VOV4.Êđê - Klei bru\ biăm kkuê jing klei ruă dưi mdrao hlao tơdah thâo buh hnưm. Aê mdrao Nguyễn Đăng Giáp, Khua adu\ bruă mdrao mgu\n klei ruă biăm kkuê, Sang êa drao pro\ng kr^ng Lăn dap Kngư hâo hưn kơ du\m klei bi knăl mơak hlăm hdră mdrao klei ruă bru\ biăm kkuê.

-Ơ aê mdrao! Mơ\ng mphu\n mâo klei rua\ ung thư biăm kkuê?

Nguyễn Đăng Giáp: Ung thư biăm (Amâodah pia jing klei rua\ bru\ biăm kkuê) ăt mse\ ho\ng lu mta klei rua\ ung thư mkăn, boh phu\n dah bi kla\ mơ\ng mâo jing ka nik mơh. Kha\dah ara\ng kno\ng thâo phu\n agha ênưih truh kơ klei rua\ jing mơ\ng asei mlei awa\t; tal dua mâo leh du\m mta klei rua\ êlâo, boh nik lo\ tuôm mtrang ho\ng ti xạ amâodah hd^p hlăm du\m anôk hmăi mơ\ng tia xạ, lehana\n djăp mta klei rua\ djo\ tuôm ho\ng biăm, boh nik mơ\ng du\m klei rua\ biăm amâo mâo thâo hlao, ăt ênưih truh kơ klei jing ung thư biăm. Êngao ana\n, ara\ng lo\ [uh du\m klei djo\ tuôm mơ\ng găp djuê. Sitôhmô hlăm găp djuê ênưih kreh mâo lu mnuih rua\ biăm kkuê. Hnơ\ng ênoh mâo klei rua\ ung thư biăm kreh [uh hlăm wưng thu\n mơ\ng 30 – 50 thu\n.

-Klei rua\ ung thư biăm kkuê si klei bi knăl [uh, Ơ aê mdrao?

Nguyễn Đăng Giáp: klei rua\ ung thư anei jing sa mta klei rua\ `u mâo [rư\ [rư\, `u ]a\t jing sui lehana\n êmưt. Êjai biăm adôk điêt, snăn amâo mâo êdah klei bi knăl ôh. {ia\dah leh biăm đ^ pro\ng, êdah klei bi knăl amâo mâo jăk snăn wưng ana\n hnui leh, kreh [uh mse\ snei: Brê đo\k, u\n dleh, bi kăng, dleh bi êwa, ]a\t buôr. Amâodah tưp lar ling kơ anôk mkăn đ^ nao pha\ boh ko\ truh kơ klei rua\ ko\, ling nao hlăm klang snăn rua\ klang ro\ng, ling nao hlăm kso\ truh kơ klei mtu\k. Snăn klah ]u\n, leh [uh du\m klei bi knăl mse\ snăn, snăn wưng anei klei rua\ kjham leh.

{ia\dah ara\ anei, mâo leh kdrăp jăk snăk mka\ dlăng klei rua\ anei, ênưih êdi jing siêu âm. Êjai siêu âm kkuê dưi thâo mka\ dlăng hnơ\ng biăm ana\n ana\p đue# nao truh kơ ung thư amâodah hơăi. Êlâo dih, klei mka\ dlăng adôk k[ah kdrăp ma\ brua\, tơl leh biăm đ^ pro\ng kơh ruêh [uh, ara\ng ma\ mka\ dlăng mmông ana\n thâo kơ mâo ung thư biăm kkuê. {ia\dah, ara\ anei êjai biăm mrâo ]a\t jing adôk điêt ruêh amâo mâo êdah ôh, [ia\dah siêu âm srăng thâo kral, lehana\n tlo\ ho\ng êru\m ma\ mka\ dlăng.

-Ơ Aê mdrao! Ara\ anei sang êa drao kr^ng Lăn Dap Kngư si hdră dôk ba yua hlăm klei mdrao ung thư biăm kkuê, lehana\n si klei tu\ dưn mâo leh?

Nguyễn Đăng Giáp: Ti anôk mdrao mgu\n klei rua\ ung thư, sang êa drao pro\ng kr^ng Lăn Dap Kngư snăn ăt mse\ ho\ng lu anôk mkăn, brua\ mdrao mgu\n klei rua\ ung thư biăm kkuê jăk h^n ara\ anei ăt jing klei bliah mdrao, tơdah ăt adôk dưi bliah mdrao. Kyua êjai bliah ti wưng hnưm anei, hnơ\ng dưi hlao klei rua\ jing truh 90%.

Mnuih [uôn sang drei mâo klei m^n ]huai jing: Leh hmư\ pô mâo klei rua\ ung thư snăn hu^ măng ai yơh, amâo mâo jho\ng brei bliah mdrao ôh. Mơ\ng ana\n duah mdrao ma\ hjăn plia\ plia, truh kơ klei kpla] êka, ung thư ling truh hlăm êlan bi êwa, kma hlăm arua\t êrah, mơ\ng ana\n ]ia\ng lo\ bliah amâo dưi ôh, mnuih rua\ ktang h^n bi êran băng kơ sang êa drao yơh.

Ung thư biăm kkuê, 90% dưi mdrao hlao ho\ng klei bliah mdrao. Mâo mơh đa leh bliah mdrao biăm lo\ ]a\t, [ia\dah phung aê mdrao dưi lo\ bliah ma\ he\. Mâo mnuih đa đa bliah ma\ mơ\ng 6 – 7 blư\, lehana\n klei hd^p ăt sui êbeh 30 thu\n. Hdră mdrao jăk h^n mơ\ng klei rua\ ung thư biăm kkuê jing bliah mdrao.

Hlăm brua\ mdrao mgu\n ti sang êa drao pro\ng kr^ng Lăn Dap Kngư, phung aê mdrao pătdah ngă leh jih djăp hdră mdrao mgu\n mơ\ng du\m boh sang êa drao pro\ng dưi ngă leh. Ana\n jing, êngao kơ klei bliah mdrao ho\ng klei riêk, lehana\n ara\ anei dưi bliah mdrao ho\ng dho\ng bliah siêu âm. Mta dho\ng anei bliah amâo srăng kbia\ êrah lu ôh, wưng dôk bliah pral, gru bliah điêt, leh bliah kăn jăk gun rei, kăn dlen kpăk rei. Tal dua, bi biăm aguah tlam, dah bliah nội soi mâo ngă mơ\ng sui leh.

-Ơ aê mdrao! Si srăng ngă ]ia\ng thâo kral biăm hơăi mang, lehana\n biăm mâo ung thư?

Nguyễn Đăng Giáp: Boh s^t klei bi knăl mơ\ng klei rua\ biăm kkuê, lehana\n biăm truh kơ ung thư amâo mâo klei bi knăl mdê ôh mphu\n tal êlâo. Hlăm wưng tal êlâo, kno\ng `u ]a\t đ^ bo\k hlăm kr^ng kkuê, `u kpư\ hluê ho\ng klei mnuih lun mnơ\ng. Bi truh kơ klei bi knăl mkăn dah đing jing ung thư: Tal êlâo jing mâo sa boh biăm ti kkuê, lehana\n mnuih rua\ truh kơ klei brê đo\k, mnăm êa kreh kdlăk; tal dua mnuih rua\ dleh bi êwa; tal 3 ]a\t buôr lu hlăm kkuê. Ana\n yơh jing klei kreh [uh mơ\ng biăm hơăi mang amâo mâo ôh.

Jing ênguôt kyua leh mâo du\m klei bi knăl ana\n, klei rua\ đue# nao kơ kjham leh, hnui leh. Lu mnuih mâo klei rua\ biăm kkuê hlăk dôk mdrao êjai pral thâo kral jing ung thư biăm, kno\ng [ia\ đui] truh kơ klei đ^ nao kơ kjham, kyuadah mnuih rua\ ana\n amâo mâo ]ia\ng lo\ nao mka\ dlăng, amâodah hd^p hlăm kr^ng kbưi ho\ng sang êa drao.

-klei rua\ kơ biăm kkuê, lehana\n klei rua\ biăm truh kơ ung thư djo\ tuôm mơ\ ho\ng kr^ng wa\l hd^p mda, Ơ aê mdrao?

Nguyễn Đăng Giáp:  Ti Việt Nam drei, hlăm djăp mta klei rua\ ung thư mâo, ăt ka mâo mơh klei bi knăl hluê si kr^ng wa\l. {ia\dah êjai dôk ngă brua\, kâo [uh klei rua\ biăm kkuê kreh mâo lu hlăm kr^ng Lăn Dap Kngư. Ka mâo mơh klei ]ih pioh ênu\m ênap, [ia\dah ti anôk mdrao mgu\n klei rua\ biăm kkuê, grăp hruê mâo bliah mdrao mơ\ng 2 – 3 ]ô mnuih mâo klei rua\ ung thư biăm jing jê` jê`, lehana\n lu mnuih leh mdrao jing hlao. Ăt ]ia\ng hưn mthâo mơh ho\ng mnuih [uôn sang drei thâo, lehana\n đăm ru\ng răng ôh kơ klei anei, lehana\n srăng dưi mdrao hlao truh 90% tơdah pral thâo kral klei rua\ mơ\ng hnưm, kyuana\n yơh brei jih jang mnuih nao bi mka\ dlăng jê` jê` klei suaih pral pô.

-La] jăk kơ aê mdrao lu!