Amai Mai Thị Nhung (44 thŭn), pô đang kphê sui thŭn ti alŭ 9, să Êa Tiêu, kdriêk Čư̆ Kuiñ, čar Dak Lak, brei thâo, gŏ sang amai mâo 2ha kphê. Êlâo adih, hlăk pla kphê hluê hdră mơ̆ng hđăp, grăp thŭn gŏ sang ñu hrui wĭt mơ̆ng kphê amâo lu ôh.

Mơ̆ng thŭn 2015, leh nao hgŭm pla mjing hluê hnơ̆ng čuăn 4C (Hdruôm hnơ̆ng čuăn kluôm kơ êpul êya kphê, hŏng 12 klei bhiăn, 45 hnơ̆ng čuăn lehanăn 3 gưl hluê ngă) ba yua klei thâo săng, kdrăp mrâo čiăng pla mjing kphê hơĭt kjăp, hnư hrui wĭt mơ̆ng gŏ sang ñu hơĭt kjăp hĭn. Jih jang boh mnga mâo anôk bruă duh mkra mnia mblei hrui blei hŏng ênoh đĭ hĭn.

Tơdah nao hgŭm hlăm hdră anei, êngao kơ bruă dưi nao ti dŭm boh adŭ mjuăt bi hriăm, dưi nao dlăng lu gru hmô kphê hơĭt kjăp. Ênoh duh kơ pui kmlă, êa krih, hbâo pruê, êa drao hluăt hrŏ. Êngao bruă đru pla mjing kphê hơĭt kjăp, ƀĭng ngă lŏ hma lŏ dưi ba pla dŭm mta mjeh mrâo, mâo klei thâo lŏ pla mrâo lehanăn pla pluă tiêu, boh durian… tŭ dưn hlăm đang kphê.

Hluê amai Nhung, hŏng ênhă 2ha hluê hdră anei đru mđĭ leh hnư hrui wĭt mơ̆ng 30 – 40% mkă hŏng êlâo, mâo dưn yua jih klei lu jơr wăl anôk lăn êa. Bi hrŏ lu klei ktrŏ kơ ngăn prăk duh hlăm đang war. Mbĭt anăn, bi hrŏ hnơ̆ng bi kbiă djah djâo.

Hŏng klei thâo pla mjing kphê, amai Nhung jing sa hlăm dŭm čô mâo kơhưm, mâo bruă klam ktrâo lač khua êpul ngă lŏ hma mâo 90 čô, pla mjing kphê hơĭt kjăp ti alŭ wăl. Mơ̆ng boh sĭt bruă pla mjing hơĭt kjăp lehanăn tŭ dưn, ñu jing leh pô bi lar bra klei thâo khăp čiăng kơ ƀĭng ngă lŏ hma pla mjing, mđĭ hnư hrui wĭt ti krĭng lăn ƀuôn sang pô.

Dŭm klei bi êdah jăk mơ̆ng ênoh čhĭ kphê knhal jih hruê kăm, hnư hrui wĭt mơ̆ng gŏ sang năng ai srăng đĭ hĭn mkă hŏng grăp thŭn. Amai Nhung hơ̆k mơak brei thâo:

 Êlâo adih mâo ba wĭt kluôm thŭn knŏng pĕ kphê mơ̆ng 250 – 300 êklăk đuič, ƀiădah leh mlih ba pla mjeh mrâo mâo hnơ̆ng boh mnga lu, thâo pla pluă snăn hnư hrui wĭt mâo thŭn đĭ truh 700 – 800 êklăk prăk. Mĭn tĭng hlăm thŭn anei srăng đĭ êbeh 1 êklai prăk, hnơ̆ng mâo boh mnga ăt snăn ƀiădah ênoh čhĭ hlăk yuôm, thŭn anei ênoh đĭ leh lu mkă hŏng dŭm thŭn êlâo”.

 Ăt nao hgŭm pla mjing kphê hơĭt kjăp hluê hnơ̆ng čuăn 4C mơ̆ng thŭn 2011, Lý Thông Hạ, Khua êpul 120 čô ngă lŏ hma ti wăl krah Di Linh, kdriêk Di Linh, čar Lâm Đồng brei thâo: Kluôm ênhă êpul dôk pla mjing hlăm brô 120 ha, grăp thŭn hnơ̆ng mâo kphê hlăm brô 800 - 900 ton.

Êlâo adih bruă pruê hbâo, krih êa ngă hluê si klei thâo pô ƀiădah leh nao hgŭm hlăm hdră mbĭt hŏng bruă ba yua hdră pla mjing kphê hơĭt kjăp, ƀĭng ngă lŏ hma thâo bi mklă hnơ̆ng yua êa drao, hbâo pruê, êa krih… amâo ngă luič liê ti mang.

Mbĭt anăn, ƀĭng ngă lŏ hma lŏ thâo ba yua tôk kphê ngă hbâo brŭ pioh pruê doh. Hdră anei đru kơ ƀĭng ngă lŏ hma bi hrŏ tuič hnơ̆ng klei blei hbâo pruê, đru răng mgang wăl hdĭp mda êjai. Tĭng, grăp thŭn, knŏng prăk hbâo pruê, êpul Lý Thông Hạ mkiêt mkriêm leh hlăm brô 10 êklăk prăk/ha.

Hlăk êlâo adih, grăp blư̆ krih kphê mnuih ƀuôn sang kreh bi mmiă êa, ti dlông gang snăn ti gŭ ngêñ yơh, ngă luič klei êđăp ênang, klei khăp hdơ̆ng găp djuê. Ƀiădah ară anei, mnuih ƀuôn sang thâo čŏng pô bi mklă hnơ̆ng êa srăng krih… hŏng hbâo brŭ mơ̆ng eh mnơ̆ng rông ară anei lu mơh, mnuih ƀuôn sang thâo ba yua tôk kphê mđam ngă hbâo pruê.

Hluê si Phŭn bruă Lŏ hma mđĭ kyar krĭng ƀuôn sang, truh kơ jih thŭn 2023, mâo leh êbeh 21.000 gŏ sang pla kphê djăp hnơ̆ng čuăn 4C. Hlăm anăn, êbeh 17.000 gŏ sang nao hgŭm kjăp. Mbĭt anăn, mâo êbeh 355.000 čô mă bruă lŏ hma dưi mjuăt bi hriăm kơ hdră pla mjing kphê hơĭt kjăp hluê hnơ̆ng čuăn 4C, hlăm anăn êbeh 35% jing phung mniê.

Pla mjing kphê hơĭt kjăp hluê hnơ̆ng čuăn 4C đru mtrŭt mđĭ hdră mkŏ dăp bruă lŏ hma hlăm hdră pla mjing kphê, mđing truh kơ bruă mđĭ kyar hơĭt kjăp mơ̆ng anôk bruă kphê ăt msĕ mơh mđĭ hnơ̆ng tŭ jăk klei hdĭp mơ̆ng mnuih pla kphê.

Phạm Phú Ngọc, Khua Anôk bruă Nescafé Plan krĭng Lăn dap kngư brei thâo: Pla mjing kphê hơĭt kjăp ba wĭt leh dŭm boh tŭ dưn hlăm hdră duh mkra kơ ƀĭng ngă lŏ hma, kơ wăl hdĭp mda lehanăn bri hrŏ djah jhat. Klă klơ̆ng, dŭm gŏ sang dưi mkiêt mkriêm leh 40 -60% hnơ̆ng êa krih mkă hŏng êlâo adih, bi knar hŏng klei mkiêt mkriêm hnơ̆ng êa mnăm kơ 1 êklăk čô mnuih/thŭn; hrŏ 20% hnơ̆ng hbâo pruê, êa drao hluăt.

Hdră anei amâo djŏ knŏng bi mlih klei mĭn hlăm bruă pla kphê ƀiădah lŏ hrăm mbĭt grăp hruê hŏng ana kphê, mkra mđĭ hnư hrui wĭt, mđĭ klei bi ktưn mơ̆ng kphê Việt Nam lehanăn răng mgang wăl hdĭp mda.

Hdră anei mâo klei mdê ƀiă jing amâo ngă hlăm dua, tlâo thŭn leh jih prăk mdei yơh ƀiădah brei hluê ngă hlăm wưng sui. Hdră ngă amâo duah mkŏ mjing dŭm gru hmô msĕ si dŭm alŭ wăl mkăn dôk ngă. Ƀiădah hmei mâo hdră ksiêm dlăng kluôm ti alŭ wăl, dlăng si hdră ƀĭng ngă lŏ hma pla mjing. Leh kơnăn, hluê hŏng dŭm gru hmô jăk hĭn čiăng ksiêm bi mklă, leh anăn jak ƀĭng ngă lŏ hma mkăn hriê mtô bi hriăm. Amâo duah kpĭ ƀĭng ngă lŏ hma ngă snei sdih ôh ƀiădah diñu čŏng čiăng hluê ngă.

Hlăm wưng êgao, hdră Nescafé Plan ti Việt Nam đru bi mlih leh hnơ̆ng tŭ jăk klei hdĭp mơ̆ng ƀĭng ngă lŏ hma alŭ wăl, mđĭ hnơ̆ng tŭ jăk lehanăn boh yuôm asăr kphê Việt Nam. Truh ară anei, lŏ dôk mđing truh kơ mta kñăm ba Việt Nam jing anôk bi mklă kơ kphê Robusta tar rŏng lăn./.