VOV4.Êđê - Hla\m du\m klei rua\ êlan m’iêk, sna\n klei rua\ mâo boh tâo la\ng hla\m kpu\ng êa m’iêk jing sa hla\m du\m klei rua\ hu^ hyưt, hu^ sra\ng nga\ truh jhat kơ boh [leh, jhat êlan m’iêk lehana\n đa đa hlo\ng truh kơ djiê. Du\m gưl rua\ kyua mơ\ng klei rua\  boh tâo la\ng hla\m kpu\ng êa m’iêk nga\ lo\ bi êdu awa\t ai tiê ma\ brua\ knua\ lehana\n hnơ\ng tu\ ja\k klei hd^p mơ\ng mnuih rua\. Ara\ anei mâo leh lu hdra\ mdrao mdê mdê ]ia\ng gang mkhư\ klei rua\ anei.

Klei đ^ jing boh tâo lăng hlăm pu\ng êa m’iêk:

Klei đ^ jing boh tâo lăng hlăm pu\ng êa m’iêk kbia\ hriê mơ\ng lu mta, [ia\dah êdah êdi jing hla\m dua mta, ana\n jing kyua klei amâo mâo jăk mơ\ng lam asei mlei, lehana\n kbia\ hriê mơ\ng klei [ơ\ng hua\.

Klei mâo lu amâo mâo yo\ng thâo ênoh calci hla\m êrah jing pô phu\n dru kơ klei đ^ jing boh tâo lăng hlăm pu\ng êa m’iêk. Đ^ ênoh calsi hlăm êrah kbia\ hriê mơ\ng klei bi biăm kkuê ngă bi dleh klei mbiư\ mjing calsi. Lehana\n tăp năng kyua mơ\ng klang bi kbia\ lu đei calsi hlăm êrah mơ\ng klei joh m]ah klang, amâodah mâo klei bi mđu] êka amâo lo\ thâo hlao… Calsi mâo hla\m êrah lu srăng bi ksu\n hlăm pu\ng êa m’iêk lehana\n bi êko\, jing pô phung mjing boh tâo lăng.

Yăng đar ]ia\ng gang mkhư\ klei đ^ jing boh tâo lăng, êngao kơ ai aru\n mơ\ng êa m’iêk bi kbia\ kơ ta] [ruih ]ho\ hlăm êa m’iêk, [ia\dah tơdah mâo ho\ng hnơ\ng lu đei, lo\ dơ\ng mâo mta bi [l^t, mơ\ng ana\n [ruih ana\n srăng bi ksu\n êko\ jing klo\ boh tâo lăng.

}ia\ng mkhư\ klei đ^ jing boh tâo lăng, êngao kơ ai aru\n m’iêk tu\n kbia\ kơ ta], hlăm êa m’iêk lo\ mâo mta [l^t gang mkhư\ klei ksu\n kơ gu\. Tơdah mta [l^t ana\n êdu\, kbia\ hriê mơ\ng klei rua\ bi mđu] êka, snăn hnơ\ng bi êko\ mơ\ng [ruih khăng hlăm pu\ng êa m’iêk đ^ h^n. Du\m mta klei amâo mâo jăk mkăn hlăm asei mlei ngă đ^ h^n klei jing boh tâo lăng, kyua dăl êlan m’iêk sui hruê, hnơ\ng m’iêk kbia\ kno\ng êdu, hlăm êa m’iêk mâo lu mta amâo mâo jăk.

Du\m mta boh tâo lăng kreh [uh jing calsi, phosphat, oxalat, urat, xanthin, tăp năng mâo wa\t ceptin.

Du\m klei đ^ nao kơ klei amâo mâo jăk mơ\ng boh tâo lăng pu\ng êa m’iêk:

Boh tâo lăng hlăm kpu\ng êa m’iêk kreh đ^ jing ti anôk êlan m’iêk êdu, amâodah êlan kbia\ ê am’iêk điêt đei, êlan kbia\ êa m’iêk amâo mâo kpa\, điêt ênưih dăl he\. Kyuana\n anôk kreh đ^ jing boh tâo lăng jing hlăm boh [leh, êlan đ^ng m’iêk, amâodah ti gu\ tur kpu\ng  m’iêk, kkuê pu\ng m’iêk, ti kuôp đ^ng m’iêk.

Klei boh tâo lăng kreh đue# hiu, boh nik ho\ng boh tâo lăng bi êruê, ênưih dhuôr kroh, so# rôk hlăm êlan đ^ng m’iêk, hlăm pu\ng m’iêk mơ\ng ana\n kreh ngă truh rua\ k’iêng, m’iêk kbia\ êrah tơdah boh tâo lăng ti boh [leh, ti đ^ng êlan m’iêk. Bi boh tâo lăng hlăm pu\ng m’iêk, ngă dleh hlăm klei m’iêk, m’iêk rua\ ang, m’iêk suăi. Tơdah hlo\ng kpăk đuôm he\ hlăm kuôp boh [leh, boh tâo lăng srăng ngă dăl êlan boh [leh ngă kơ kuôp boh [leh blang, [rư\ [rư\ boh [lah srăng êpih jing mse\ si anu\ng êa.

Tơdah mtih asei boh [leh kăng bo\ êa, srăng kp^ arua\t boh [leh, ngă truh kơ klei rua\ hla\m boh [leh. Tơdah boh tâo lăng kăl đuôm hlăm êlan đ^ng m’iêk, amâodah hlăm kuôm kpu\ng êa m’iêk srăng ngă dleh m’iêk.

Tơdah boh tâo lăng bi dhuôr hlăm êlan đ^ng m’iêk snăn ênưih ngă bo\k rua\, mjing anôk kơ kman `u\, truh klei bi rua\ bo\k êlan m’iêk. Mnuih rua\ srăng mâo klei rua\ hlăm k’iêng, m’iêk rua\ ang, êa m’iêk êkăl. Tơdah djo\ kman truh ti hnơ\ng kjham leh srăng ba klei amâo mâo jăk kơ boh [leh. Tơdah boh [leh truh kơ klei bi ênah bo\ kno\ng khăt hwiê he\.

Klei dăl êlan m’iêk ngă kơ êa m’iêk ksu\n hlăm pu\ng êa m’iêk ênưih ba klei djo\ kman kyua sui hruê ênưih jing khăng lehana\n bi êdjao êlan đ^ng m’iêk. Tơdah truh mse\ snăn leh klei ara\n m’iêk srăng êdu, ngă dăl êlan đ^ng m’iêk, truh klei ksu\n adôk nanao êa m’iêk hlăm kpu\ng m’iêk. Truh nanao mse\ djuê ana\n ăt jing pô phu\n bi êko\ boh tâo lăng.

Êngao ana\n, klei bi mđu] êka kjham hlo\ng ba klei bru\ jhat êlan đ^ng m’iêk, truh kơ klei hluh [rô] pu\ng m’iêk, êlan đ^ng m’iêk. Tuôm mâo leh mơh đa đa m]ah boh [leh, m]ah pu\ng m’iêk kyua boh tâo lăng. Klei mâo sui leh boh tâo lăng tơl hnơ\ng amâo lo\ mâo êa m’iêk amâodah jhat jih klei tu\ dưn mơ\ng boh tâo lăng, boh nik tơ lo\ mâo klei djo\ kman, mb^t ho\ng klei dlưh awa\t boh [leh.

Hdră răng mgang, lehana\n mghaih msir boh tâo lăng hlăm pu\ng êa m’iêk:

Êlâo h^n bi hro\ phu\n agha pô ba klei đ^ jing boh tâo lăng, ana\n jing mnăm he\ êa bi lu djăp mơ\ng 1,5 – 2 lit/hruê. Ho\ng hlei phu\ng mnăm êa drao mmih knư\ h^n mơh mnăm êa bi lu.

Brei thâo [uh lehana\n mdrao mgu\n he\ bi pral boh phu\n mkăn êngao kơ boh tâo lăng, ngă bi êka êlan đ^ng m’iêk lehana\n bi ksu\n êa m’iêk. Tơdah mâo nanao klei nao m’iêk rua\, truh rua\ ang snăn bi nao mka\ dlăng mtam ]ia\ng pral thâo kral ya mta klei rua\.

Ara\ anei ho\ng kdrăp ma\ brua\ ênuk mrâo, klei rua\ boh tâo lăng mâo leh lu hdră mdrao jăk. Tui hluê ho\ng mdê bi mta boh tâo lăng, srăng mghaih msir ho\ng hdră mnăm êa drao bi lik boh tâo lăng, amâodah ]a\m boh tâo lăng bi kbia\ kơ ta].

Kno\ng tơdah boh tâo lăng pro\ng đei snăn kơh truh kơ brua\ bliah ma\, [ia\dah jih jang hdră mdrao ara\ anei êđăp ênang snăk. Êngao kơ du\m boh sang êa drao pro\ng gưl dlông, snăn lu boh sang êa drao ]ar, [uôn pro\ng ăt srăng mdrao jăk sơăi klei rua\ anei.