VOV4.Bahnar - Việt Nam jing minh teh đak đei tơdrong joh ayŏ kăp gĭt hăm 54 hơdrung bơngai erih jang xa. Đơ̆ng ‘nao đei rơneh, kon pơlei đei xơkơ̆t kơtum kơtŏng, hơnăn păng hơdrung bơngai kiơ̆ ƀă dăh mĕ. Atŭm hăm noh, tơdrong xơkơ̆t dơ̆ng kơtum kơtŏng, hơnăn, hơdrung bơngai jing minh xơnong pơm tơm kơdih kăp gĭt kơ tơ ‘ngla bơngai đei khôi luơ̆t vei vêr.

Lơ̆m 54 hơdrung bơngai tơ̆ Việt Nam,  đei 53 hơdrung bơngai kon kông, đei 14% kơsô̆ măt kon pơlei jâ̆p teh đak, oei mă tơm noh tơ̆ tơring groi kông, tơring ataih yaih, tơring xơlam teh. Rim hơdrung bơngai adoi đei kơdih khôi juăt kră xơ̆, trong erih, đon lui kăp gĭt, pơjing hê̆ um ai joh ayŏ kơdih. Adrol âu ki, kon pơlei kon kông mă tơm noh tơ oei dih băl lơ̆m hơdrung bơngai kơdih. Lơ̆m khei năr jang hadoi păng hơtŏk tơ iung dang ei, drŏnglo drăkăn hơdrung bơngai kon kông hiôk hian lơ̆m tơdrong tơhưch, tơ oei unh om, nhen bơngai Mông oei kơ bơngai Tày, tơ oei hăm bơngai lơ măt păng hơlơ̆k dơ̆ng. Mă lei, đơ̆ng rŏng kơ tơ oei, rơneh kon hơ ioh noh tơdrong xơkơ̆t hơnăn păng hơdrung bơngai ăn kon hơ ioh đei khôi luơ̆t pơkăp kơjăp hloh. Tơdrong 42 Khôi luơ̆t xơnăm 2013 pơkăp: “Kon pơlei gơh xơkơ̆t hơdrung bơngai kơ po, yua nơ̆r pơma klak klơm po, rơih iŏk nơ̆r vă pơma”.  Tơdrong 29 Khôi luơ̆t vei vêr tơpôl kon pơlei xơnăm 2015 pơkăp:  kơdih tơ ‘ngla bơngai gơh xơkơ̆t dơ̆ng hơdrung bơngai ăn kơ po păng đei xơnong pơkăl anih jang kơpal kơ teh đak xơkơ̆t dơ̆ng hơdrung bơngai ăn kơ po mưh đei tôm pơkăp tơ̆ hơla âu: a) Xơkơ̆t dơ̆ng kiơ̆ hơdrung bơngai găh ƀă dăh mă găh mĕ mưh mĕ ƀă kơtơh noh 2 hơdrung bơngai phara băl;  b) Xơkơ̆t dơ̆ng kiơ̆ hơdrung bơngai kiơ̆ ƀă kơtơh dăh mă mĕ kơtơh mưh kon rong hlôi băt mĕ ƀă kơtơh kơ po. 4. Tơdrong xơkơ̆t dơ̆ng hơdrung bơngai ăn bơngai tôm đơ̆ng 15 xơnăm truh 18 xơnăm athei đei tơdrong drơ̆ng nơ̆r đơ̆ng bơngai mă noh.

Tơdrong xơkơ̆t hơdrung bơngai kiơ̆ pơkăp kơsô̆ 2 Tơdrong 29 Khôi luơ̆t vei vêr Tơpôl kon pơlei xơnăm 2015: “Kơdih bơngai ăh rơneh đei xơkơ̆t hơdrung bơngai kiơ̆ găh ƀă dăh mă găh mĕ kơtơh. Mưh mĕ ƀă kơtơh oei lơ̆m hơdrung bơngai phara băl noh hơdrung bơngai pơkăp ăn kơ kon đei xơkơ̆t kiơ̆ hơdrung găh ƀă dăh mă găh mĕ kiơ̆ pơdrơ̆ng đơ̆ng mĕ ƀă kơtơh”. Hla bar xơkơ̆t dơ̆ng hơdrung bơngai kiơ̆ tơchơ̆t tơ̆ Pơkăp kơsô̆ 1 Tơdrong 47 Khôi luơ̆t Hô̆ tĭch xơnăm 2014, kiơ̆ kơ noh kơdih bơngai athei hơmet Hla bar chih tơbang kiơ̆ pơkăp păng hla bar đei tơrĕk ăn anih chih măt hô̆ tĭch hơlen lăng; Hla bar bơ̆ng pang găh hơdrung bơngai kơdih po păng mĕ ƀă. Ƀok Tráng A Phù, xơ̆ jang Phŏ Kơdră Măt trâ̆n tôh kuôk dêh char Lào Cai ăn tơbăt: Hăm kon pơlei kon kông, nhen bơngai Tày, ƀă noh bơngai lơ măt, mĕ noh bơngai Tày ăh rơneh kon hơ ioh noh gơh tơplih kơtum kơtŏng kiơ̆ mĕ, kiơ̆ kơtum kơtŏng, hơdrung kon kông găh mĕ.

Hăm hơ ioh mă đe prơih lê̆, tam mă băt đei mĕ ƀa âư kơtơh păng đei iŏk pơm kon rong noh đei xơkơ̆t hơdrung kon kông kiơ̆ găh ƀă rong dăh mă mĕ rong kiơ̆ pơdrơ̆ng đơ̆ng mĕ ƀă rong. Mưh adrô̆ ƀă rong dăh mă mĕ rong noh bơngai kon kông noh hơdrung bơngai hăm ƀok hơ ioh âu đei xơkơ̆t kiơ̆ hơdrung kon kông kơ bơngai noh. Mưh hơ ioh mă đe prơih lê̆, tam mă băt mĕ ƀă kơtơh păng tam mă đei iŏk rong noh đei xơkơ̆t hơdrung bơngai kiơ̆ tơdrong pơkăl đơ̆ng kơdră anih rong ‘me bơngai hơ ioh noh dăh mă kiơ̆ pơkăl đơ̆ng bơngai oei rong tơdăng ăh khei năr chih măt  bơ̆ khai sinh ăn hơ ioh. Thoi noh, xơkơ̆t dơ̆ng hơdrung bơngai jing minh xơnong kăl ăn kơdih po bơngai đei khôi luơ̆t vei vêr. Păng tơdrong xơkơ̆t âu đei Anih vei lăng kon pơlei apŭng, tơring chih măt hô̆ tĭch adrol ki dăh mă anih dăng oei kơdih kơ bơngai ‘meh tơplih gơh chă xek hơlen tơplih, hơmet hô̆ tĭch ăn kon pơlei  Việt Nam đơ̆ng tôm 14 xơnăm tŏk tơ̆ kơpal.

Ăh đei xơkơ̆t hơdrung bơngai kiơ̆ găh ƀă dăh mă kiơ̆ găh mĕ noh tơ ‘ngla bơngai đei rơneh duh gơh kiơ̆ kơtum kơtŏng găh mĕ dăh mă găh ƀă. Kơtŏng, hơnăn đe hơ ioh đei xơkơ̆t kiơ̆ pơdrơ̆ng đơ̆ng mĕ ƀă kiơ̆ pơkăp đơ̆ng khôi luơ̆t teh đak păng đei chih tơbang lơ̆m hla bar bơ̆ khai sinh; mưh găh mĕ ƀă ưh đei pơdrơ̆ng dăh mă ưh kơ lăp noh xơkơ̆t kiơ̆ khôi juăt. Kiơ̆ kơ ƀok Tráng A Phù hăm minh ƀar hơdrung bơngai kon kông tơdrong tơplih kơtŏng, hơnăn noh hŭi kơ đei: Hăm bơngai Mông đơ̆ng xơ̆ truh dang ei tam mă đei tơdrong tơplih kơtŏng thoi noh, oei tơplih hơnăn đơ̆ng xơ̆ truh dang ei inh tam mă ƀôh ôh. Pơtih nhen hơnăn ƀok âu hlôi đei mĕ ƀă krao ăn bơih, tơplih hơnăn nai noh hŭi kơ đei mă duh ưh kơ đei hloi, ưh đei tơplih kơtŏng ôh. Pơtih kơtŏng Vàng ‘meh tơplih jing kơtŏng Giàng noh ưh kơ lai yơ đei ôh. Hơdrung bơngai Mông thoi ăi đĕch bơih.

Kiơ̆ pơkăp kơsô̆ 1, Tơdrong 36 Tơchơ̆t kơsô̆ 158/2005/NĐ - CP đơ̆ng Khul Kơpal teh đak găh chih măt păng vei lăng măt bơngai pơkăp noh: Tơplih kơtŏng, hơnăn, hlôi đei chih trŏ lơ̆m hla bar chih bơ̆ khai sinh đơ̆ng tơm, mă lei kơdih po kăl tơplih ƀơ̆t tơdrong kiơ mă trŏ kiơ̆ tơchơ̆t đơ̆ng “Khôi luơ̆t vei lăng Tơpôl”  păng Tơdrong 37 pơkăp: “1. Anih vei lăng kon pơlei tơ̆ xăh, tơring hlôi chih măt lơ̆m hla bar khai sinh adrol âu ki gơh xek tơlang tơdrong tơplih, hơmet hô̆ tĭch ăn bơngai tơ̆ hơla 14 xơnăm păng hơmet hô̆ tĭch ăn rim bơngai, ưh đei tơklăh xơnăm âu to; 2.  Anih vei lăng kon pơlei tơ̆ apŭng, mă lơ̆m tơring teh kơ apŭng noh kon pơlei hlôi chih măt khai sinh adrol ki, gơh xek tơlang tơdrong ‘meh tơplih hô̆ tĭch ăn bơngai đơ̆ng 14 xơnăm tŏk tơ̆ kơpal păng xơkơ̆t dơ̆ng hơdrung kon kông, xơkơ̆t drŏnglo drăkăn, hơmet hô̆ tĭch, chih tơmơ̆t hô̆ tĭch ăn rim bơngai, ưh đei chere xơnăm erih.

Tơdrong a, pơkăp kơsô̆ 1 Tơdrong 27 Khôi luơ̆t vei lăng Tơpôl xơnăm 2015 duh tơchơ̆t tơ ‘ngla gơh pơkăl anih jang kơpal kơ teh đak xơkơ̆t tơdrong tơplih kơtum kơtŏng, hơnăn mưh  “tơdrong yua kơtum kơtŏng, hơnăn ƀônh hơvơ̆l, pơrăm truh tơdrong erih unh hnam, truh bơ̆ng ai, xơnong pơyua trŏ ƀlep kơ bơngai noh”.

Lan chih păng pơre nơ̆r