VOV4.Bahnar - Nơ\r Việt jing mu\k drăm kăp g^t kơ hơdrung hơdre\ch, tơ[ôh tơdrong ‘lơ\ng hơ iă kơ đon bơnôh kon bơngai Việt Nam. Dôm tơdrong tơroi tơbăt pơma atu\m, rapor pơre nơ\r  - pơdơh um ru\p pơma adro# đei xơnong kăp g^t lơ\m tơdrong pơm hơto\k tơdrong ‘lơ\ng xơđơ\ng kơ nơ\r Việt kơlih rim ‘măng pơma, rim chư chih đơ\ng dôm bơngai jang [ăo adoi đei tơre\k kăp g^t truh kon pơlei. ‘Nâu duh jing tơdrong đei chih lơ\m [ai chih hơnăn "Vei xơđơ\ng nơ\r Việt lơ\m hơyuh rapor pơdăh um ru\p" mă bơngai chih kơtơ\ng ang Phương Thúy chih pơtruh hăm mih ma duch nă păng bôl boăl:

Jing bơngai jang [ăo tơ\ Anih rađiô nơ\r pơma Việt Nam, to\k 70 xơnăm, [ok Nguyễn Đình Thanh jing bơngai hơnơ\ng kơ mơ\ng dôm tơdrong tơroi pơre nơ\r păng pơdăh um ru\p. {ok duh jing bơngai đei lơ tơgop lơ\m tơdrong yua nơ\r pơma hăm rim bơngai pơre nơ\r, bơngai chih ako\m.

Kiơ\ kơ [ok. lơ\m hơyuh rapor păng pơdăh um ru\p nhen dang ei, minh [ar bơngai chih kơtơ\ng ang, bơngai chih ako\m pơma nơ\r mă kơdih po ưh kơ vao, ưh kơ băt. Tơje# hăm noh, [ơ\t pơih pơre nơ\r, đei bơngai pơma renh noh pơm ăn hiong chư, hơvơ\l chư, rơkăh chư, tam mă đei tơdrong pơkăp hơdăh...

Bơngai jang [ăo Nguyễn Đình Thanh akhan: Nơ\r Việt noh ưh kơ đei kiơ tơbap, bơ\n pơma [lep nơ\r pơma po noh jing kăp g^t, tang găn yua nơ\r teh đak đe ưh kơ [lep anih, pơm ăn đe ưh kơ lăp:

Bơngai jang [ăo Nguyễn Đình Thanh pơma: “Tơchơ\t tro\ [lep noh mă blu\ng, đang kơ noh pơtơm truh tơdrong hơ iă. Đei minh tơdrong ưh kơ băt mă hơnơ\ng kơ pơma nhen "yếu điểm" mă ưh kơ x^ "điểm yếu"; "cứu cánh" ưh kơ x^ cứu vãn; nơ\r "đặc thù" noh adro# bơih... Hơnơ\ng kơ pơma rơkăh, păng pơma hơdrăp dơ\ng. Nhen nơ\r  "kô pơtho pơm tơle\ch lơ tơmam ‘măn pơtho păng giáo cụ trực quan", lơ\m noh "giáo cụ trực quan" adoi jing tơmam pơtho ho\k pơhrăm, đei tơblơ\ đơ\ng nơ\r Hán jing nơ\r Việt. Dang ei đe chă pơcheh, akhan noh jing nơ\r pơma ‘nao mă lei duh ne\ pơm hăp jing kue kêp. Rim bơngai chih kơtơ\ng ang, khul kơdră kơpal athei băt hơdăh găh tơdrong mă noh”.

Tơdrong ato\k tơ iung pran kơ dôm kơloăi [ăo ch^ hlôi pơm ăn nơ\r Việt jing ro\ hloh, che\p ba tơdrong erih ‘nao. Kơxo# nơ\r ako\m đei lơ\m pơma dơnuh lơ\m rim năr hlôi đei hla bar tơroi ako\m păng tơbang tơtom. Kiơ\ Tiến sĩ Phạm Văn Tình, jang lơ\m Anih chih ako\m Từ điển học và Bách khoa thư Việt Nam noh lơ\m 20 xơnăm kơ âu, đei pơhlom 4000-5000 nơ\r Anh mơ\t hrâu lơ\m chư pơma nơ\r Việt. Thoi noh, tơdrong ako\m, tơplih ‘nao jing tơdrong kăl, vei xơđơ\ng tơdrong ato\k tơ iung kơ nơ\r pơma kiơ\ đơ\ng nơ\r xo, pơm ăn nơ\r Việt roi lơ hloh mă lei duh oei che\p răk đei tơdrong xơđơ\ng păng um ai kơdih.

Tiến sĩ Phạm Văn Tình pơma: “Mưh pơt^l hơdăh noh bơ\n [ôh, bơ\n hlôi tơmơ\t dôm trong pơma adrol âu ki mă ưh kơ đei pơma, ưh kơ yua. Inh kơche\ng dang ei lơ\m rim unh hnam noh đei trong pơro\ hnam, oei xa, hơbe\n ao hru\k hrâu hăm teh đak đe lơ hloh. Noh dôm tơdrong kiơ ‘lơ\ng đơ\ng đe, dôm tơdrong [lep, rơgei, pơ ‘lơ\ng ăn tơdrong erih noh bơ\n duh ne\ kơ pơngơ\t lơ dêh hnang. Ca vát, com-lê noh tơnap kơ tơblơ\ nơ\r noh yă kiơ. Dôm nơ\r pơma dang ei đei yua athei đei tơdrong tơplih păng trong erih atu\m noh ưh kơ đei kiơ chrih ôh”.

Lơ\m hơyuh rapor păng pơdăh um, nơ\r pơma jing xơnong pơm trong păng hơlêm bơngai mơ\ng. Dang ei, tơ\ dôm anih jang rapor păng pơdăh um oei lu\k lơ\k lơ nơ\r pơma lơ\m hơyuh rapor, hăm tơdrong ‘meh vă pơjing tơdrong tơpă, mă kă noh hăm dôm [ai chih đei io\k đơ\ng tơring. Tiến sĩ Vũ Thị Sao Chi, Phó Kơdră dơnơm chih ako\m pơgơ\r anih jang găh Tạp chí Ngôn ngữ, lơ\m Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam akhan: dôm tơdrong tơchơ\t găh chư chih tơbang nhen lơ\m hla bar săch, lơ\m từ điển nơ\r Việt athei đei lăng pơkăp [lep nơ\r Việt. Noh mă juăt pơma nơ\r kiơ\ tơring yơ noh [ơ\t jang pơre nơ\r, chih ako\m tơdrong tơroi kơ dôm anih rađiô pơre nơ\r, pơdăh um trung ương duh athei hơmet kiơ\ nơ\r pơma atu\m đei lơ bơngai vao.

Tiến sĩ Vũ Thị Sao Chi pơma: “Pơre nơ\r, pơdăh um tơ\ anih jang trung ương athei tơre\k truh nơ\r pơma lơ kon pơlei vao, mă kăl noh dôm tơdrong tơroi kăp g^t nhen Kơtơ\ng ang noh hơbo\ nơ\r Việt mă tôm kon pơlei vao. Noh jing nơ\r pơma kăp g^t, tơguăt dôm tơdrong rơgei hloh kơ nơ\r Việt kơ 3 tơring. Tơpă mơ\n mưh gơnơm lơ\m nơ\r pơma dang ei noh nơ\r pơre tơring tu đei lơ kon pơlei vao hloh kơ tơring to\k bo\k păng tơring pơbăh. Mă lei lơ\m noh adoi đei nơ\r tam mă [lep nhen pơre chư "tr" păng "ch" mă tơ\ minh [ar tơring nai pơre chư âu tro\ [lep hơdăh, noh tơpă athei hơlen băt dôm tơdrong mă âu”.

Nơ\r Việt jing nơ\r pơma drơ\ng minh păng xơđơ\ng. Chih tro\, pơma [lep nơ\r Việt lơ\m hơyuh rapor, pơdăh um pơma adro# păng dôm tơdrong tơroi tơbăt pơma atu\m jing hơyak vă [ăo ch^ truh tơje# hloh hăm kon pơlei mơ\ng bro\ păng duh jing trong vă tơgop vei xơđơ\ng ‘lơ\ng nơ\r Việt. Tơdrong mă noh adro# đei [ơ\t rim bơngai jang [ăo hơnơ\ng hơto\k hlôh vao găh tơdrong pơma păng chih mă tro\, mă tơnăp mă gơh rơgei hăm nơ\r pơma tơm dơnơm kơdih po.

Tơblơ\ nơ\r: Lan