VOV4.Êđê - Mơ\ng sui, mnăm kpiê jing klei lu mnuih mưng yua, boh nik hlăm du\m klei huă [ơ\ng, knăm mơak, Tit hat. Ho\ng klei jing mnơ\ng bi mđ^ ai ktang, kpiê ngă lu mnuih s^t mnăm ana\n mơak h^n. Khă dah, bi mjhua mta êa mnăm anei êgao hnơ\ng khăng ngă mâo lu klei truh jhat, boh nik ho\ng klei suaih pral mse\ si bi [le\ êrah hlăm tian prô], ngă jhat kơ tiê, ph^. Boh nik, s^t mnăm ho\ng hnơ\ng lu leh ana\n sui, kpiê srăng hma^ truh kơ boh ko\ mnuih mnăm, truh kơ amâo jăk klei m^n, amâo lo\ thâo săng bruă pô ngă, ngă jhat kơ asei mlei pô leh ana\n kơ phung riêng gah.

Ti Sang êa drao mdrao klei rua\ kho\ ]ar Daklak, ênoh mnuih amâo mâo ja\k klei m^n, ko\ asei djo\ tuôm mơ\ng klei mna\m kpiê lu êd^. Kah knar gra\p hruê, sang êa drao tu\ mdrao mơ\ng 2 -3 ]ô ra\ ra` kpiê lehana\n bi êdah amâo mâo ja\k hla\m klei m^n, ko\ asei. Klei na\ng mđing klei rua\ anei hla\k mâo ho\ng phung mda asei, pa\t ]ia\ng jih mnuih ti gưl thu\n hlăk ma\ brua\ mâo s’a^. Aê mdrao Hoàng Thị Duyên, Khua adu\ mdrao klei amâo mâo ja\k klei m^n, lo\ bi kru\ klei suaih pral. Sang êa drao mdrao klei rua\ ko\ asei ]ar Daklak brei thâo:

“Hla\m wưng gia\m anei, ênoh mnuih mâo klei rua\ amâo ja\k hla\m klei m^n djo\ tuôm kơ klei mna\m kpiê lu hla\m phung mda asei hlăk đ^. Êlâo adih jing êbeh 40 thu\n [ia\dah hla\m wưng gia\m anei sna\n êgao 20 thu\n a\t mâo leh klei rua\ anei, hla\m ana\n ênoh phung êdam êra a\t mâo lu mơh, amâo djo\ êgao 40 thu\n ôh. Klei bi êdah kreh [uh jing mnuih rua\ amâo mâo p^t, blu\ hja\n, ai tiê amâo h’^t. Mnuih rua\ amâo thâo sa\ng êma\ng ôh klei pô nga\, amâo ]ia\ng [ơ\ng hua\, ai tiê klei m^n mtu\k mtu\l lehana\n asei mlei dlưh awa\t”.

Hluê si Aê mdrao Hoàng Thị Duyên, klei amâo ja\k hla\m klei m^n kyua kpiê nga\ jing klei rua\ hlăm ko\ asei, kha\ng bi m^n [uh mtu\k mtu\l kyua kpiê nga\. Mnuih rua\ kha\ng hmư\ ara\ng blu\, jing mnuih rua\ kha\ng hmư\ ara\ng duah dlao wa] pô, nga\ jhat kơ pô, nga\ kơ mnuih rua\ hu^ hyưt, kdja\t k[la, êma\n êmik, tal dua jing bi m^n kơ klei amâo mâo s^t, duah trih, đa\o đing kơ ung amâo dah mo# pô, nga\ kơ klei ]a\m biêng ung mo# amâo dah bi m^n [uh pô mka\n ]ia\ng nga\ jhat kơ pô; boh nik jing klei ra\ ra` kpiê amâo lo\ thâo p^t đih, mtu\k mtu\l hla\m ai tiê, klei m^n, tơdah amâo nao ba do\ng mdrao pral hu^ sra\ng truh kơ djiê.

Êdah kơ anei mse\ si mnuih rua\ Trương Đình, 32 thu\n, ti sa\ Drai Săp, kdriêk Krông Ana. Anei jing gưl tal 2 `u nao đih mdrao ti Sang êa drao mdrao klei rua\ kho\ ]ar Daklak kyua klei amâo ja\k hla\m klei m^n kyua kpiê nga\. Aduôn Trần Thị Ban, am^ Trương Đình brei thâo, gra\p hruê hruê anak `u mna\m kpiê nanao. Đa đa, mmông kpiê rua\ lo\ ]a\m biêng mo# anak, bi mneh msao ho\ng [^ng ga\p, riêng gah. Go\ sang kha\ng mta\ mta\n, mtô la] mơh, đa mda\p he\ kpiê [ia\dah a\t ka\n dưi msir mghaih mơh. Lu hruê ho\ng anei, Đình kha\ng yơ\ng asei mlei, kha\ng kdja\t, hu^ hyưt, sui sui bi k`ha\k asei mlei… ana\n go\ sang ba ti Sang êa drao do\ng mdrao mjê]. Aduôn Trần Thị Ban ya\l dliê snei:

“Kna\m na\m mrâo êgao, `u iêu kâo “Am^ ơi, di`u brei anak koh jih ana anei, wa\t ana tiu hla\m war ana\n! Koh he\ bi knar ho\ng ana kphê amâo dưi lui dlông h^n kơ ana kphê ôh. Ana\n `u koh jih gơ\ng tiu. ~u la] dah amâo nao koh ôh ara\ng sra\ng krư\ `u hla\m mna\. Hmư\ sna\n, kâo [uh amâo h’^t ôh ana\n nao hưn ho\ng ayo\ng `u lông ba sang êa drao mka\ dla\ng”

Sa ]ô pô rua\ mka\n jing Triệu Văn Dậu, 37 thu\n, ti sa\ Êa Yông, kdriêk Krông Pa]. Pô anei nao đih mdrao hla\k asei mlei awa\t leh kyua amâo [ơ\ng mnơ\ng mnua\, bi k`ha\k, blu\ hja\n. Amai Hoàng Thị Thương, mo# ayo\ng Triệu Văn Dậu brei thâo: Gra\p hruê hruê ung kâo mna\m [ia\ êdi mkrah lit kpiê. Amai lu blư\ nao ata\t ung ti sang êa drao mdrao klei ra\ ra` kpiê [ia\dah leh w^t ti sang êa drao mâo sa wưng lo\ mna\m. Go\ sang [ia\ mnuih, dleh dlan mơh, ung gra\p hruê hruê kpiê rua\ nanao amâo thâo ma\ brua\ knua\, dja\p mta brua\ hdjul, ktro\ mo# s’a^ klam nga\. Amai Hoàng Thị Thương ya\l dliê:

“Gra\p hruê hruê mna\m kpiê, mna\m mơ\ng aguah ưm. Leh mrâo kgu\ p^t mna\m leh kpiê, amâo hua\ [ơ\ng. Leh mu\t sang êa drao, phung aê mdrao êmuh ya do\ djo\ sna\n kâo la] mna\m kpiê lu đei ana\n hlo\ng rua\, kho\, blu\ hja\n đa đa êran đue# mtu\l mtu\l, duah [uh mnơ\ng anei mnơ\ng dih, đa đa la] mâo mnơ\ng êrui hla\m asei mlei”.

Hluê si brua\ mdrao mgu\n, sa ]ô mnuih dưi la] jing ra\ ra` kpiê hla\k mna\m [ia\ êdi 300ml kpiê hnơ\ng côl 40 độ gra\p hruê, sui mơ\ng 10 thu\n kơ dlông. Phung ra\ ra` kpiê lu jing phung êkei. Hluê si klei ksiêm yap mơ\ng Sang êa drao mdrao klei rua\ kho\ gưl dlông, kpiê djo\ tuôm truh 50% ênoh mnuih djiê kyua klei bi dra\m êdeh êdâo; 67% du\m klei mdjiê asei lehana\n 80% phung ra\ ra` kpiê mâo klei khăp dôk hja\n hpa\n, amâo mje\ ho\ng nah êngao.

Hla\m klei hd^p gra\p hruê, kpiê kha\ng ngă kơ anak mnuih drei m’ai h^n hla\m du\m mmông hua\ mna\m… Kha\ sna\n, mna\m lu đei kpiê sra\ng hma\i truh kơ klei suaih pral, ai tiê klei m^n. Kpiê lo\ bi rai knhuah hd^p ja\k siam, amâo mâo klei suaih pral, toh hroh hla\m klei m^n, amâo lo\ dưi ma\ brua\ knua\, jing klei ktro\ kơ go\ sang lehana\n yang [uôn. Kyua ana\n, ]ia\ng gang mkhư\ du\m klei rua\ kbia\ hriê mơ\ng kpiê lehana\n klei amâo ja\k hla\m klei m^n kyua kpiê nga\, go\ sang brei mđing dla\ng lu h^n, ksiêm dla\ng klei mưng mna\m kpiê mơ\ng gra\p ]ô mnuih hla\m go\ sang. Tơdah mâo klei bi êdah amâo ja\k hla\m klei m^n kbia\ hriê mơ\ng kpiê, brei ba do\ng mdrao mtam klei ra\ ra` kpiê ti sang êa drao mdrao klei rua\ kho\ ]ia\ng dê] đue# kơ du\m klei truh jhat hu^ ta\m mâo kbia\ hriê mơ\ng klei nga\ amâo lo\ thâo sa\ng êma\ng mơ\ng mnuih rua\./.