Sa klei ngă kơ bruă durian Việt Nam amâo dưi mđing dlăng, anăn jing bruă bi pŏk mlar ênhă dôk mâo ti lu ala čar Ngŏ Dhŭng Asi. Boh nik China, sa ala čar mâo yan puih êăt, ăt jing klei gĭr prŏng mđĭ kyar mta ana krĭng hlơr anei.

Trương Quang Tỉnh, să Pơng Drang, kdriêk Krông Buk, čar Daklak jing kỹ sư bruă lŏ hmna mâo leh lu thŭn siă suôr hŏng krĭng lăn pla boh durian, đru leh hdră êlan dlăng kriê kơ lu mnuih pla boh durian. Tui si ñu bruă anei hlăk mâo klei bi ktưn prŏng snăk plah wah dŭm ala čar prŏng, snăn pô bi mđing nanao si hdră bi mă bruă čiăng bi hmao hŏng arăng. Kyuanăn, ñu mbĭt hŏng ƀĭng ngă bruă truh hlăm dŭm krĭng pla boh durian prŏng hlăm dŭm ala čar Ngŏ Dhŭng Asi čiăng bi hriăm êmuh. Hlăm anăn anôk diñu truh tal êlâo jing Thái Lan, jing anôk pla leh boh durian mơ̆ng sui, lehanăn dưi mâo lu mta mjeh boh durian hing ang jăk, mâo ênha pla mjing lehanăn hnơ̆ng mboh, lehanăn mâo ênoh bi mnia mblei dôk mrô sa, mrô dua dlông rŏng lăn. Gưl đuĕ hiu mrâo anei mbĭt hŏng pô đang war ti kdriêk krông Pač truh leh kơ čar Chanthaburi, anôk pla boh durian hing ang êdi ti Thái Lan, mâo hriăm leh mơ̆ng anăn lu mta klei yuôm bhăn, lehanăn mơh mjing klei đăo knang prŏng kơ pô:

Truh ti Thái Lan mâo hriăm sa klei čuăl mkă anôk pla mjing đang boh durian, jing khăt mkta adhan nanao amâo mâo lui dhan drung tui si čiăng ôh msĕ si ti Việt Nam drei. Pô lŏ mâo tui hriăm kơ anăn knăl, kơ bruă mkra mjing boh mnga bi jăk hĭn. Bi kơ hdră pla mjing, klei dlăng kriê čiăng bi mâo boh mnga lu hĭn, lehanăn mâo boh siam mơh snăn ƀuh diñu ka hmao drei mơh.

Tui si lu klei bi yăl dliê mơ̆ng phung tuôm hiu hriăm mơ̆ng anôk pla mjing boh durian ti ala čar Thái Lan, hnơ̆ng boh mnga mâo lu hĭn êdi jing hlăm brô gŭ dlông 30 tôn/ha, êjai anăn lĕ ti lăn dap kngư drei anei mboh leh truh 45 tôn/ha, tăp năng kdlưn hĭn kơ anăn. Bi boh mnga kah knar hlăm kluôm ala ti Việt Nam jing 15 tôn/ha, Thái Lan kgŭ 10 tôn/ha. Khă snăn, tui si Nguyễn Thị Thành Thực, khua hlăm êpul hgŭm bruă lŏ hma Việt Nam, khădah klei găl jing prŏng lehanăn ênoh bi liê jing ƀiă, ƀiădah lăn dap kngư lĕ hlăm klei amâo mâo myun jing ênoh bi liê kơ logistic adôk prŏng:

 “Lač kơ bruă hrui blei boh mnga jing lač kơ sang mnia ktuê êlan, ti Chanthaburi ti Thái Lan snăn anôk mnia mblei anei mâo boh prŏng truh 150m. Hlăm êlan klông êdeh ăt êran, lehanăn dua nah êlan jing dôk bi mnia, bi suai dŭ mnơ̆ng. Bi ti drei, tơdah gun kpăk hlăm êlan klông snăn ênoh bi liê kơ logistic srăng djŏ tuôm hŏng êa săng, êa pui, lui hrue mmông dôk guôn, djŏ tuôm hŏng klei bi êran pui kmlă. Klei bi liê tal dua jing klei luič liê boh mnga êjai bi dŭ suai hŏng masin điêt, hŏng êdeh điêt. Klei lŏ liê mkăn jing klei luič liê bhiăn kreh tuôm, tơdah êmưt hĕ hlăm dua hrue kăm kơh mâo čhĭ, snăn yap luič hlăm brô mơ̆ng 25 - 30% mkă hŏng nao khăt ti hma. Tăp năng luič truh 35%”.

Amâo mâo djŏ knŏng nao tui hriăm ti Thái Lan- ala čar pla mjing lehanăn čhĭ kơ ala tač êngao boh durian prŏng hĭn dlông rŏng, lu mnuih hlăm phung pla boh durian ti lăn dap kngư anăp nao tui hriăm ti China hŏng hdră mă bruă truăn kjăp hĭn. Knŏng mrâo 4 thŭn đuič leh mkŏ mjing, êjai yan puih jing êăt ktang, phung duh mkra pla mjing ti ala čar anei mâo pla leh mơh êbeh 1.600 hecta lehanăn srăng mâo boh čhĭ hlăm mlan 6 anăp anei. Phung duh mkra pla mjing ti China tĭng leh, tơdah truh thŭn mâo pĕ boh hơĭt, jih jang đang boh durian mâo pla leh srăng mboh kah knar jing 30 tôn/ha/thŭn, jing kdlưn hĭn mkă hŏng Việt Nam lehanăn Thái Lan. China ăt mjut mjing leh truh dŭm êtuh mta mjeh boh durian, mâo wăt mjeh ba mơ̆ng ala tač êngao, lehanăn hlăm ala čar pioh kơ bruă lŏ bi mdjuê mta mjeh mrâo. Mnuih pla boh durian dôk bi mĭn mơh bi pô lĕ si srăng ngă, snăn Nguyễn Hoài Dương, khua knơ̆ng bruă lŏ hma čar Daklak, khădah jing ba akŏ ti lăn dap kngư anei, dôk tal dua kluôm ala kơ bruă pla mjing boh durian, ƀiădah čar ăt ka jhŏng kmlăn, mơh kyua adôk lu mta klei kƀah hlăm hdră mă bruă:

Klei găl hlăm bruă bi ktưn jing amâo mâo yap ôh kơ klei găl mơ̆ng anôk pla mjing. Ƀiădah yuôm bhăn hĭn jing ti mjeh boh durian adih, lehanăn kơ bruă dlăng kriê wiê ênăk čiăng bi mâo boh mnga jăk. Lehanăn boh durian anăn brei lu ala čar thâo mơh, mâo hĕ China thâo kơ pô, mâo anôk kăp blei, thâo kơ anăn knăl. Anăn yơh jing klei kâo yap jing brei drei bi mâo ară anei.

Tui si phŭn bruă lŏ hma, ênhă boh durian kluôm ala ară anei mâo leh êbeh 110.000ha, Lăn dap kngư mâo êbeh 40.000 ha, kdlưn hĭn êgao mkrah hŏng ênoh čuăl mkă truh thŭn 2030, dôk hyưt kơ bruă srăng kruh. Siămdah, mtrŭt mnuih ngă lŏ hma mdei bruă pla mjing jing leh sa mta klei amâo mâo dưi ngă ôh. Nai prĭn Hoàng Mạnh Cường, anôk bruă ksiêm hriăm kơ bruă lŏ hma dliê kyâo Lăn Dap Kngư brei thâo, amâo mâo djŏ knŏng Việt Nam ƀiădah ênhă boh durian hlăk đĭ pral êdi ti lu ala čar mkăn msĕ mơh. Kyuanăn yơh Việt Nam đăm rŭng răng đei ôh kơ klei bikluh pla boh durian huĭdah lĕ hlăm klei dleh dlan. Ƀiădah mklăk kơ anăn brei thâo mđĭ hĭng bruă dlăng kriê wiê ênăk mă bruă bi sa hnơ̆ng, mơ̆ng bruă pla mjing, truh kơ bruă mkŏ mjing anăn knăl, lehanăn bruă čhĭ mnia. Nai prĭn Cường lač hdră dlăng kriê VietGAP msĕ si ară anei jing ka djăp ôh mkă hŏng anôk bi ktưn prŏng dlông rŏng lăn:

Brei drei lŏ wĭt dlăng, hdră êlan drei pla mjing, lehanăn kơ ala čar srăng čhĭ mnia, sitôhmô, drei čhĭ kơ China amâodah kơ Ơrôp, thâodah kơ dŭm ala čar ti krĭng Amrĭk. Lehanăn hdră drei dlăng kriê wiê ênăk hlue hdră VietGap. Drei thâo klei hŏng VietGap jing knŏng ênoh čuăn ti Việt Nam đuič, lehanăn dŭm ala čar dlông rŏng lăn lu arăng amâo mâo ba yua ôh hdră drei mă bruă. Bi klei drei ba yua GlobalGap kơ jih dua mta mnơ̆ng pla jing boh durian lehanăn kphê jing klei jăk snăk, lehanăn klei anei ăt drei dưi ngă mơh.

Boh durian hlăk mâo ênoh ti hnơ̆ng êklai dolar. Ƀiădah hŏng hnơ̆ng pla mjing prŏng lehanăn pral ti lu ala čar, dah mka hŏng dŭm anôk kăp hrui blei, snăn klei ruăng răng dleh dlan hŏng mta boh anei ăt srăng tuôm mơh.

Êlâo hĭn, dŭm čar ti Lăn Dap Kngư ăt dôk ngă jăk jih jang klei găl kơ pô hŏng anôk kăp hrui blei jing hơĭt lehanăn prŏng, kñăm pral mâo mkŏ mjing sa bruă kjăp pioh hrui wĭt prăk êklai dolar hlăm alŭ wăl. Hung nao kơ anăp, Lăn Dap Kngư srăng mâo klei knang sĭt dưi ruh mgaih jih klei dleh dlan kơ boh durian kyua krĭng wăl pla kphê jing prŏng pioh pla boh durian. Lŏ tui hriăm mơ̆ng tar prŏng lăn hdră êlan dlăng kriê lehanăn lŏ bi kjăp klei găl kơ pô, bruă pla mjing boh durian ti Lăn Dap Kngư čŏng hơĭt ai tiê kơ klei đĭ hriê kơ prŏng./.