VOV4.Êđê - Ho\ng mnuih [uôn sang djuê ana Mnông ti kr^ng Dap Kngư, boh giêt mâo brua\ yuôm bha\n êdi. Mơ\ng ana\n pia Mnông (jing mnuih kbia\ hriê mơ\ng boh giêt), Daknông (êa mơ\ng boh giêt)… bi êdah leh klei tu\ yuôm bha\n klei bi sia\ suôr mơ\ng boh giêt ho\ng anak mnuih. Boh giêt mâo mnuih [uôn sang kha\ng ba pla lu hla\m hma amâodah riêng gah sang. Du\m boh mda dưi ba yua tu\k djam [ơ\ng hla\m gra\p hruê hruê, mse\ si djam boh giêt, djam boh giêt lai pu\ng yao, boh giêt tu\k.. ja\k êdi [ơ\ng. Bi du\m boh giêt krô, mnuih djuê ana Mnông kha\ng nga\ mkra jing du\m mta mnơ\ng yua hla\m go\ sang mse\ si pioh dưm êa, dưm êsei, djam ba nao kơ pưk hma, nga\ mkra kbin pioh hu\l đio\, knhuah pioh tuah êa amâodah nga\ mkra du\m kdra\p pioh ^u…

Kbin hu\l đio\ Mnông

G^t g^t dôk êyuh boh giêt krô pro\ng pr^n, Y-Siêng ti alu\ Phú Lợi, să Quảng Phú, kdriêk Krông Knô, ]ar Daknông brei thâo, anei jing kdrê] bruă tal êlâo ]ia\ng mkra boh giêt jing du\m mta mnơ\ng yua aguah tlam. Leh ana\n `u [oh [a\ng ti ako\ boh giêt ]ia\ng mă he\ jih asa\r leh ana\n tiê gơ\:

“ Kâo hlăk mkra kbin hu\l đio\ ho\ng boh giêt krô. }ia\ng `u rơ\ng, kâo ruah mă boh giêt k’kuê dlông asei pro\ng tluôn w^l, t^ng dưi hu\l hlăm brô 3 amâo dah 5 kg braih đio\. Kâo amâo djo\ mă boh giêt krô hlo\ng ba yua mtam ôh, [ia\dah c\ia\ng ba tram hlăm lu\ êlâo, leh kơnăn [oh mbah giêt ]ia\ng ksu\ng mă bi jih tiê hlăm lam, leh ana\n srăng ba hu\l. Hu\l mâo 2- 3 blư\ truh kơ gơ\ amâo lo\ mâo mnâo [âo ôh, snăn kơh dưi ba yua hu\l đio\”.

Y-Siêng ăt brei thâo: boh giêt krô dưi ngă mkra lu mta mnơ\ng yua hlăm sang, mse\ si pioh dưm êa, dưm êsei nao kơ hma, ngă mjing đ^ng iu\… Bruă mkra mjing tal êlâo gơ\ mse\ s’a^. Leh pe\, boh giêt dưi [oh [a\ng, mă jih asa\r, leh ana\n ba nao tram hlăm lu\ ti hnoh êa hlăm brô 2 mlan. Leh kơnăn, mnuih [uôn sang ksu\ng w^t ksu\ng nao ho\ng êa doh ]ia\ng kbiă đue# jih tiê boh giêt adôk ana\n.

Boh giêt leh kơnăn dưi yuôl ti dlông pra pui amâodah mă 1 mta hla kyâo dliê sah brei gơ\ ju\ [ơ [l^p. Mmông ana\n kơh, boh giêt dưi ngă mkra jing du\m mta mnơ\ng yua hluê si mnơ\ng pô c\ia\ng yua, mse\ si pioh giêt trô kpiê, mđam êa drao, dưm asa\r djuê mjeh, trô êa, dưm êsei nao kơ hma rơ\ng hnơ\ng hlơr sui h^n, ngă kbin hu\l đio\, knhuah tuah êa, ngă kmo\ng trô êa amâodah du\m mta kdrăp pioh iu\... {ia\dah ti boh giêt snan yua kơ brua\ ana\n yơh amâo dưi duah  dưm mtu\k mtu\l ôh.

Boh giêt ngă mkra mnơ\ng yua hlăm sang ăt jing boh giêt pioh [ơ\ng djam, mâo tian pro\ng, k’kuê dlông hlăm brô 10 cm hwiêt điêt kơ dlông, mâo kl^t kpal. }ia\ng kơ boh giêt đ^ jing siam, mnuih [uôn sang khăng pla hlăm kr^ng lăn jăk jing, lăn mrâo jah ênah amâodah lăn hrah ba zan. Y-Siêng brei thâo, brua\ yuôm bhăn h^n ana\n jing bi hro\ng ruah djuê mjeh ksă êmă, rah pla kriê dlăng bi jăk ]ia\ng gơ\ mboh lu, boh pro\ng leh ana\n siam:

“ Tơdah drei ]ia\ng ruah mă boh giêt siam, snăn drei ruah mă djuê mjeh tui hluê si drei ]ia\ng, ]ia\ng êdei anei gơ\ mboh snăn yơh. Tơdah pe\ boh giêt pioh ngă mkra du\m mta mnơ\ng yua hlăm sang, bi ruah mă du\m boh giêt pro\ng, kl^t ti êngao êbhơr siam, amâo mâo hluăt [ơ\ng. }ia\ng dưi ngă mkra du\m mta mnơ\ng yua, snăn boh giêt pe\ bi khua gơ\ tlaih m]ah, kđang leh ana\n dưi ba yua sui mơh”.

Ho\ng mnuih [uôn sang M’nông, grăp ]ô mnuih hlăm sang mơ\ng 10 thu\n kơ dlông mâo s’a^ giêt êa hjăn ]ia\ng djă hiu tơdah nao hlăm dliê, nao hma, tăp năng nao sang hră. Grăp boh sang ăt mâo 1 boh giêt êa pro\ng dưi mgơ\ng mơ\ng 3 – 5 lít êa pioh mnăm, pioh drông tuê pia jing “ giêt êa ana”. Am^  hla\m sang mâo brua\ kriê dlăng amâo lui giêt êa ana jih êa leh ana\n du\m “ giêt êa anak” dưi dja\t ma\ êa mơ\ng giêt êa ana anei. Y- ~ông, ti alu\ Phú Lợi, să Quảng Phú, kdriêk Krông Knô, ]ar Daknông brei thâo: boh giêt ana ăt jing boh giêt mboh tal êlâo giăm phu\n gơ\:

“ Boh giêt ti êdu\k kl^t `u êpih leh ana\n êlưih m]ah, anăn du\m boh giêt mda, mboh êdei amâo mâo ngă mkra mnơ\ng yua ôh. Boh giêt pioh ngă mnơ\ng djăt êa snăn ruah mă boh giêt mboh giăm phu\n, boh tal êlâo anăn `u rơ\ng. Bi ako\ pioh djă jing tui hluê si pô ruah, ruah mă k’kuê kpă amâo dah k’kuê ko\ kra tu\ mơh”

Amâo djo\ kno\ng ba yua hlăm klei hd^p mda grăp hruê đui] ôh, boh giêt krô ăt jing du\m mta mnơ\ng yua amâo dưi k[ah ôh hlăm du\m klei ngă yang kơ yang adiê mơ\ng mnuih [uôn sang Mnông. Giêt êa pioh dưm kpiê leh ana\n êrah du\m mta mnơ\ng ba myơr ngă yang jak iêu yang adiê. Bohnik gơ\, hlăm du\m klei ngă yang tuh ko\ pin êa, ngă yang tuh mdiê mrâo leh ana\n ngă yang phat atâo, boh giêt jing mnơ\ng yua kno\ng sa anei yơh ]ia\ng mnuih [uôn sang nao djăt êa mơ\ng pin êa ba w^t ngă yang.

Ara\ anei, khă gơ\ klei hd^p mda hlăm du\m [uôn sang mơ\ng mnuih Mnông mâo leh lu klei bi mlih, lu mta mnơ\ng yua ênuk mrâo mrang ja\k siam h^n, [ia\dah du\m go\ êsei ăt khăp ba yua boh giêt krô pioh dưm êa, dưm êsei amâodah ngă mkra du\m mta mnơ\ng [uôn sang Mnông ăt djă ka\  c\iêng ti k’iêng, dưm hlăm bu\ng amâodah djă ti kngan. Boh giêt krô siă suôr ho\ng mnuih [uôn sang mơ\ng du\m ênuk gưl ho\ng anei, amâo djo\ kno\ng jing mnơ\ng yua siă suôr găl êlưih kơ grăp hruê đui] ôh, [ia\dah lo\ jing leh knhuah gru dhar kreh mâo mă hjăn păn anei mơ\ng mnuih [uôn sang Mnông – Mnuih kbiă hriê mơ\ng boh giêt./.