VOV4.Êđê - Vitamin
A dưi thâo mơ\ng sui leh, [ia\dah truh kơ ara\ anei, klei k[ah Vitamin A ăt
hlăk jing sa mta klei năng mđing kơ klei suaih pral. Mâo lu klei tu\ dưn mơ\ng
Vitamin A ho\ng asei mlei mâo leh phung kreh knhâo [rư\ [rư\ dưi thâo [uh.
Vitamin A jing sa hlăm 3 mta mnơ\ng tu\ jăk mâo Iot, Vitamin A, mta msei hlăk
mâo klei mđing êdi kyuadah k[ah hlăm du\m mta anei ti du\m ala ]ar hlăk đ^ kyar
lehana\n jing leh mta klei yuôm bhăn êdi ho\ng brua\ răng mgang klei suaih pral
jih jang mnuih.
Hluê si klei t^ng yap mơ\ng Êpul brua\ mdrao mgu\n dlông
ro\ng la\n (WHO) dlông ro\ng la\n mâo hla\m brô 3 êkla\k c\ô phung hđeh mâo
klei rua\ bi thu ala\, jing nga\ jhat ala\ kyua mơ\ng k[ah Vitamin A nga\ truh
klei bum ala\ leh ana\n mâo truh 251 êkla\k c\ô hđeh k[ah Vitamin A [ia\ ka
truh klei bi thu ala\ ôh.
Ti Việt
Vitamin A jing sa mta mnơ\ng lik hla\m êa
pra\i, mu\t hlam asei mlei leh ana\n dưi mka\p pioh lu ti tiê. Anei jing mta
Vitamin mâo brua\ yuôm bha\n êdi hla\m klei đ^ jing, đru kơ klei bi kdơ\ng
mơ\ng asei mlei ho\ng klei rua\ tưp, bohnik ho\ng asei mlei hđeh mơ\ng 6 – 36
mlan.
Vitamin A c\ia\ng êdi kơ klei dla\ng mơ\ng
ala\, đru hđeh dla\ng [uh ja\k mngac\ h^n leh ana\n dưi thâo kral êa couleur.
Klei bi êdah dja\l mơ\ng k[ah Vitamin A jing `u nga\ bi êdh klei trhâo [uh boh mngac\ lo\ pia jing
mma\t ala\ mnu\ leh ana\n kjham h^n jing nga\ truh klei bi thu ala\, đa truh kơ
hlo\ng bum ala\ la\ lar. Vitamin lo\ c\ia\ng kơ klei răng mgang kluôm ala\ leh
ana\n du\m kl^t kđeh gu\ kl^t, ada\t đo\k, êlan kbia\ êa bah, êlan bi êwa, êlan
prôc\ tiê, êlan m’iêk…. S^t k[ah Vitamin A, kl^t sra\ng thu leh ana\n dja\l
djo\ kman kyua kl^t dja\l êka jhat leh ana\n nga\ bi hro\ ai bi kdơ\ng ho\ng
klei `u\ kma mơ\ng kman. Mta mka\n Vitamin A lo\ đru mđ^ klei dưi bi kdơ\ng
ho\ng du\m klei rua\ tưp ho\ng hdra\ bi mjing bạch cầu w^t kdơ\ng ho\ng kman ba
truh klei rua\. Kyua ana\n, k[ah Vitamin A sra\ng nga\ mđ^ klei hu\i ho\ng du\m
klei rua\ djo\ kman leh ana\n klei rua\ sra\ng dja\l jing kjham h^n. Leh ana\n
mrâo anei, phung knhâo kha\k lo\ dơ\ng [uh Vitamin A dưi nga\ bi mđ^ ai bi kdơ\ng
ho\ng du\m klei rua\ djo\ kman, klei rua\ hrut arua\t ariêng, klei rua\ hnak,
klei rua\ m[le\ sruê, mgang kdơ\ng klei rua\ ung thư.
Hluê si phung thơ\ng kơ brua\ mdrao mgu\n,
ho\ng hđeh hla\k dôk mem am^ sna\n phu\n mka\p Vitamin A jing êa ksâo am^, kyua
ana\n hla\m wưng anei am^ c\ia\ng [ơ\ng mna\m k[ah Vitamin A sra\ng nga\ hma\i
djo\ truh kơ hđeh. Hđeh amâo mâo mem am^ ôh sna\n klei hu\i k[ah Vitamin A jing pro\ng êdi. Kyua asei
mlei ka dưi thao bi mjing Vitamin A ôh bi hri ma\ mơp\ng mnơ\ng [ơ\ng, kyua
ana\n mta phu\n nga\ truh klei k[ah Vitamin A jing kyua mơ\ng klei bhia\n [ơ\ng
hua\ mơ\ng hđeh amâo mâo mka\p dja\p ênu\m Vitamin A kơ asei mlei. Hđeh brei [ơ\ng
ti êngao ưm đei, klei bhia\n [ơ\ng ti êngao k[ah djam mtam, đạm leh ana\n êa
pra\i a\t nga\ bi mhro\ klei dưi hrip ma\ leh ana\n bi mjing Vitamin A mơh.
Klei năng bi mđing, hđeh gu\ 3 thu\n a\t êlưih
mơh k[ah Vitamin A, kyua hđeh hla\m thu\n anei hla\k wưng đ^ pro\ng pral ana\n
c\ia\ng kơ mâo lu Vitamin A. Êngao kơ ana\n kyua klei bhia\n rông bi mlih, êlưih
thâo [uh êdi jing wưng bi mtah êa ksâo am^ leh ana\n [ơ\ng mbo\ ana\n khăng mâo
klei du\m klei rua\ djo\ kman ana\n jing năng ai `u kyua mơ\ng k[ah Vitamin A.
Hđeh djo\ mâo du\m klei rua\ m[le\ sruê, rua\ hla\m êlan bi êwa, rua\ tian eh
sui, djo\ mâo kmuôt, bohnik `u kmuôt ênăng a\t dưi bi mkla\ jing mta phu\n yuôm
bha\n nga\ truh klei k[ah Vitamin A, kyua asei mlei k[ah đạm c\ia\ng bi mlih
Vitamin A.
Brua\ mbo\ Vitamin A sra\ng mâo dja\p
klei c\ia\ng mơ\ng asei mlei pioh yua kơ du\m brua\ dla\ng [uh, đ^ kyar, răng
mgang kluôm biểu mô leh ana\n klei bi
kah jing kđeh asa\r, klei dưi bi kdơ\ng ho\ng klei rua\ tưp mơ\ng hđeh. Brua\
mbo\ Vitamin A sra\ng nga\ bi mhro\ hla\m brô 23% ênoh hđeh djiê.
Dah sna\n ti mnơ\ng [ơ\ng mâo lu Vitamin A?
Klei k[ah Vitamin A êlưih msir kyua hla\m klei hd^p aguah tlam mâo lu
mta mnơ\ng [ơ\ng mâo lu Vitamin A.
1/ Tiê u\n mnu\ êmô kbao… jing phu\n
mka\p Vitamin A lu êdi. Vitamin A lo\ dưi mâo hla\m ti lu mta
2/ Tal 2 jing mta hbei mâo lu vitamin A
ana\n jing hbei tao: Hbei tao mâo lu vitamin A snăk, lehana\n mâo lu kali,
lehana\n mta êdjao mơh. Đăm [ơ\ng ôh mnơ\ng [ơ\ng đeh mkăn, jăk h^n lông [ơ\ng
lăng mta hbei tao đeh jăk snăk.
3/ Bi kơ boh kroh, mâo lu Vitamin A lu êdi
jing boh teihung leh ana\n du\m mta boh krue# mse\ si: boh krue# mmih, boh
krue# du\ng, boh krue# kuit, boh krue# msa\m….. Du\ mta boh kroh anei mâo lu
Vitamin A leh ana\n lo\ mâo lu Vitamin C
đa, đru nga\ bi mkhư\ klei jhat kơ arua\t ariêng ti ala\ leh ana\n du\m kdrêc\
mka\n hla\m asei mlei.
Hruê mnơ\ng [ơ\ng tu\ ja\k ti du\m alu\ wa\l?
Ara\ anei du\m c\ar kr^ng Dap Kngư hla\k mpra\p “ Hruê mnơ\ng [ơ\ng tu\
ja\k” tal 1 thu\n 2015. Pô c\ih mkra kdrêc\ anei mâo leh klei bi blu\ hra\m
ho\ng Thạc sĩ Đồng Sĩ Quang, Khua Adu\ brua\ Y - Dược, Knơ\ng brua\ mdrao mgu\n
c\ar Lâm Đồng snei:
- Akâo kơ ih brei thâo truh ti wưng anei,
ya mta klei jăk ]ia\ng kơ phung hđeh mnăm êa drao vitamin A ti Lâm Đồng, si
brua\ mdrao gu\n alu\ wa\l po\k ngă leh ?
- Tui si klei bhiăn kreh ngă leh grăp
thu\n snăn truh hruê 1/6 jing brei yơh phung hđeh mnăm vitamin A gưl 1 kơ phung
hđeh kgu\ 5 thu\n mâo bi mnăm hlăm kluôm ]ar. Ho\ng knơ\ng brua\ êa drao gu\n
Lâm Đồng ăt mko\ mjing mơh hdră ma\ brua\. Truh kơ ara\ anei mâo jao leh kơ
Anôk brua\ răng mgang klei rua\ tưp ]ar Lâm Đồng jing pô kia\ kriê, ktrâo ata\t
kơ hdră ma\ brua\. Lehana\n tui si hdră leh ta\ jing jih jang du\m kdriêk, [uôn
pro\ng hlăm ]ar srăng ngă yơh brua\ bi mnăm vitamin A kơ phung hđeh yap mơ\ng
hruê 1/6 kơ ana\p. Ara\ anei brua\ prăp êmiêt êa drao gu\n lehana\n djăp mta ra
brua\ pioh kơ klei anei dưi prăp êmiêt leh ênu\m ênap, srăng tru\n kơ brua\
djo\ ho\ng hdră k]ah. Kơ êa drao snăn du\m kdriêk hlăk nao kơ gưl ]ar ma\ êa
drao mbha djo\ ho\ng hdră k]ah pioh ba bi mnăm mơ\ng hruê 1/6.
- Snăn ]ia\ng rơ\ng kơ jih jang phung hđeh dôk hlăm
thu\n ti alu\ wa\l mâo mnăm s’ăi êa drao vitamin A, snăn si Knơ\ng brua\ mdrao
gu\n Lâm Đồng ngă leh hla\m brua\ hâo hưn mtô mblang kơ klei anei?
- Kơ
klei anei snăn tal êlâo h^n jing brua\ mko\ mjing bi mnăm êa drao vitamin A
grăp thu\n hlo\ng jing leh klei bhiăn mưng, mơ\ng năn jih jang mnuih [uôn sang
bi sa ai dja\ ba anak aneh pô kgu\ 5 thu\n nao bi mnăm kyua mưng leh mơ\ng lu
thu\n êgao. Ara\ anei, phung nai êa drao mâo phung đru brua\, êpul hiu hâo hưn,
lehana\n êpul nai êa drao [uôn srăng ngă klei hâo hưn mtô mblang kơ klei tu\
dưn mơ\ng vitamin A ho\ng phung hđeh. Kơ brua\ ]ih ana\n phung hđeh snăn tui
hluê ho\ng ênoh kia\ kriê kơ brua\ tlo\ mgang kreh ngă grăp thu\n mơ\ng du\m
boh sang êa drao sa\ ]ih hra\ jak iêu. Lehana\n mơ\ng êpul phung nai êa drao
[uôn, nai êa drao sa\ mơ^t truh kơ du\m go\ sang mâo hđeh dôk hlăm thu\n nao bi
mnăm êa drao vitamin A. Hlăm hra\ jak iêu ]ih kla\ hruê, mmông, anôk bi mnăm,
]ia\ng kơ phung am^ dja\ ba anak pô mnăm vitamin A. Êngao ana\n, djăp anôk
brua\ êa drao gu\n ara\ anei ăt mđ^ ktang brua\ hâo hưn mtô mblang klei tu\ dưn
mơ\ng brua\ bi mnăm hđeh êa drao vitamin A hlăm alu\ wa\l, ]ia\ng kơ jih jang
go\ sang mâo hđeh djo\ thu\n mâo bi mnăm sơăi.
- Bi hlăm kr^ng taih
kbưi, kr^ng mnuih djuê [ia\ dleh dlan hlăm klei thâo hmư\ kơ brua\ anei, sna\n
si brua\ mdrao mgu\n ngă ]ia\ng kơ brua\ bi mnăm êa drao vitamin A mâo klei tu\
dưn?
- Ho\ng kr^ng taih
kbưi, boh nik kr^ng mnuih djuê [ia\, ho\ng djăp hdră bi hâo hưn tăp năng truh
tăp năng ai, kyuana\n ho\ng alu\ wa\l anei hmei tio\ nao mnuih hâo hưn truh kơ
grăp go\ êsei, mb^t ho\ng brua\ truh kơ grăp go\ sang ana\n mơh hlo\ng mbha
hra\ jak iêu anei jing brua\ yuôm bhăn êdi. Brua\ anei hlăm kr^ng taih kbưi
hmei tio\ nao êpul phung hiu hâo hưn yơh, mguôp mb^t ho\ng phung nai êa drao
[uôn, ]ia\ng hiu mbha hra\ jak iêu êjai lehana\n mtô mblang kơ du\m go\ sang
thâo lehana\n nao ba phung anak mnăm vitamin A.
-
La] jăk kơ ih lu!
Y-Khem Niê, H’Nga Êban pô mblang, răk
dlăng.
Viết bình luận