VOV4.Êđê - Hŏng mnuih Êđê ti čar Dak Lak, mơ̆ng đưm đă, pin êa dưi dlăng jing klei hdĭp ƀuôn sang. Ară anei, čiăng răng kriê pin êa mđĭ lar hnoh êa leh anăn doh čiăng dưi yua grăp hruê, lu ƀuôn sang mnuih Êđê thâo săng răng mgang klei hdĭp. Hŏng digơ̆, răng mgang dliê akŏ pin êa jing hdră čiăng răng mgang pin êa - klei hdĭp ƀuôn sang.

Grăp aguah ưm, amâodah adiê wih tlam pin êa Dăm Yi, ti ƀuôn Sah A, să Êa Tul, kdriêk Čư̆ Mgar, čar Daklak mjhĭt m’uăt mnuih mơ̆ng hđeh hlŏng kơ mduôn. Êa anei êđăp snăk, êngeh ƀhang kbiă hriê mơ̆ng knang êa hŏng đĭng đrao tuh ti dlông klŏ boh tâo, klŏ kyâo prŏng, mjing leh ênai êa bi kƀrêč. Mlhai hŏng ênai êa đoh, anăn jing asăp phung amai adei dôk bi blŭ tlao êjai dôk djăt êa giêt ba wĭt pioh mnăm, lehanăn klei phung hđeh bi kdriă dôk bi hlăp lêñ êa tui nao hŏng amĭ ama dôk bi mnei, bi boh mnơ̆ng mnuă. H’Wen Ayŭn, ti ƀuôn Triă, să Êa Tul, kdriêk Čư̆ Mgar brei thâo, Anak Êđê mơ̆ng sui leh tơdah rŭ mdơ̆ng ƀuôn snăn bi duah êlâo hĭn pin êa doh, mâo nanao êa đoh hrue mlam, jih thŭn êngŭn mlan amâo mâo tuôm khuôt ôh.

Êa jing phŭn agha kơ klei hdĭp, ba hriê kơ anak mnuih mnơ̆ng buh pla čăt đĭ, trei mđao, dliê jing anôk yuôm bhăn đru mgang kơ ƀuôn sang. Čiăng dưi mâo phŭn êa doh, phung ƀuôn sang hlăm ƀuôn hrăm mbĭt đru bi răng kriê ana kyâo mtâo akŏ pin êa. Kyuadah phung ƀuôn sang thâo săng luič dliê snăn êa khuôt, grăp phŭn kyâo prŏng tơdah druôm bi rai hĕ, snăn aruăt êa anôk anăn hroh đuĕ. Luič dliê, jing luič pin êa, snăn ƀuôn sang kăn lŏ mâo rei. Kyuanăn yơh, kmrơ̆ng akŏ pin êa srăng mâo nanao phung ƀuôn sang thâo bi răng mgang, dlăng kriê. H’Wen Ayŭn, brei thâo, grăp hrue kăm, phung ƀuôn sang čŏng nao bi mdoh pin êa:

“Pin êa anak Êđê mơ̆ng đưm adih jing êa čŏng đoh mơ̆ng phŭn êa anôk mâo lu ana kyâo prŏng, êa kbiă doh lehanăn êngeh snăk. Tơdah mâo hjan hriê snăn êa srăng mđuĕ jih mta čhŏ, hla kyâo brŭ, lehanăn jih jang djah djâo mkăn, snăn phung ƀuôn sang nao bi hwai mdoh hĕ bhung nanao, ngă nanao msĕ snăn kơh grăp mlan čiăng kơ pin êa doh nanao”.

Ară anei, khădah grăp boh sang klei leh kbăng êa mdê mdê, lehanăn mâo leh êa pơ̆ng pioh yua, ƀiădah lu anak Êđê ăt mâo klei mưng sa hrue ƀiă êdi dua blư̆ nao djăt mơh êa ti pin gui ba wĭt yua hlăm grăp hrue. Hlăm mmông nao djăt êa anăn yơh jing mmông lu mnuih bi tuôm, bi êmuh hrăm, bi yăl dliê mơak hlak. Msĕ si êlâo dih, êlan mơ̆ng ƀuôn trŭn nao kơ pin êa knŏng jing mă klông điêt, klŭt dơ̆ng, snăn ară anei, ti lu boh ƀuôn, êlan nao kơ pin êa mâo tuh leh betong, klia mjing leh boh êñan amâo lŏ ksak êbhơr. Mâo ti đa đa anôk, tơl jih hlăm mtih pin êa, lehanăn knang êa ăt mâo mkra hŏng betong, lehanăn ba yua knang êa hŏng đĭng khăng. Msĕ si H’Djuôn Niê, ti Ƀuôn Phơng, să Ea Tul, kdriêk Čư̆ Mgar, hdră ngă anei đru leh kơ pin êa doh siam hĭn. Êjai êlan nao kơ pin êa siam găl jăk snăn knư̆ hrue knư̆ mâo lu mnuih hĭn truh hŏng pin êa, mâo wăt tue mơ̆ng anôk mkăn hriê:

“Mơ̆ng leh thâo lŏ mkra hŏng betong, simăng čiăng kơ doh siam, đru leh kơ phŭn êa jăk hĭn, amâo lŏ mâo djah čhŏ ôh. Hmei čang hmăng kơ djăp pin êa bi djă pioh sơăi dŭm ƀĕ ana kyâo prŏng akŏ pin êa, mâo ana kyâo snăn bi răng kriê yơh, amâo mâo dưi koh druôm ôh, mâo ana kyâo snăn kơh dưi djă krơ̆ng êa, mâo hnơ̆ng h’ăp snăn kơh êa amâo mâo khuôt, čiăng kơ jih thŭn êngŭn mlan êa đoh nanao”.

Ară anei hŏng klei bi rŭ mdơ̆ng ƀuôn sang, lu pin êa dŭm boh ƀuôn anak Êđê hlăk dơ̆ng lui ram jhat rai. Tal êlâo kbiă hriê mơ̆ng klei kroh druôm hĕ jih ana kyâo akŏ pin êa, bi rai hĕ jih dliê akŏ êa, ngă kơ phŭn êa amâo lŏ bluh đĭ siam, êa dơ̆ng khuôt, lehanăn êa amâo lŏ đoh ôh. Ti anăp klei msĕ snăn, bruă sang čư̆ êa djăp alŭ wăl čar Daklak mâo hdră lŏ bi krŭ pin êa, lŏ pŏh phai anôk pla kyâo kŏ pin êa, duh bi liê lŏ krŭ wĭt bruă kriê pioh pin êa kơ ƀuôn sang. Msĕ si ti ƀuôn hgŭm Đạt Hiếu, wăl krah Ƀuôn Hô, ară anei ênhă dliê akŏ êa ti ƀuôn Kli A knŏng adôk mă hlăm brô 1 êbâo m². Tui si aduôn Nguyễn Thị Trúc, khua bruă Đảng ƀuôn hgŭm Đạt Hiếu, alŭ wăl hlăk mâo hdră lŏ sua wĭt truh 8 sao lăn akŏ pin êa ti ƀuôn Kli A:

“Alŭ wăl hlăk mđing êdi kơ bruă lŏ krŭ wĭt răng mgang dliê akŏ pin êa, mâo leh klei gĭt gai kjăp hlăm bruă lŏ čuăl mkă pin êa anei, lŏ bi krŭ wĭt ênhă dliê akŏ êa pioh kiă kriê răng mgang. Hŏng phung ƀuôn sang hlăm ƀuôn anei snăn diñu mâo klei thâo săng leh hlăm bruă răng kriê kmrơ̆ng akŏ êa, lehanăn thâo bi mdoh pin êa pô, diñu ngă leh hŏng jih ai tiê, amâo mâo duah hwiê djah ča cuăt ôh, ana kyâo hlăm pĭn êa diñu răng kriê jăk snăk, amâo mâo duah kŏ druôm ôh, mđrăm mbĭt răng kriê”.

Bi ti kdriêk Čư̆ Mgar, mơ̆ng thŭn 2011, bruă êdam êra kdriêk Čư̆ Mgar mkŏ mjing leh bruă lŏ mkra wĭt, lŏ krŭ mjing dŭm pin êa hŏng hdră bi răng kriê wăl hdĭp mda, lŏ hwai êlan êa đoh, mtô mblang kơ jih jang mnuih mâo klei thâo săng bi răng kriê phŭn êa, răng mgang dliê akŏ êa. Bruă dhar kreh alŭ wăl ăt mâo ngă leh lu mta bruă kñăm bi kriê pioh, mđĭ lar bruă mơ̆ng aê aduôn pô, msĕ si bi mâo pin êa, lehanăn ngă yang akŏ pin êa. Y-Mang, k’iăng khua adŭ bruă dhar kreh – hâo hưn kdriêk Čư̆ Mgar, čar Daklak brei thâo:

“Hlăm wưng leh êgao, adŭ bruă dhar kreh – hâo hưn kčĕ leh kơ knơ̆ng bruă sang čư̆ êa kdriêk mkŏ mjing bruă mkra wĭt, lehanăn lŏ krŭ wĭt dŭm pin êa kơ phung ƀuôn sang. Hlăm anăn mđing čuăl krĭng, răng mgang dliê jŭm pin êa, lŏ pla kyâo, lehanăn mkŏ mjing êpul nao čuăl krĭng pioh răng mgang, kriê pioh pin êa phung ƀuôn sang pô. Kdlưn hĭn kơ anăn jing kriê pioh knhuah gru dhar kreh, boh nik dhar kreh djuê ana, kriê pioh klei ngă yang akŏ pin êa, čang hmăng kơ dhar kreh mâo kriê pioh lehanăn tal dua jing dưi mâo êa doh”.

Mơ̆ng klei thâo săng bi răng kriê akŏ pin êa - răng mgang phŭn êa hdĭp, anak Êđê ti Daklak mâo leh klei thâo săng hĭn kơ bruă mđrăm mbĭt răng mgang wăl hdĭp mda, răng mgang dliê akŏ êa kñăm kriê pioh phŭn êa čŏng mâo kơ ƀuôn sang. Kyuanăn, dŭm boh pin êa mơ̆ng anak Êđê mâo kriê pioh, jing sa dhar kreh yuôm bhăn năng bi kriê pioh kơ anak čô gưl êdei./.