meh vă hơnhăk ăn tơdrong sơđơ̆ng ăn kon pơlei.

Kiơ̆ kơsô̆ chih jô̆ đơ̆ng Anih vei lăng hơdrĕch kon kông dêh char Quảng Ninh, lơ̆m dêh char đei hloh 162.500 ‘nu bơngai kon kông, đei 12,23% kơsô̆ kon pơlei kơ dêh char. Tơ̆ dôm tơring kon pơlei kon kông âu, hlôi đei ƀôh dôm tơdrong pơm glăi tơ̆ trong nơnăm đa đei ƀôh nhen: Ưh kơ yơ̆l môk ƀao hiêm, chơ hloh kơsô̆ bơngai hơgăt, hao hrĕnh, mă loi ‘noh jĭ đơ̆ng rŏng kơ trong nơnăm tơ̆ tơring groi kông đei dêh char tơmơ̆t jên jang bơngơ̆t truh, pơm tơdrong hiôk ăn kon pơlei năm vih vơ̆t. Kŭm yua thoi noh mă 1 khŭl kon pơlei pơm pơhơi ưh kơ pơm kiơ̆ dôm tơdrong hơgăt găh vei sơđơ̆ng trong nơnăm kơna hlôi đei ƀôh 1,2 ‘măng gre tơ̆m pơ̆k preh băl.

Vă tang găn hơmơt kơ gre tơ̆m pơ̆k preh băl tơ̆ tơring kon pơlei kon kông, khei ‘năr âu ki, rim anih jang kơpal păng tơring hlôi kơchăng tơlĕch lơ trong jang vă hơtŏk ‘lơ̆ng đon hlôh vao, tơdrong hao gre sơ đơ̆ng ăn kon pơlei. Kŭm hăm tơdrong tơroi tơbăt lơ̆m ti vi, ƀrŏ, hla ar chih kơtơ̆ng ang, hăm aloa pơre nơ̆r tơ̆ dôm xăh, pơlei, khŭl linh kơpal oei vei kơjăp tơring păng hơtŏk đei yua hơnăp jang đơ̆ng khŭl bơngai đei đe lui yom.

 Tơ̆ apŭng Ba Chẽ, jĭ tơring hơtăih hơtŏ, đei lơ kon pơlei kon kông. Hơdrol sơ̆, tơdrong sơđơ̆ng tơ̆ trong nơnăm lơ̆m tơring tôch kơ krê hơmơt, mă loi ‘noh jĭ dôm jăl trong tơring tơrang; kon pơlei, mă loi ‘noh bơngai kon kông ưh kơyơ̆l môk ƀao hiêm, chơ hloh kơsô̆ bơ ngai hơgăt, et tơdrô hơlăk, ƀier... mưh hao gre tơ̆ trong đei ƀôh hơnơ̆ng. Tơ̆ hơnăp tơdrong ‘noh, khŭl linh kanh sat vei lăng trong nơnăm kŏng an apŭng hlôi hơtŏk loi dơ̆ng lơ trong jang, lơ̆m noh lăng kăl tơroi tơbăt, vă hơtŏk ‘lơ̆ng đon kơchăng pơm kiơ̆ khôi luơ̆t găh vei sơđơ̆ng trong nơnăm đơ̆ng kon pơlei.

Khŭl kanh sat vei lăng trong nơnăm, kŏng an apŭng hlôi pơjing trong tơlĕch jang tơroi tơbăt truh đĭ đăng dôm xăh, pơlei lơ̆m apŭng. Lơ̆m noh, lăng kăl tơgep tơroi tơbăt găh vei sơ đơ̆ng trong nơnăm ‘moi kiơ̆ dôm hop akŏm tơ̆ xăh, pơlei, dôm khŭl grŭp tơpôl; ‘moi kiơ̆ lơ̆m tivi, brŏ, hla ar chih kơtơ̆ng ang, tơroi tơbăt hăm dôm um rup, phim ‘lơ̆ng hơiă, ƀônh kơ hlôh, lăp hăm tơdrong joăt oei sa kơ rim hơdrĕch hơdrŭng; jang tơgŭm khŭl kơdră tơring pơgơ̆r iung jang tơroi tơbăt găh vei sơđơ̆ng trong nơnăm... Kiơ̆ đơ̆ng noh, kon pơlei ƀrư̆ ƀrư̆ hơtŏk ‘lơ̆ng đon kơchăng pơm kiơ̆ dôm tơdrong hơgăt găh vei sơđơ̆ng mưh hao gre tơ̆ trong.

Anih vei lăng hơdrĕch kon kông dêh char kŭm hlôi jang hơdai hăm Anih vei lăng kon pơlei dôm tơring Đầm Hà, Tiên Yên, Móng Cái pơgơ̆r 6 hop akŏm tơroi tơbăt khôi luơ̆t vei sơđơ̆ng trong nơnăm ăn kơ hloh 200 ‘nu bơngai tang măt ‘noh jĭ bơngai đei đe lui yom, bơngai pơgơ̆r pơlei, bơngai kon kông. Lơ̆m noh, ‘moi kiơ̆ dôm tơdrong tơroi, tơdrong ƀôh yan âu păng dôm hla ar chơ̆p khôi luơ̆t, hlôi tơroi tơbăt dôm tơdrong ‘nao đơ̆ng Tơchơ̆t kơsô̆ 100/2019/NĐ-CP, đơ̆ng Khŭl kơdră teh đak hơgăt phak jên lơ̆m tơdrong jang trong nơnăm păng gre treng. Kiơ̆ đơ̆ng noh, tơgŭm kon pơlei băt kơjăp đei tơdrong hơgăt păng pơm kiơ̆ tơpăt mưh hao gre tơ̆ trong.

Mĭnh lơ̆m dôm tơdrong iŏk đei lơ tơdrong bơngơ̆t truh ‘noh jĭ, Anih vei lăng sơđơ̆ng trong nơnăm dêh char Quảng Ninh pơgơ̆r pơhrăm pơtho trong hơmet jĭ rơka hăm bơngai hao gre pơ̆k, preh băl ăn kon pơlei vă  tang găn tŏ sĕt hloh dôm tơdrong hiong răm găh bơngai lơ̆m dôm ‘măng tơ̆m pơ̆k preh băl. Kiơ̆ kơ ‘noh, kon pơlei hlôi đei gôm bơngai jang tơgŭm pơtho trong hơmet jĭ rơka  kơ tă anih hloi, trong chơ bơngai jĭ vă veh ver jĭ jing roi dêh, krê hơmơt truh hơkâu jăn...

Ƀok Hà Bá Linh, Bí thư Chi ƀô̆, Ƀok pơgơ̆r plei Trại Giữa, Đầm Hà, Quảng Ninh ăn tơ băt: Ƀât pơlei tơ lĕch tơdrong jang hao gre, yak vih vât sơ đơ̆ng ‘lơ̆ng lơ̆m tơ pôl, kon pơlei tôch tơgŭm. Mă hơ dăh, ‘nao âu, adrol kơ sơnăm hŏk 'nao 2022-2023, pơlei jang hơ doi hăm công an xăh năm truh tơ̆ rim unh hnam tơ roi tơ băt, tơtă lê̆ ăn kon hơ ‘lơ̆p hao gre hon đa năm hŏk, yơ̆l môk ƀao hiêm mưh hao gre kơ dâu tơ̆ trong: Rim răih kon pơlei dăh mă rim unh hnam, bơ̆n athei pơm kiơ̆ mă ‘lơ̆ng dôm tơdrong hơgăt, găh noh dơ̆ng, kơ dih kâu athei tơroi tơbăt ăn mih ma duch nă, rông ƀôt, dôm khul grŭp chinh trĭ tơ̆ tơ ring, mă loi ‘nŏh kon hơ ‘lơ̆p bơ̆n vang hao gre mă ‘lơ̆ng, trŏ lươ̆t vă găn tôch ai tơdrong hao gre tơ̆m prĕh băl tơ̆ tơ ring.

Mă đơ̆ng hrei ‘nâu tơ drong jĭ COVID-19 oei tôch krê ră, mă lei Anih vei sơ đơ̆ng trong nơ năm dêh char Quảng Ninh oei adrin jang hơdai hăm dôm anih jang kơ pal, khul grŭp tơ pôl pơgơ̆r roi tơbăt, hơ tŏk đon hlôh vao, pơm kiơ̆ luơ̆t vei sơ đơ̆ng tơ̆ trong nơ năm ăn kon pơ lei tơ̆ tơ ring groi kông, kon pơ lei kon kông. Hơdai hăm tơdrong roi tơ băt Luơ̆t hao gre kơ dâu tơ̆ trong, Anih vei sơ đơ̆ng tơ̆ trong nơ năm dêh char Quảng Ninh pơ tho ăn kon pơlei trong hơ met blŭng a ăn bơ ngai pơ̆k gre, vă găn ƀiơ̆ tơdrong lôch răm đơ̆ng hao gre tơ̆m prĕh ƀơm băl.

Hăm lơ trong jang hrơ̆ch ‘lơ̆ng, kon pơlei tơ̆ tơ ring kon kông, groi kông dar dĕh roi hlôh vao ƀiơ̆, roi đei đon vei lăng kơ dih kâu mưh hao gre tơ̆ trong păng dar dĕh pơ jing đei tơdrong 'lơ̆ng hơ iă mưh hao gre vih vât tơ̆ trong lơ̆m tơpôl.

Dôm tơdrong tơbăt ‘lơ̆ng yak tơ̆ trong sơđơ̆ng ‘lơ̆ng 

Bơ̆ jang pơtho tơbăt khôi luơ̆t sơđơ̆ng trong nơnăm hăm kon pơlei rim dêh char groi kông oei tơƀơ̆p tơnap tap kơ yuơ groi tĕh, nơ̆r pơma ... Mă lei, gơnơm tơlĕch jang kơtang păng tơplĭh ‘nao rim trong pơtho tơbăt, tơdrong pơm kiơ̆ khôi luơ̆t găh sơđơ̆ng trong nơnăm kơ kon pơlei, rim hŏk tro hlôi đei tơplĭh kơtang.

Hơnơ̆ng rim khei, kơtŏng Zơ Râm oei tơ̆ tơring Tà Bhing- apŭng Nam Giang- dêh char Quảng Nam pơgơ̆r hop akŏm. Năr au, ƀok tơm hơdrung ‘nŏh ƀok Zơ Râm Năng oei krao hơvơn hloi khŭl kŏng ang vei lăng trong gre nơnăm vang năm. Tơ̆ au, Thiếu tá Phan Văn Quang - Kơdră Khŭl kanh sat vei lăng trong nơnăm Kŏng ang apŭng Nam Giang tơroi tơbăt ăn kon pơlei găh tơdrong sar bar trong gre nơnăm lơ̆m dôm năr au ki. Adoi pơdăh hloi dôm rup tơbăt hơdăh găh tơdrong sar bar trong nơnăm, rim bơngai yak glăi păh trong kiơ̆ tơdrong pơkăp, ư̆h kơ yơ̆l môk kŭp mư̆h hao gre rok trong glung... ‘Măng pơtho tơbăt au tơpă hơ iă tôch kơ dêh hăm nơ̆r apĭnh, tơl hơdăh găh khôi luơ̆t sơđơ̆ng trong nơnăm, dôm tơdrong tơƀơ̆p kơƀang tơbăt tơ̆ trong.

Ƀok Zơ Râm Năng tơbăt: “Rim khei mư̆h chă pơgơ̆r akŏm dĭh băl lơ̆m kơtŏng, nhôn jei chă pơtho tơbăt hloi găh Khôi luơ̆t trong gre nơnăm ăn kơ kôn mon kon sau”. Thiếu tá Phan Văn Quang - Kơdră Khŭl kanh sat vei lăng trong nơnăm Kŏng ang apŭng Nam Giang , dêh char Quảng Nam tơbăt, lơ̆m apŭng đei 3 kơtŏng vei lăng kơ dĭh găh tơdrong sơđơ̆ng ‘nŏh Tơ Ngôl, A Lăng păng Zơ Râm. Vă pơtho tơbăt khôi luơ̆t trong nơnăm ăn kon pơlei tĕnh koăng hlŏh, Khŭl kanh sat vei lăng trong gre kơ Kŏng ang apŭng Nam Giang hlôi tơgĕch hăm rim kơtŏng au păng khŭl đei vă jê̆ 50 ‘nu kră pơlei, bơngai đei kon pơlei yom vă atŏk kơtang pơtho tơbăt pơm kiơ̆ ‘lơ̆ng khôi luơ̆t sơđơ̆ng trong gre nơnăm ăn kon pơlei. Kơ yuơ rim kơtŏng jei pơjing kơdĭh dôm tơdrong pơkăp vă chă pơtho pơđep ăn kôn mon kon sau. Găh nơ̆r pơma sa kơ rim kră pơlei bu bu jei pơm kiơ̆ ngăl. Kơ yuơ lơ lŏh, Khŭl kanh sat vei lăng trong nơnăm hlôi tơgĕch iŏk ƀar tơdrong au vă pơgơ̆r 10 ‘măng pơtho tơbăt, ƀơk ăn hlŏh 2.500 hlak hla bơar chĭh tơbăt khôi luơ̆t trong nơnăm. Ư̆h khan lăp chă pơtho tơbăt ăn trŭh tơ̆ pơlei, rim kon pơlei, Khŭl kanh sat vei lăng trong nơnăm apŭng oei iung jang hơdoi hăm rim hnam trương chă pơtho tơbăt ăn hloi trŭh tơ̆ đe hơ iŏh hŏk tro jăl kơđĕh, jăl ƀar, jăl pêng ... Kơ yuơ ‘nau jĭ dôm bơngai gô tơgoăt iŏk chă tơroi tơbăt ăn ŭnh hnam lơ̆m pơm kiơ̆ khôi luơ̆t vei lăng sơđơ̆ng trong nơnăm ‘lơ̆ng hơ iă hlŏh. Thiếu tá Phan Văn Quang athei:“Rim hơnĭh bơ̆ jang kăl iung jang hloi vang chă pơtho khan ăn đe hŏk tro tơ̆ tơring atăih yăih au pơm kiơ̆  ‘lơ̆ng mư̆h yak tơ̆ trong gre”

Tơdăh lơ̆m pơlei tơm, thĭ trân, hơnĭh đei hơnơ̆ng đei khŭl kŏng ang vei lăng, dăr lăng, tơdrong đe hơ iŏh hao gre bơbĭt yak tơ̆ trong nhen lĕ ư̆h kơ đei, tơ̆ rim jăl trong mĭnh ƀar tơring atăih yăih oei đei đe hơ iŏh đơ̆ng 11-12 sơnăm hao gre bơbĭt chơ dĭh băl 2, 3 ‘nu boăl mĭnh jơhnơr hao rĕnh ‘nŏh oei đei. Tơ̆ Lào Kai, tơdrong đei ƀô̆h lơ hlŏh hrei au ‘nŏh mĭnh ƀar ‘nu hơ iŏh tơ oei tơ̆ rŏng mĕ ƀă chơ, mă kăl đei hơ ioh tim mă trŭh 10 sơnăm, đei hlŏh 70 - 80% lơ̆m au ư̆h kơ đei yơ̆l môk kŭp.

Kiơ̆ đơ̆ng mŏ Sùng Thị Cở, kon pơlei oei tơ̆ tơring Sín Chéng, apŭng Si Ma Kai, Lào Kai, bơ̆ jang pơtho tơbăt ‘nĕ kơ lon dôm đe mĕ ƀă, bơngai ‘lŏ kră vă đe sư băt hơdăh dôm tơdrong hơmơt tơt tơ̆ jăl trong nơnăm, đơ̆ng nŏh hơnơ̆ng đei pơm ăn đe hơ iŏh thơ thoi pơm kiơ̆:“Kơdĭh ba, ĭnh ƀô̆h lơ kon pơlei tơ̆ au, kơ yuơ pơmai ŏh jei tim mă băt khôi luơ̆t trong nơnăm”.

Khei năr au ki, Thủ tướng Tĕh đak hlôi pơjing tơdrong tơchơ̆t tơdrong jang tang găn sar bar jĭ rơka ăn đe hơ iŏh jăl jang 2021 - 2030. ‘Moi kiơ̆ tơdrong tơchơ̆t au, hrei ‘nau, Dơnŏ anĭh tơm vei lăng trong gre nơnăm tŏk bŏk pơjing trong jang tang găn sar bar jĭ rơka ăn đe hơ iŏh kơ hơnĭh jang vei lăng trong gre nơnăm. Trong vă jang hlôi đei tơlĕch jang kiơ̆ đĭ đăng rim tơring, lơ̆m au đei rim dêh char groi kông, pơma trŭh lơ tơdrong nhen: bơ̆ jang pơtho tơbăt ăn hơ iŏh, hŏk tro vei lăng dĭh kau sơđơ̆ng trong nơnăm mư̆h năm hŏk păng mư̆h hao gre yak tơ̆ trong ‘nŏh yơ̆l môk kŭp mă ‘lơ̆ng, dôm tơdrong đei ƀơm trŭh sơđơ̆ng gre chơ hŏk tro (gre ô tô chơ brŏk vih, duk, thŏng năm chơ trong đak), tơdrong sơđơ̆ng lơ̆m bro hnam trương hŏk đơ̆ng tơring kơdrơ̆m trŭh tơring groi kông.

Vă sơđơ̆ng 'lơ̆ng hơ iă ăn đe hơ iŏh groi kông pơma hơdrô̆păng kon pơlei pơma atŭm lơ̆m hao gre rok trong, ‘ngoăih tơ iung pơjing ming man ‘lơ̆ng trong gre nơnăm, tơdrong kăl hlŏh ‘nŏh oei tơdrong pơtho tơbăt ăn. Mălei, tơdrong pơtho tơbăt, tơdăh lăp kiơ̆ trong koă kơ lê̆ lei ư̆h kơ jơnei ôh. Rim hơnĭh bơ̆ jang kăl hơlen hơdăh găh trong nơnăm kiơ̆ rim tơring vă pơjing tơdrong jang pơtho tơbăt trŏ ƀlep, pơtho ăn dôm trong trŏ lăp, mă hơdăh kiơ̆ yan au. Ƀok Phạm Đăng Bốn, Kơ iĕng Kơdră Jơnŭm vei lăng kon pơlei dêh char Lào Kai tơbăt:“Akŏm lơ̆m pơtho tơbăt ăn kang ƀô̆, đơ̆ng kang ƀô̆ chă pơrô̆ tơbăt trŭh rim kon pơlei pơm lơ liơ băt hlô̆h ƀô̆h hơdăh hlŏh dơ̆ng tơdrong sơđơ̆ng trong nơnăm, mă kăl ‘nao au nhôn pơrô̆ pơtho tơbăt kơtang lơ̆m nơ̆r athei jang kiơ̆ 100, găh tơdrong phak kơ hret, kăp kơhret, pơm lơ liơ sek tơlang keh đang rim tơdrong pơm glăi, dôm sơnăm tơjê̆ au tơdrong pơm glăi hlôi dă ƀiơ̆, trŭh au kơnh nhôn gô pơ̆ih să hlŏh dơ̆ng trŭh tơ̆ rim apŭng hloi”.