VOV4.Bahnar - Kiơ\ tơbang đơ\ng Anih tơm Axong jang Việt Nam ‘nao âu, jo# truh khei năr âu, pơrang j^ Covid-19 hlôi pơm pơhlom 7,8 tr^u bơngai jang [ơm răm athei pơdơh kơ jang, pơdơh jang ưh xa jên khei, lơ\m noh đei lơ bơngai kon kông. Tơ\ anăp dôm tơdrong tơnap tap noh, Anih tơm Axong jang Việt Nam hlôi hơnơ\ng yak hadoi hăm Jơnu\m pơgơ\r teh đak, rim anih jang mu\k drăm, pơm trong hiôk vă vei xơđơ\ng ăn tơdrong pơyua tơgăl hăm bơngai pơm jang.

Đơ\ng ro\ng kơ pơrang j^ hơbuh ‘măng mă 3 mă anih jang tang găn pơrang j^ ako\m lơ\m dêh char Hải Dương, truh dang ei teh đak bơ\n hlôi keh đang tang găn keh kong pơrang j^ Covid 19 hơbuh. Mă lei, pơrang j^ lơ\m kơpal teh oei hli hlơt tơnap kơ hơlen vă tang găn, mă kăl noh găh tơdrong pơm jang, bơngai jang. Lơ boăl mơlôh hiong tơdrong jang đơ\ng ro\ng kơ pơrang j^ Covid hơbuh, tơdrong pơyua tơjur hơdăh. Đei bơngai jing bơngai jang tơm noh khei năr âu jing he# tơdrong hrat erih gơnơm lơ\m unh hnam. Noh duh jing tơdrong đei [ôh lơ hăm boăl mơlôh kon kông tơ\ tơring groi kông lơ\m khei năr tơje# âu.

Hiong tơdrong jang, lơ boăl mơlôh chôt vih hăm anih pơtơm. Tơ\ dôm pơlei pơla kon kông tơring groi kông Tây Bắc, Tây Nguyên, lơ tơring kon pơlei to\k bo\k oei pơtăm ‘long pơm pơgang nhen sâm Ngọc Linh, đẳng sâm, pro nhai, pơtăm que#, sa nhân t^m, plei ‘long dăh mă pơtăm dôm hơdre\ch ‘long pơm pơnăn xa juăt jue nhen [a, hơ[o, [um [lang ‘nâu nai hia... păng hơdruh tơdăm kon kông hiong tơdrong jang chôt vih tơ\ pơlei pơla gô vang jang hăm unh hnam.

Mă lei, ưh kơx^ boăl mơlôh yơ duh pu\n ai thoi ăi ôh. Tơdrong tơroi tơ\ hơla âu đơ\ng boăl Lý Già Sư, oei tơ\ pơlei Choản Thèn, xăh Y Tý, apu\ng Bát Xát, dêh char Lào Cai jing minh pơtih. Boăl Lý Già Sư ăn tơbăt, unh hnam boăl ‘nao tơklăh go\, klo hơkăn atu\m năm jang ăn kơ đe, mir [a tơ\ hnam ưh đei bơngai jang noh hlôi ăn bơngai nai jang, dang ei pơrang j^ Covid hơbuh hli, hiong tơdrong jang, klo hơkăn mơlôh vih hăm tơpang ti hoh hoi. Dôm khei kơ âu xo\ng xa noh gơnơm kơ me\ [ă đe\ch chă tơgu\m ăn: Adrol kơ pơrang j^ Covid hơbuh hli, inh năm jang tơ\ teh đak Trung Quốc, tơ\ noh inh duh choh jang xa nhen găh bơ\n đe\ch, inh đei đe io\k jang xa hơpăh pơtăm prit, mă lei ăh pơrang j^ hơbuh noh inh vih tơ\ hnam. Dang ei găh Trung Quốc pă đei io\k inh jang bơih, inh ‘meh apinh tơdrong jang tơ\ nai mă lei jing bơngai erih tơ\ anih pơxe\l ho\k pơhrăm ưh đei tôm tong, ưh đei tơdrong jang lơ\m ti noh duh tơnap kơ apinh tơdrong pơm jang ‘nho\ng ăi.

Dêh char Lào Cai đei hloh 64% noh bơngai kon kông. Pơrang j^ Covid 19 hlôi pơrăm trăp tr^n păng tơre\k tih tên truh tơdrong erih kon pơlei. Kiơ\ kơ [ok Nguyễn Đức Bình, Kơdră Anih Axong jang – Linh j^ rơka păng Tơpôl apu\ng Bát Xát, noh vă hơlêm kon pơlei chôt vih hăm tơdrong jang đơ\ng ro\ng kơ pơrang j^ Covid, apu\ng hlôi pơgơ\r lơ tơdrong ako\m tơroi găh tơdrong jang: Rim xơnăm, nhôn hơnơ\ng jang hadoi pơgơ\r dôm tơdrong ako\m tơbang tơdrong jang ăn bơngai jang lơ\m dôm tơring. Kơtă nhen xơnăm 2020 âu, mă [ơm răm đơ\ng j^ Covid, mă lei đơ\ng ro\ng kơ đ^ pơrang j^ Covid noh âu ki nhôn duh pơgơ\r đei 8 ‘măng ako\m tơbang bơih. Dang ei, kon pơlei tơ\ tơring, đơ\ng ro\ng kơ Trung Quốc hơbuh j^ Covid noh bơngai jang chôt vih ưh đei tơdrong jang noh nhôn tơroi ăn đe ye\t năm jang tơ\ Quảng Ninh păng tơdrong mă âu duh đei yua tơnăp mơ\n.

            Oei [ok Lê Văn Khiêm, Kơdră Anih Axong jang – Linh j^ rơka păng Tơpôl apu\ng Bắc Hà, dêh char Lào Cai noh akhan, hăm kon pơlei kon kông, dôm tơdrong ako\m pơtho tơdrong jang hơnơ\ng đei pơgơ\r jang tơnăp: “Tơdrong pơtho pơm jang ăn bơngai jang, mă hăt noh bơngai jang kon kông noh đei tơle\ch jang hơdăh. Dang ei đei lơ lăm pơtho pơm jang kơtă hloi. Ho\k răh l^ thuyêt, jang kơtă răh hloi, hơto\k tơdrong kloh kle\ch lơ\m pơm jang. Đơ\ng ro\ng kơ ho\k tơdrong jang noh hlôi đei je# 100% bơngai jang kon kông hlôi đei io\k man đei lơ hnam 2 tăl. Mă [ar noh pơtho jang tơguăt hăm hơto\k kiơ\ pơkăp choh jang xa. Pơtih nhen pơtho tang găn păng hơmet pơrang j^ hăm kon tơrong noh pơtho răh păng tơguăt răh hăm tơdrong [et pơgang tang găn j^; pơtăm ‘long ‘nhe\t pơm pơgang noh duh pơtho ăn kon pơlei băt trong chă pơtăm, vei lăng ‘long pơgang hla ‘nhe\t. Nhôn pơkăp âu jing dôm tơdrong jang tro\ [lep”.

Pơm kiơ\ pơkăp pơtho tơdrong jang ăn bơngai lơ\m khei năr âu duh jing kơtă xek chă trong tơgu\m ăn kon pơlei kon kông chơ chă tơdrong jang đơ\ng ro\ng kơ pơrang j^ Covid. Đơ\ng blu\ng ‘măng pơrang j^ Covid 19 hơbuh  (ăh je# đ^ xơnăm 2019) truh dang ei, ja#p dêh char Lào Cai hlôi pơtho tơdrong jang ăn hloh 4 rơbâu ‘nu bơngai kon kông pơm jang. Jo# đơ\ng xơnăm 2016 truh 3 khei blu\ng xơnăm 2021 dêh char Lào Cai pơtho tơdrong jang ăn je# 47 rơbâu bơngai kon kông. Hơdrung bơngai kon kông đei bơngai jang năm ho\k tơdrong jang mă lơ noh bơngai Mông, Tày, Dao, Dáy, Nùng... [ok Đinh Văn Thơ, Pho\ Kơdră Anih Axong jang – Linh j^ rơka păng Tơpôl dêh char Lào Cai ăn tơbăt: “Lơ\m pơm jang noh athei hơnơ\ng xơđơ\ng noh kon pơlei kon kông ưh kơ juaih găh tơdrong âu. Nhôn pơkăp noh gô, mă mônh lơ\m tơdrong pơtho pơhrăm phôh tho\ng tơ\ dôm hnam trưng, đang kơ noh tơ\ dôm anih pơtho tơdrong jang athei hơto\k pơtho găh kih luơ\t pơm jang vă ăn bơngai jang kon kông tơre\k juăt păng dar deh pơm tơplih đon kơche\ng trong pơm jang. Bơngai jang mă apinh pơdơh lơ năr noh pơrăm truh tơdrong jang te\ch pơdro kơ dôm anih jang mu\k drăm”. 

Tơdrong pơtho pơm jang tơguăt hăm xek axong tơdrong jang ăn bơngai jang hlôi tơgop kăp g^t truh tơdrong hơto\k mu\k drăm tơpôl kơ dêh char Lào Cai. Đơ\ng pơtho tơdrong jang, mă kăl noh lơ\m khei năr đơ\ng ro\ng kơ pơrang j^ Covid hơbuh hli âu noh hlôi tơgop pơm tơjur [iơ\ kơso# bơngai ưh đei tơdrong jang, hơto\k io\k yua, tơjur hin dơnuh tơnăp, vei xơđơ\ng tơpôl kơ tơring. ‘Nguaih kơ bơngai jang hmă, Lào Cai duh tơre\k pơtho bơngai jang kon kông kloh kle\ch hăm tơdrong jang, jing anih jang tơgar lơ\m tơdrong axong bơngai jang lơ\m teh đak, phơ pho\ lơ bơngai jang hlôi tơchă đei tơdrong jang tơ\ teh đak đe. Lơ bơngai jang kon kông tơ\ Lào Cai hlôi tơre\k đei hăm khoa ho\k trong jang ‘nao, trong pơm jang hơbe\ch hơbal, tơgop tơplih tơdrong jang mu\k drăm, axong bơngai jang, hơto\k pơm jang đei yua tơnăp hloh.

Lan chih păng pơre nơ\r