VOV4.Êđê - Pral kdal, mbruă, jhŏng mĭn, jhŏng ngă, thâo ngă - anăn jing klei bi mklă mơ̆ng gưl bruă đảng, bruă sang čư̆ êa alŭ wăl sĭt lač kơ amai Y Lan ti ƀuôn Lút, să Ya Tăng, kdriêk Sa Thầy, čar Kon Tum. Gŏ sang ñu jing sa hlăm dŭm gŏ sang ƀĭng ngă lŏ hma dưi tŭ yao thâo mkra mjing mnia mblei mbruă gưl čar thŭn 2021, jing sa hlăm dŭm gru mngač kơ klei gĭr ktưn mđĭ kyar bruă duh mkra, mkŏ mkra ƀuôn sang jăk siam.

Găn êbeh 50 km êlan gŭ drŏng mơ̆ng ƀuôn prŏng Kon Tum, hmei dưi truh ti đang war mơ̆ng gŏ sang amai Y lan, kkiêng thŭn 1982, ti ƀuôn Lŭt, să Ya Tăng, kdriêk Sa Thây. Ti čŏng čư̆ dưi guôm mtah hŏng ana kphê, ana kđuič lehanăn ana boh kroh, anei jing boh tŭ dưn hlăm 10 thŭn mơ̆ng 2 čô ung mô̆ mâo ngă.

Klei yăl dliê kčư̆m mơ̆ng klei lŏ wĭt hdơr 2 blư̆ duh bi liê ƀiădah amâo tŭ jing mơ̆ng amai. Mơ̆ng bruă rah mjing êbeh 1.000 phŭn êđai ana ksu mjeh ƀiă dah jih jang djiê jih, truh kơ bruă rŭ hĕ 2 ha kpê pla leh mâo 3 thŭn ƀiădah amâo mâo boh kyua soh mjeh. Êbeh 100 êklăk prăk duh bi liê blei mjeh, hbâo brŭ, mưn lăn arăng, pla mjing luič hơăi mung mang, khădah sơnăn, ƀiădah amai amâo êdu ai ôh. kyua dŭm klei anăn lŏ đrŭ kơ 2 čô ung mô mă klei hriăm kơ bruă mđĭ kyar bruă duh mkra.

Thŭn 2004, dưi mâo klei brei čan prăk mơ̆ng êpul hgŭm bruă phung mniê hŏng ênoh 23 êklăk prăk mơ̆ng knơ̆ng ngăn prăk đru ba yang ƀuôn, amai duh bi liê blei lăn lehanăn rŭ mdơ̆ng sa boh sang dôk lehanăn blei êđai ŭn lŏ wĭt rông. Mơ̆ng bruă rông ŭn, mă bruă mưn, 2 čô ung mô̆ lŏ mkiêt mkuôm lehanăn lŏ blei thiăm lăn. Thŭn 2006, gŏ sang amai jing gŏ sang tal êlâo hĭn hlăm să dưi ba ana ksu lehanăn ana kphê kơ bruă mđĭ kyar. Hŏng klei mĭn “Mơ̆ng điêt truh kơ prŏng”, “Mă ana ƀiă hrue rông ana sui thŭn”, gŏ sang amai mâo prăk ba wĭt hơĭt lehanăn sang dôk kjăp.

Truh kơ ară anei, klei bi hmô mđĭ kyar bruă duh mkra mơ̆ng gŏ sang amai Y Lan jing klei bi hmô kdlưn hĭn hlăm alŭ wăl. Ară anei, 2 čô ung mô̆ mâo 10 ha lăn, hlăm anăn 3 ha pla ana kphê lehanăn 1 ha pla ploă dŭm mta ana boh kroh msĕ si: boh durian, boh sưp, boh ƀơr pla leh 3 thŭn, 2 ha ksu mâo riêk ktăk leh 10 thŭn hŏng anei, 3 ha ana kđuič lehanăn dŭm dôk amai dôk pla hlei ƀlang. Êngao kơ anăn, amai lŏ rông 5 -7 drei êmô čiăng mđĭ ênoh prăk bi wĭt kơ gŏ sang lehanăn yua eh êmô jing hbâo brŭ kơ ana boh kroh.

Amai Y Lan yăl dliê, čiăng dưi ngă bruă anei, amai mâo lu snăk klei hriăm lehanăn dưn yua lu klei kreh knhâo mrâo mrang hlăm bruă mkra mjing, lehanăn lŏ tui hriăm lu klei thâo mơ̆ng lu mnuih. Amai čuăn ruah dŭm mjeh ana boh kroh jăk, ana boh kroh djăp hnơ̆ng čuăn, bĭt klă phŭn gha wĭt pla hlăm pưk hma. Ară anei, gŏ sang amai mâo 200 êklăk prăk grăp thŭn mơ̆ng ksu, hbei ƀlang lehanăn kphê.

Ung mô̆ amai lŏ hdơ̆ng rah mjing êbeh 2.000 ana ksu mjeh djuê 209 mâo lu ktăk čiăng pla hlăm 2 ha ti thŭn 2021 anei. Bi kơ ana kphê, ung mô̆ amai čuăn ruah mjeh TR4 jing mjeh dưi tŭ klei kƀah êa lehanăn mâo boh lu, djŏ hŏng klei jing mơ̆ng lăn hlăm alŭ wăl Ya Tăng.

Amâo knŏng mdei kơ bruă bi mdrŏng gŏ sang, dưi thâo amai jing sa čô mnuih mâo ai tiê jăk, đru kơ dŭm gŏ sang knap mñai mơ̆ng braih huă, ana mjeh, hbâo brŭ. Amai Y Nip, ti ƀuôn Lŭt, să Ya Tăng brei thâo: Gŏ sang amai Y lan hdĭp jăk mơai, đru nanao kơ mnuih mkăn. Sitôhmô gŏ sang kâo. Êlâo dih, dôk bŏ hŏng klei knap mñai, grăp blư̆ kƀah braih huă, kƀah hră ƀơ̆ng… Amai Y Lan brei nanao kơ kâo 10 truh kơ 20 kg. Truh kơ ară anei, grăp blư̆ amâo mâo hbâo brŭ, amâo mâo êa pui čiăng bi yơ̆ng môtơr krih êa, amai Y Lan brei čan amâo yap sơnei sơ dih ôh, êla pô mâo lŏ wĭt tla.

Bi yăl dliê hŏng hmei, Amai Y Khoan, khua kiă kriê êpul hgŭm bruă phung mniê să Ya Tăng, kdriêk Sa Thây brei thâo: Êbeh 10 thŭn hŏng anei, Amai Y Lan jing khua êpul phung mniê ti ƀuôn Lŭt, Amai jing klei bi hmô jing sa čô thâo mbruă hlăm alŭ wăl. Ară anei hlăm alŭ wăl să, mâo lu klei bi hmô mrâo mơ̆ng amai Y Lan đru kơ mjeh ana boh kroh, mâo đa đa amai adei amâo thâo bruă pla mjing, Amai Y Lan jing pô srăng mtô klă anăp.

Tui hriăm msĕ hŏng gŏ sang amai, lu gŏ sang hlăm ƀuôn ăt mđĭ kyar bruă pla mjing ana ksu, kphê lehanăn ana boh kroh. Klei hưn mdah mơ̆ng bruă sang čư̆ êa, gŏ sang amai Y Lan jing sa hlăm dŭm čô nao êlâo hlăm bruă bi mlih klei pla mjing ana boh kroh, mnơ̆ng rông ti să Ya Tăng, đru pŏk sa êlan mrâo kơ bruă mđĭ kyar bruă dih mkra. Ung mô̆ amai jing klei bi hmô kdlưn hĭn mơ̆ng êpul bruă phung mniê, êpul mnuih ƀuôn sang bruă lŏ hma lehanăn mnuih ƀuôn sang hlăm alŭ wăl kơ klei thâo mă bruă, jhŏng mĭn, jhŏng ngă, mâo klei gĭr bi mdrŏng hŏng ai mă bruă pô.

Hŏng klei gĭr dưi đĭ kyar, thŭn 2018, amai Y Lan mâo klei pah mni jing “Mniê kdlưn hĭn” mơ̆ng êpul hgŭm bruă phung mniê Việt Nam, mâo klei tŭ yap jing gŏ sang dlưn hĭn hlăm bruă lŏ hma mơ̆ng êpul mnuih ƀuôn sang mă bruă lŏ hma čar. Mâo hră pah mni mơ̆ng kdriêk Sa Thầy kyua mâo dŭm bruă ngă hlăm êpul lehanăn dŭm klei bi hmô bi mguôp hlăm bruă mkra mjing, mnia mblei wưng thŭn 2016-2018. Gŏ sang amai djŏ jing klei bi hmô hlăm bruă mkŏ mkra krĭng ƀuôn sang mrâo, bi mdrŏng hlăm alŭ wăl pô.