VOV4.Êđê- Hlăm gưl giăm Tet, klei ]ia\ng yua mnơ\ng [ơ\ng đ^ lu ngă truh kơ bruă mkra mjing mnia blei mnơ\ng [ơ\ng ăt đ^. Bruă ruah, kriê pioh amâo jăk, hnơ\ng jăk mnơ\ng [ơ\ng amâo jăk hma^ truh kơ klei suaih pral mnuih  yua.

Tơdah [ơ\ng djo\ mnơ\ng [ơ\ng amâo mâo doh, srăng mâo du\m klei bi knăl dơ\ng mơ\ng êdu hlo\ng kơ kjham ho\ng asei mlei, mse\ si rua\ tian, [le\ o#, eh proh, êngoh hlơr, bi dlưh awa\t kđeh asa\r, dlưh klei bi êwa, truh kman kma hlăm êrah… tăp năng truh kơ djiê mơh. Jih jang klei bi knăl mơ\ng klei [ơ\ng djo\ mnơ\ng rua\ kreh mâo mơ\ng 12 truh 72 mmông leh [ơ\ng djo\ mnơ\ng [ơ\ng amâo mâo jăk, tăp năng mâo mơh mơ\ng 30 mn^t lehana\n hlo\ng truh 4 hruê kăm êdei kơ ana\n. Tơdah drei đing [ơ\ng djo\ mnơ\ng rua\ snăn nao băng mtam kơ aê mdrao, amâodah truh kơ sang êa drao ]ia\ng mâo hdră mdrao mgu\n bi pral…

Hđeh điêt, mnuih khua thu\n, phung mniê ba tian, mnuih awa\t ai kdơ\ng ho\ng klei rua\ êdu… jing phung ênưih rua\ [ơ\ng djo\ mnơ\ng [ơ\ng amâo mâo jăk. Phung ênưih mâo klei rua\ mse\ snăn amâo mâo djo\ kno\ng mơ\ng mnơ\ng [ơ\ng đui] ôh, [ia\dah ênưih le\ hlăm klei rua\ sui hlao h^n, truh kơ ba đih kơ sang êa drao, tăp năng truh kơ djiê. Mse\ si: 

Ho\ng phung mniê ba tian djăp mta klei bi mlih êjai ba tian ngă bi mlih ai dưi kdơ\ng ho\ng klei rua\ mơ\ng am^ ba tian, ngă kơ mniê ba tian ênưih le\ hlăm klei rua\ kbia\ hriê mơ\ng mnơ\ng [ơ\ng h^n. Kman amâo mâo jăk ăt ênưih mơh mu\t hlăm êlan sôk ^ lehana\n mtưp klei rua\ kơ anak ^, êjai ai kdơ\ng ho\ng klei rua\ ka ktang ôh. Klei rua\ kbia\ hriê mơ\ng mnơ\ng [ơ\ng êjai dôk ba tian jing hu^ hyưt snăk, tăp năng truh kơ klei proh anak ^, kkiêng mda, djiê anak ^ hlăm tian.

 Hđeh điêt ênưih mâo klei amâo mâo jăk h^n kbia\ hriê mơ\ng mnơ\ng [ơ\ng amâo mâo jăk, kyuadah ai kdơ\ng ho\ng klei rua\ hlăm phung hđeh dôk êdu. Ho\ng mnuih khua thu\n, tơdah asei mduôn leh, ai kdơ\ng ho\ng klei rua\ toh hroh mơh, lehana\n djăp mta hlăm tian prô] jing leh êmưt hlăm klei thâo kral lehana\n msưh mta kman amâo mâo jăk kơ asei mlei, lehana\n du\m mta klei jhat mkăn ba kơ asei mlei. Mnuih khua thu\n, kreh mâo du\m mta klei rua\ sui hlao, yua lu êa drao ăt ngă kơ ai kdơ\ng ho\ng klei rua\ êdu, snăn ênưih mâo klei rua\ mơh.

Ai kdơ\ng ho\ng klei rua\ jing klei ]o\ng mâo hlăm asei mlei, pioh bi kdơ\ng ho\ng djăp mta klei jhat mơ\ng êngao. {ia\dah ai kdơ\ng ho\ng klei rua\ mơ\ng mnuih rua\ mrâo mko\ mdrao klei bliah mdrao, mnuih mâo klei rua\ HIV/AIDS, mnuih mâo klei rua\ bru\... kreh tuôm ho\ng klei dlưh awa\t yơh ai ktang kdơ\ng ho\ng klei rua\, amâodah kbia\ hriê mơ\ng klei amâo mâo jăk mơ\ng hdră mdrao, ngă kơ asei mlei ênưih lo\ le\ hlăm du\m klei rua\ mkăn, hlăm ana\n mâo klei rua\ kbia\ hriê mơ\ng mnơ\ng [ơ\ng.

Mnuih rua\ mâo mta mmih lu hlăm êrah, klei kơ mnơ\ng [ơ\ng hua\ brei mâo klei mđing snăk. Êngao kơ ai ktang kdơ\ng ho\ng klei rua\ toh hroh, snăn mnuih rua\ anei du\m tế bào mjing asid hlăm êhu\ng, lehana\n arua\t klei m^n ngă kơ êhu\ng, lehana\n prô] bi lik mnơ\ng [ơ\ng amâo mâo lo\ jăk ôh, ngă dleh hlăm klei prô] m`ao mnơ\ng [ơ\ng, snăn mnơ\ng [ơ\ng dôk ksu\n hlăm prô] sui h^n. Klei anei mjing kơ kman mâo klei myun lo\ ba lu klei rua\ hlăm prô] tian, ngă klei jhat lu h^n. Boh [leh dleh ma\ brua\ mơh, ngă hmăi amâo mâo jăk kơ brua\ bi kbia\ mta jhat mơ\ng asei mlei, mse\ si kman ba klei jhat. Êgao h^n, mnuih mâo mta mmih lu hlăm êrah kreh tuôm ho\ng klei ]ia\ng bi [le\ o#, rua tian eh, ngă kơ hnơ\ng êrah hlăm asei mlei amâo mâo hơ^t ôh. Mơ\ng ana\n mơh mnuih mâo klei rua\ anei kreh tuôm ho\ng klei [ơ\ng djo\ mnơ\ng rua\ đue\ nao kơ kjham h^n, truh ba đih kơ sang êa drao, tăp năng ngă hu^ hyưt kơ klei hd^p, tơdah amâo mâo pral do\ng mdrao.

}ia\ng gang mkhư\ djăp mta klei rua\ kbia\ hriê mơ\ng mnơ\ng [ơ\ng, tơdah drei dôk hlăm êpul mnuih mâo klei rua\ ênưih kbia\ hriê mơ\ng mnơ\ng [ơ\ng mse\ si mrâo yăl dliê, snăn đăm [ơ\ng ôh: Kđeh ]^m, amâodah mnu\ ada ka ksa\, tu\ mkra ka ksa\; kăn dưi [ơ\ng kan mtah, mse\ si hdang ariêng, mnơ\ng mơ\ng êa ks^, [ria\ng tuôr êa ks^, êa ksâo êa ksâo mtah ka mkhư\ kman, boh mnu\ mtah, amâodah boh mnu\ mkra ka ksa\, djam mtam mtah ka rao, mse\ si djam [âo nghir, salat, êa boh kroh, su\k si] ]^m ghang, kan [hu dlông pra pui…

Hlăm klei mkra mjing mnơ\ng [ơ\ng brei drei nga\ 4 mta klei bhiăn snei:

Kman ênưih mtưp mơ\ng kngan, mơ\ng h’lăl, lehana\n jih jang mnơ\ng mkra mjing mnơ\ng [ơ\ng, lehana\n ba klei rua\. Kyuana\n bi rao he\ kiê kngan bi doh, êlâo êdei mkra mjingmnơ\ng [ơ\ng, rao kiê kngan ho\ng kbu [ia\ êdi hlăm brô 20 giê secon. Yua ]hia\m mơar sut bi doh kpur pui gas. Bi tơdah yua ho\ng mnal snăn boh nanao bi doh mnal sut, bi mdoh nanao h’lăl, mnơ\ng mkra mjing mnơ\ng [ơ\ng. Rao boh kroh djam mtam hoưng êa mđu\ gu\ knang. Bi mnơ\ng mkra mjing hlăm to\ [ua\t, hdơr sut rao bi doh to\ êlâo kơ po\k.

Klei kreh bi mtưp mơ\ng mnơ\ng [ơ\ng anei kơ mnơ\ng [ơ\ng adih kman. Klei anei kreh tuôm ho\ng kđeh ]^m adôk mtah, kđeh mnu\ ada, mnơ\ng kan hdang, lehana\n boh mnu\ pioh hlăm hip êa\t, dưm mb^t ho\ng mnơ\ng mnăm lehana\n mnơ\ng [ơ\ng leh ksa\. }ia\ng gang mkhư\ kman bi gam mse\ snăn brei mâo hdră đu\ng hruôm bi kr^p, amâodah dưm hlăm anôk hjăn mnơ\ng leh ksa\ ho\ng mnơ\ng ka ksa\. Amâo mâo yua ôh mnơ\ng mkra mjing mnơ\ng [ơ\ng mtah mb^t ho\ng mnơ\ng [ơ\ng ksa\.

Mnư\ng [ơ\ng mkra he\ bi ksa\ djăp boh hlơr pui. Mb^t ho\ng ana\n, h’a\t bi êa\t ăt ngă bi êmưt klei đ^ jing kman jhat. Krơ\ng hnơ\ng bi êa\t hip êa\t amâo mâo mlih ôh mơ\ng kgu\ 5độ C kgu\ jing hdra\ jăk h^n, dưi gang mkhư\ klei rua\ mơ\ng mnơ\ng [ơ\ng. Ba yua mta thâo mka\ hnơ\ng êa\t ]ia\ng thâo bi knăl hnơ\ng êa\t jing kgu\ 5 độ C, lehana\n truh 0 độ C amâodah êa\t h^n. }ia\ng thâo mkra mjing mnơ\ng [ơ\ng djo\ hdră, brei thâo bi êa\t amâodah dưm hlăm hip êa\t tơl bi êko\ êa\t kđeh ]^m u\n, ]^m mnu\ ada,  kan hdang, lehana\n djăp mta mnơ\ng [ơ\ng djăl jhat mkăn hlăm wang 2 mmông, leh tu\k kna\ amâodah leh w^t blei. Bi êa\t hlăm wang 1h, tơdah hnơ\ng h’uh kơ êngao kdlưn h^n kơ 32 độ C./.

Y-Khem Niê mblang