Đunh kơ âu 5 sơnăm, unh hnam mŏ Ly Lỳ So, bơngai La Hủ, oei tơ̆ plei Pha Bu, xăh Pa Ủ, apŭng Mường Tè, dêh char Lai Châu jĭ 1 lơ̆m dôm ŭnh hnam mơ mat tat dêh hloh kơ pơ lei. Hăm 6 ‘nu lơ̆m unh hnam, tơ drongarih sa unh hnam prăt sơ năm huŏng lơ̆m tơ drong năr pơ ngot, năr phĭ. Gơ nang đơ̆ng đei tŏk iŏk jên, kang ƀô̆ năm pơ tho jang ƀa đak, sir dơ nâu đak rong ka, vei rong nhŭng, ier kơ na sơ năm ‘nâu đei iŏk yua sơ đơ̆ng, ưh khan lăp măh sŏng sa mă oei đei truh 15 tŏ kơ pô, rơ mo:

"Tơ drong joăt jang sa ưh kơ hlôh vao thoi kră sơ̆ dang ei kŭm hlôi đei tŭn tơ̆ rong lơ bơih, ưh pă nhen hơ drol bơih, kon pơ lei kŭm hlôh băt hloh bơih. Kang ƀô̆ jur bơ̆ jang hăm kon pơ lei kŭm mơ̆ng kiơ̆ păng jang kiơ̆; jang mŭk drăm hơ drin mơ mat vei rong kon tơ rong, jang rong ier, bip kŭm đei lơ bơih. Tơ drong arih kơ kon pơ lei ‘noh đei ƀôh ƀiơ̆ hơ drol sơ̆, ‘lơ̆ng rŏ ƀiơ̆ kơ hơ drol sơ̆, ưh kơ đei pơ ngot dơ nuh hin nhen hơ drol sơ̆ bơ̆ih".

Lăng kiơ̆ lơ̆m tơ drong jang kăl “ ‘meh sut pơ ngot tơ jur dơ nuh hin athei sut hŭt đon tơ chĕng răp gô, pơ mơ̆ng”, truh dang ei, unh hnam mŏ Lò Thị Báu, oei tơ̆ xăh Quang Chiểu, apŭng Mường Lát, dêh char Thanh Hóa ‘noh jĭ ƀôh hơ dăh lơ̆m hơ tŏk tơ iung mŭk drăm, sut pơ ngot tơ jur dơ nuh hin đơ̆ng tơ drong jang tơ gŭm đơ̆ng teh đak. Dang ei unh hnam mŏ đei akŏm đĭ đăng kon tơ rong tŏk tơ truh kơ hrĕng tŏ, kŭm hăm pơ gar ‘long sa plei, rim sơ năm ăn iŏk yua dôm jĭt triệu hlak jên, jing unh hnam đei ƀôh kơ pơ lei. Mŏ Lò Thị Báu tơ roi:

“Gơ nang đơ̆ng tơ drong tơ gŭm ba dă ƀiơ̆ bơ ngơ̆t găh jên, lăp vei rong, choh pơ tăm, kŭm hiôk yua kơ ba ưh kơ đei jên mă lei đei tơ gŭm ‘long, kon yŏng. Găh ki thuơ̆t ‘noh kŭm đei tơ gŭm đơ̆ng hla ar, kang ƀô̆ pơ tho ki thuơ̆t vă ba jang kiơ̆”.

Bơ ngai dơ nuh hin iŏk tơ drong tơ gŭm lơ̆m ‘măng mă jĭ Covid 19

Unh hnam mŏ Ly Lỳ So tơ̆ dêh char Lai Châu păng unh hnam mŏ Lò Thị Báu tơ̆ dêh char Thanh Hóa lăp jing 2 lơ̆m tôch kơ lơ unh hnam kon pơ lei dơ nuh hin tơ̆ lơ tơ ring lơ̆m teh đak hơ tŏk ‘lơ̆ng jên tơ gŭm teh đak sut đei pơ ngot, tơ jur đei dơ nuh hin đơ̆ng lơ tơ drong jang hơ tŏk tơ iung mŭk drăm tơ pôl hăm rim tơ ring, hơ tŏk đei iŏk yua đơ̆ng rim tơ ring. Hơ dai hăm tơ drong jang tơ gŭm tơ jur dơ nuh hin đơ̆ng teh đak, hlôi đei ưh kơ tŏ sĕt dôm anih jang lơ̆m teh đak păng apŭng plĕnh teh vang yak hơ dai tơ gŭm kon pơ lei lơ̆m tơ drong pơ jing dôm tơ drong jang sut pơ ngot, tơ jur dơ nuh hin. Yă Vũ Quỳnh Anh, Phŏ kơ dră chă pơ ma tơ gŭm Tơ drong jang Great hăm tơ drong jang drŏ kăn jang hơ dai tĕch mơ dro, vang jang lơ̆m tơ drong tĕch tơ lĕch tơ̆ teh đak đe lơ̆m tơ drong jang choh jang sa păng tơ mang lăng tơ̆ 2 dêh char Sơn La păng Lào Cai tơ băt, Tơ drong jang hlôi bơ̆ jang kiơ̆ đei 5 sơ năm păng sơng đei 27 rơ bâu ‘nu drŏ kăn vang jang:

“Nhôn hlôi pơm đei tơ drong ‘lơ̆ng vă sơng đei dôm anih jang mơ dro sa mưh năm truh, đe sư gô hơ nhăk truh dôm kơ măy kơ mŏk ‘nao vă tơ jur jên jang, hơ tŏk iŏk yua, hơ tŏk kơ jă ăn tơ mam. Truh khei ‘năr âu nhôn hlôi đei dôm tơ drong jang hơ dai ăn tơ drong jang tơ mam jơ nei nhen tơ drong jang kiơ̆ kơ yuăn khan gai xanh, đơ̆ng blŭng a lăp jang pơ long lăng 50 hek tar, dang ei nhôn hlôi tơ lĕch jang đei 800 hek tar, pơm tơ lĕch kơ jăp, 1 ‘măng pơ tăm mă lei đơ̆ng rŏng 3 khei ‘noh dôm ŭnh hnam hlôi đei iŏk yua lơ̆m 10 sơ năm păng sư jing ‘long tơ mam, 1 sơ năm dôm unh hnam gơh iŏk yua 4 truh 5 ‘măng păng iŏk yua tôch kơ jăp”.

Kiơ̆ tơ roi tơ băt pơ tôch tơ jur dơ nuh hin kơ Việt Nam sơ năm 2021, tơ jur dơ nuh hin hlôi iŏk đei lơ jơ nei hơ dăh ‘lơ̆ng. Tơ drong jang tơ gŭm, khôi luơ̆t găh tơ jur dơ nuh hin đei tơ lĕch ăn dai hrơ̆ch 1 ‘măng, tôm tơ drong. Kơ sô̆ bơ ngai dơ nuh hin hlôi tơ jur pran đơ̆ng 57% lơ̆m blŭng sơ năm 1990 jur oei pă 5,2% lơ̆m sơ năm 2020. Kơ triệu unh hnam hlôi klăih đơ̆ng dơ nuh hin, lơ unh hnam đei tơ drong arih sa păh lăp, đei ƀôh; lơ tơ ring dơ nuh hin klăih đơ̆ng tơ drong mơ mat tat, 1 kơ sô̆ tơ ring jang đang ‘lơ̆ng tơ ring tơ rang ‘nao; kơ sô̆ unh hnam dơ nuh hin tơ jur hrĕnh.

Mă lei pơ tôch tơ jur dơ nuh hin kơ Việt Nam tam mă tơ pă kơ jăp, hơ mơt kơ dơ nuh hin hơ lơ̆k dơ̆ng oei lơ. Kơ sô̆ dơ nuh hin lơ trong lơ̆m teh đak ‘noh 9,35%. Ưh kơ hơ tŏ băl tơ drong arih, tơ drong hiôk gơh yua dôm tơ drong pơ vih pơ văn, gơh yua anih tĕch mơ dro, tơ chă ăn tơ drong jang đơ̆ng rim tơ ring, grŭp kon pơ lei oei tam mă đei hơ met ‘lơ̆ng lơ... Tam mă tơ roi, 2 sơ năm jĭ Covid-19 hlôi ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng truh iŏk yua tơ drong jang tơ jur dơ nuh hin. Tơ drong klăih đơ̆ng dơ nuh hin đơ̆ng grŭp kon pơ lei kon kông ưh kơ đei kơ jăp. Tơ drong gơh yua dôm tơ drong pơ vih pơ văn pơ gang hlôi đei tơ plih ‘lơ̆ng, mă lei oei đei ưh kơ tŏ băl, mă loi ‘noh jĭ đơ̆ng jang pơ gang tơ̆ dêh char păng jang pơ gang tơ̆ tơ ring. Găh tơ gŭm tơ pôl, dôm tơ drong jang tơ gŭm jên đei ưh kơ lơ păng iŏk yua tŏ sĕt... Tiến sĩ Nguyễn Thắng, Phŏ Kơ dră Khŭl pơ tho tơ ƀôh, Anih jang Hàn lâm khoa học, tơ pôl akhan, ‘ngoăih kơ đei ƀơm ưh kơ ‘lơ̆ng đơ̆ng jĭ Covid 19 ‘noh tơ drong ưh kơ măh kơ jăp lơ̆m tơ ring bơ̆ jang ưh kơ đei hla ar pơ kăp ‘noh jĭ tơ drong tơm pơm ăn kơ sô̆ dơ nuh hin hơ lơ̆k dơ̆ng:

“Long nol tih hloh ‘noh jĭ bơ ngai jang ăn kơ đe ưh kơ đei hla ar pơ kăp. Dang ei đei dang 70% dôm bơ ngai dăh mă jang chŭn mir, dăh mă jang chŭn mir ưh kơ đei hla ar pơ kăp. Thoi noh đe sư tôch kơ ƀônh đei ưh kơ ‘lơ̆ng, mă loi ‘noh jĭ lơ̆m khei ‘năr jĭ hơ buh. Bơ̆n athei tơ chĕng lơ hloh, pơm liơ vă tơ jur ƀiơ̆ bơ ngai jang ưh kơ đei hla ar pơ kăp vă kơ đe sư đei jơ hngơ̆m tơ jră pŭ ‘lơ̆ng hloh. Mă 2, lơ̆m kơ sô̆ bơ ngai jang kơ đe ưh kơ đei hla ar pơ kăp ‘noh đei lơ bơ ngai đĭ kră bơ̆ih păng khei ‘năr uơ oei đơ̆ng đe sư truh klĕp pơ dơh hưu ưh pă lơ, ƀơ̆t đe sư ưh kơ đei ƀao hiêm tơ pôl, ưh kơ đei jên khei pơ dơh hưu ‘noh ƀơ̆t doh dơ nuh hin năr ‘nâu tơ plih jing tơ̆ hơ năp kơnh”.

Bơ ngai jang tơ̆ tơ ring ưh kơ đei hla ar pơ kăp ƀônh kơ đei ưh kơ ‘lơ̆ng, dơ nuh hin hơ lơ̆k dơ̆ng mưh đei ƀôh ‘mi kial, jĭ hơ buh pơ răm

Kiơ̆ kơ ƀok Tô Đức, Chánh văn phòng teh đak tơ jur dơ nuh hin, tam mă đei lai yơ tơ drong jang tơ jur dơ nuh hin teh đak tơ jră hăm lơ mơ mat tat long nol nhen khei ‘năr âu. ‘Mi kial pơ răm, jĭ hơ buh gô pơm hơ tŏk lơ kơ sô̆ unh hnam dơ nuh hin, mă loi ‘noh jĭ dơ nuh hin anih kơ drơ̆m. Yua thoi noh, vă hơ drin kơ sô̆ unh hnam dơ nuh hin kiơ̆ hơ găt dơ nuh hin lơ trong pơ vei kơ sô̆ tơ jur 1,0 - 1,5%/sơ năm ‘noh pơ tho tơ drong jang păng pơm tơ drong jang ăn bơ ngai dơ nuh hin ‘noh jĭ tơ drong gĭt kăl:

“Tơ drong nhôn tơ lĕch ăn ‘noh jĭ hơ tŏk tơ iung pơ tho pơ hrăm tơ drong jang ăn bơ ngai dơ nhuh hin, ăn kon pơ lei tơ ring dơ nuh hin, tơ ring mơ nat tat. Kiơ̆ đơ̆ng hơ len lăng đơ̆ng Anih tơm vei lăng bơ ngai jang - linh jĭ rơ ka păng tơ pôl ‘noh ăn ƀôh, mưh 1 unh hnam mă đei 1 ‘nu bơ ngai jang hŏk tơ drong jang ‘lơ̆ng, bơ ngai jang đei gơh năm jang tơ̆ anih chă bơ ngai jang, trong jang vă pơm đei jên iŏk yua. Păng ‘nâu jĭ trong klăih đơ̆ng dơ nuh hin mă nhôn akhan tôch kơ đei yua, ‘nâu kŭm jing 1 lơ̆m dôm tơ drong tôch kơ kăl”.

Trung ương Jơ nŭm vei lăng ‘long pơ glang ƀrê asong ăn bơ ngai dơ nuh hin dêh char Quảng Nam

Hơ dai hăm ‘nŏh, athei tơ plih trong tơ gŭm ăn bơ ngai tơ dơ nuh hin; pơih xă lơ trong jang sut pơ đĭ pơ ngot, tơ jur dơ nuh hin ‘lơ̆ng; tơ mât yoa dôm tơ drong jơ nei đơ̆ng dôm anih jang lơ̆m apŭng plenh tĕh lơ̆m tơ drong sut pơ đĭ pơ ngot, tơ jur dơ nuh hin hăm rim tơ ring ‘nŏh jĭ trong jang mă Việt Nam hlôi bơ̆ jang ‘lơ̆ng dôm tơ drong hơ găt ‘nao đơ̆ng 2021-2025. Ƀok Kơ dră chĕp kơ̆l Anih vei lăng Hơ drĕch kon kông Hầu A Lềnh pơ ma hơ dăh:

“Pơ ma găh tơ jur dơ nuh hin kơ jăp ‘lơ̆ng, bơ̆n athei ‘moi kiơ̆ dôm trong jang đơ̆ng Đảng, tĕh đak păng kăl loi ‘nŏh jĭ dôm tơ drong jang tơm kơ tĕh đak. Hrei ‘nâu Anih vei lăng hơ drĕch kon kông oei pơ gơ̆r tơ drong jang atŏk tơ iung mŭk drăm tơ pôl tơ̆ tơ ring kon kông păng groi kông. Lơ̆m dôm trong jang vă bơ̆ jang đei tơ drong jang ‘nâu hlôi đei chih tôch rơ đăh găh jên jang, khul bơ ngai jang, găh chĕp kơ̆l pơ gơ̆r, găh tơ drong dăr lăng; tơ drong tơ gŭm đơ̆ng dôm anih jang, khul grŭp, rim bơ ngai păng hơ năp jang đơ̆ng kon pơ lei lơ̆m rim tơ drong jang ‘nŏh thoi yơ. Lơ̆m khei ‘năr bơ̆ jang kŭm athei đei trong hơ len năng, chih iŏk dôm ƀai hŏk kăl, hơ dai hăm ‘nŏh chă ƀôh dôm tơ drong tam mă lăp, tam mă ‘lơ̆ng vă bơ̆n hơ met ming mă lăp hlŏh dơ̆ng”

Vă jang đei tơ drong jang tơm tơ jur dơ nuh hin kơ jăp ‘lơ̆ng kiơ̆ tơ drong hơ găt tơ jur dơ nuh hin lơ pang đơ̆ng 2022-2025, hăm kơ sô̆ bơ ngai, unh hnam dơ nuh hin đei tơ jur hơ nơ̆ng đơ̆ng 1-1,5% 1 sơ năm; kơ sô̆ unh hnam bơngai kon kông dơ nuh hin jur hlŏh 3% 1 sơ năm; kơ sô̆ unh hnam dơ nuh hin tơ̆ dôm apŭng dơ nuh hin jur đơ̆ng 4-5% 1 sơ năm ‘nŏh jĭ 1 tơ drong nol tih lơ̆m khei ‘năr hrei ‘nâu. Tơ drong ‘nâu athei đei tơ drong vang bơ̆ jang tôch ai đơ̆ng rim anih jang chinh trĭ păng kăl hlŏh ‘nŏh athei tưk tơ iung đei hơ năp jang đơ̆ng rim tơ ring păng hơ tŏk đon hlôh vao, kơ chăng bơ̆ jang đơ̆ng kon pơ lei mưh đei pơ jao tơ drong ‘lơ̆ng vă jang tŏk klăih đơ̆ng dơ nuh hin.